Τα προφίλ προσωπικότητας φαίνεται να αποκαλύπτουν συνεπείς (αν και λεπτές) διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών… Όμως, έχουν τελικά νόημα αυτές οι διαφορές στα δύο φύλα και από ποιους παράγοντες επηρεάζονται;
Έχει ειπωθεί ότι οι άνδρες και οι γυναίκες είναι τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους, σαν να προέρχονται από διαφορετικούς πλανήτες, ένας ισχυρισμός που συνεχίζει να κρατάει το ενδιαφέρον άλλα και να δημιουργεί απορίες. Το πρωτότυπο βιβλίο του John Gray «Άνδρες από τον Άρη, και Γυναίκες από την Αφροδίτη», που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στις αρχές της δεκαετίας του 1990, έχει πουλήσει εκατομμύρια αντίτυπα και έχει δώσει το έναυσμα για πολλές παρωδίες.
Ενώ είναι εμφανείς οι φυσικές μας διαφορές ως προς το μέγεθος και την ανατομία, το ζήτημα των ψυχολογικών διαφορών μεταξύ των φύλων είναι πολύ πιο περίπλοκο και αμφιλεγόμενο. Υπάρχουν ζητήματα γύρω από το πώς μπορούν να μετρηθούν αξιόπιστα οι διαφορές. Και όταν οι ψυχολόγοι τις βρίσκουν, υπάρχουν συνήθως επιχειρήματα για το αν οι αιτίες είναι έμφυτες και βιολογικές ή κοινωνικές και πολιτιστικές. Οι άνδρες και οι γυναίκες γεννιούνται διαφορετικοί ή μήπως η κοινωνία τους διαμορφώνει με αυτόν τον τρόπο;
Αυτές οι ερωτήσεις είναι ιδιαίτερα επίμαχες αν σκεφτεί κανείς τις διαφορές μας στην προσωπικότητα. Οι περισσότερες έρευνες δείχνουν ότι οι άνδρες και οι γυναίκες πραγματικά διαφέρουν σε ορισμένα σημαντικά χαρακτηριστικά. Αλλά είναι αυτές οι διαφορές το αποτέλεσμα της βιολογίας ή πολιτιστικών πιέσεων; Και πόσο σημαντικές είναι αυτές στον πραγματικό κόσμο; Μια πιθανότητα είναι ότι οι περισσότερες διαφορές είναι μικρές στο μέγεθος, αλλά όταν συνδυάζονται μπορεί να έχουν σημαντικές συνέπειες.
Σε μία από τις πλέον σημαίνουσες μελέτες στον τομέα που δημοσιεύθηκε το 2001 από τους πρωτοπόρους ερευνητές στη προσωπικότητα Paul Costa, Robert McCrae και Antonio Terracciano, συμμετείχαν πάνω από 23.000 άνδρες και γυναίκες από 26 διαφορετικούς πολιτισμούς, οι οποίοι συμπλήρωσαν διάφορα ερωτηματολόγια προσωπικότητας. Σε αυτούς τους διαφορετικούς πολιτισμούς, συμπεριλαμβανομένων του Χονγκ Κονγκ, των ΗΠΑ, της Ινδίας και της Ρωσίας, οι γυναίκες αξιολόγησαν με συνέπεια τους εαυτούς τους ως θερμότερες, πιο φιλικές, πιο ανήσυχες και ευαίσθητες στα συναισθήματά τους από ό, τι οι άνδρες. Οι άνδρες, εν τω μεταξύ, αξιολόγησαν τους εαυτούς σταθερά ως πιο δυναμικούς και ανοιχτούς σε νέες ιδέες.
Στην ορολογία της ψυχολογίας της προσωπικότητας, οι γυναίκες είχαν υψηλότερη βαθμολογία κατά μέσο όρο στην τερπνότητα [1] και το νευρωτισμό και σε μια πτυχή της διαθεσιμότητας στην εμπειρία, ενώ οι άνδρες είχαν υψηλότερη βαθμολογία σε μια πτυχή της εξωστρέφειας και σε μια διαφορετική πτυχήτης διαθεσιμότητας στην εμπειρία.
Παρόμοια αποτελέσματα εμφανίστηκαν το 2008, όταν μια ξεχωριστή ερευνητική ομάδα ζήτησε από περισσότερους από 17.000 ανθρώπους από 55 διαφορετικούς πολιτισμούς, να συμπληρώσουν ερωτηματολόγια προσωπικότητας. Και πάλι, οι γυναίκες είχαν υψηλότερη βαθμολογία στην τερπνότητα και το νευρωτισμό και αυτή τη φορά, επίσης, στην ευσυνειδησία και την εξωστρέφεια.
Μία προφανής κριτική των μελετών ήταν ότι οι συμμετέχοντες βαθμολογούσαν τη δική τους προσωπικότητα. Ίσως οι γυναίκες και οι άνδρες διέφεραν μόνο και μόνο επειδή περιέγραφαν τους εαυτούς τους με τον τρόπο που οι πολιτισμοί που ζούσαν, τους περίμεναν να είναι ακριβώς έτσι. Αλλά αυτό φαίνεται απίθανο, διότι μια άλλη μελέτη, με επικεφαλής τον McCrae και τους συνεργάτες του, βρήκαν σε γενικές γραμμές, παρόμοια αποτελέσματα από 12.000 άνθρωπους από 55 διαφορετικούς πολιτισμούς, παρ’ όλο που τους ζητήθηκε να αξιολογήσουν την προσωπικότητα ενός άντρα ή μίας γυναίκας που ήξεραν καλά, αντί για τη δική τους προσωπικότητα.
Επιπρόσθετα, άλλες έρευνες έχουν δείξει ότι τα φύλα αρχίζουν από πολύ νωρίς στη ζωή να διαφέρουν ως προς την προσωπικότητα. Για παράδειγμα, μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2013, εξέτασε τις μετρήσεις της ιδιοσυγκρασίας 357 διδύμωνόταν ήταν τριών ετών. Τα αγόρια βαθμολογήθηκαν ως πιο ενεργά, κατά μέσο όρο, από ό, τι τα κορίτσια, ενώ τα κορίτσια είχαν βαθμολογηθεί ως πιο ντροπαλά και ότι είχαν περισσότερο έλεγχο στην προσοχή και τη συμπεριφορά τους.
Οι διαφορές μεταξύ των φύλων στην προσωπικότητα φαίνεται να επιμένουν κατά τη διάρκεια των ετών.
Μια άλλη μελέτη εξέτασε τη μέση διαφορά στην προσωπικότητα των γυναικών και των ανδρών ηλικίας 65 έως 98 ετών και ακριβώς όπως συνέβη με την έρευνα στους νεότερους ενήλικες, οι ηλικιωμένες γυναίκες έτειναν να έχουν υψηλότερη βαθμολογία στη νεύρωση και τη συνεργατικότητα από τους ηλικιωμένους άνδρες.
Τα ευρήματα αυτά έχουν νόημα για τους εξελικτικούς ψυχολόγους οι οποίοι λένε ότι τα ψυχολογικά μας γνωρίσματα σήμερα αντικατοπτρίζουν την επίδραση των αιτημάτων επιβίωσης που αντιμετώπιζαν οι μακρινοί πρόγονοι μας και, επιπλέον, ότι τα αιτήματα αυτά ήταν διαφορετικά για τους άνδρες και τις γυναίκες. Για παράδειγμα, οι γυναίκες με φροντιστικές προσωπικότητες θα ήταν πιο πιθανό να πετύχουν την ανατροφή ευάλωτων απογόνων, ενώ οι άνδρες με πιο τολμηρές προσωπικότητες θα ήταν πιο επιτυχημένοι στον αγώνα για την επιλογή συντρόφου. Με τη σειρά τους, τα χαρακτηριστικά αυτά θα περνούσαν στις διαδοχικές γενιές.
Μερικοί μελετητές και σχολιαστές νιώθουν άβολα με μια τέτοια βιολογική περιγραφή της ανθρώπινης συμπεριφοράς που αισθάνονται ότι υποτιμά την επιρροή των κοινωνικών και πολιτιστικών δυνάμεων που διαμορφώνουν το ποιοι είμαστε και το πώς συμπεριφερόμαστε.
Είναι σχεδόν απολύτως αληθές ότι αυτές οι κοινωνικές δυνάμεις παίζουν ρόλο στη διαμόρφωση της προσωπικότητας των φύλων.
Αλλά και οι τρεις μεγάλες, διαπολιτισμικές μελέτες από τους Costa και McCrae βρήκαν στην πραγματικότητα ότι οι άνδρες και οι γυναίκες διαφέρουν κατά μέσο όρο στη προσωπικότητα περισσότερο στους πιο ανεπτυγμένους και εξισωτικούς προς το φύλο πολιτισμούς, όπως στην Ευρώπη και την Αμερική από ό, τι σε πολιτισμούς στην Ασία και την Αφρική, όπου υπάρχει χαμηλότερη ισότητα των φύλων (όπως μετράται από τέτοια πράγματα όπως η μόρφωση των γυναικών και το προσδόκιμο ζωής).
Αυτό φαίνεται να είναι αντίθετο προς την ιδέα ότι η προσωπικότητά μας αναπτύσσεται από τις πολιτιστικές προσδοκίες γύρω από τους παραδοσιακούς ρόλους των δύο φύλων. Μια εξήγηση για αυτό το εκπληκτικό εύρημα είναι ότι οι έμφυτοι, βιολογικοί παράγοντες που προκαλούν τις διαφορές προσωπικότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι πιο κυρίαρχοι σε πολιτισμούς όπου τα φύλα είναι πιο ίσα. Ένα τέτοιο σενάριο θα ταιριάζε σίγουρα με ό,τι γνωρίζουμε για τη σχετική επίδραση των γονιδίων και του περιβάλλοντος σε άλλα ψυχολογικά χαρακτηριστικά. Για παράδειγμα, όσο πιο ίση γίνεται η εκπαίδευση για όλους, τόσο μεγαλύτερη θα είναι η επιρροή των κληρονομικών πληροφοριών σχετικά με τα ακαδημαϊκά αποτελέσματα.
Ένας άλλος τρόπος να εξετάσουμε αυτό το ζήτημα είναι να χρησιμοποιήσουμε μία έμμεση μέτρηση της προσωπικότητας. Αυτή περιλαμβάνει τη χρήση της ταχύτητας των απαντήσεων του πληκτρολογίου (πατώντας διάφορα πλήκτρα του πληκτρολογίου όσο το δυνατόν γρηγορότερα ως προς απάντηση σε διαφορετικές λέξεις) για να ελέγξετε πόσο εύκολα οι άνθρωποι συνδέουν τις λέξεις που σχετίζονται με τον εαυτό τους με αυτές που περιγράφουν διαφορετικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας. Η ιδέα είναι ότι οι συμμετέχοντες δεν συνειδητοποιούν ότι αποκαλύπτουν τι σκέφτονται για την προσωπικότητά τους και έτσι η βαθμολογία τους δεν μπορεί να επηρεαστεί από τις προσπάθειες να συμμορφώνονται με τις πολιτιστικές προσδοκίες γύρω από το φύλο.
Μια ερευνητική ομάδα με επικεφαλή τον Michelangelo Vianello στο Πανεπιστήμιο της Πάντοβα στην Ιταλία, χρησιμοποίησε αυτή την προσέγγιση το 2013 με μια μελέτη στην οποία συμμετείχαν πάνω από 14.000 άτομα μέσω της ιστοσελίδας Project Implicit. Οι διαφορές των φύλων στην προσωπικότητα ήταν τρεις φορές μικρότερες με την έμμεση μέτρηση σε σύγκριση με ένα τυποποιημένο ερωτηματολόγιο προσωπικότητας, γεγονός που υποδηλώνει ότι οι διαφορές που αποκαλύφθηκαν από το τυποποιημένο ερωτηματολόγιο επηρεάζονται από συνειδητές προκαταλήψεις.
Και όμως, παρόλο που οι διαφορές ήταν μειωμένες, η έμμεση μέτρηση συνέχισε και αποκάλυψε στατιστικά σημαντικές διαφορές στο μέσο όρο της προσωπικότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών, ιδιαίτερα σε σχέση με τις γυναίκες να έχουν υψηλότερη βαθμολογία στο νευρωτισμό και τη συνεργασία. Με λίγα λόγια, το αποτέλεσμα αυτό υποδηλώνει ότι οι διαφορές μεταξύ των φύλων στην προσωπικότητα υπάρχουν σε ένα υποσυνείδητο επίπεδο, αλλά οι μελέτες που βασίζονταν στην αυτοαναφορά μπορεί να έχουν υπερεκτιμήσει τις διαφορές στα φύλα, ίσως εν μέρει επειδή οι άνθρωποι ήθελαν να ταιριάζουν με τις πολιτιστικές προσδοκίες.
Η συζήτηση σχετικά με το μέγεθος των διαφορών μεταξύ των φύλων στην προσωπικότητα δεν τελειώνει εδώ.
Ενώ οι περισσότερες μεγάλες μελέτες έχουν την τάση να βρίσκουν τις πιο συνεπείς διαφορές μεταξύ των φύλων στην κύρια γνωρίσματα του νευρωτισμού και της συνεργασίας, άλλοι μελετητές έχουν επισημάνει ότι θα μπορούσαν να υπάρχουν πιο εκτεταμένες διαφορές, αν κάποιος ερευνούσε με μεγαλύτερη λεπτομέρεια.
Άλλοι ερευνητές (Weisbergetal., 2011) εξέτασαν αυτή τη πιθανότητα μετρώντας τις λεγόμενες δύο «πτυχές»της προσωπικότητας για κάθε ένα από τα Πέντε μεγάλα χαρακτηριστικά της Προσωπικότητας (Εξωστρέφεια, νευρωτισμός κλπ) σε πάνω από 2.500 ανθρώπους. Η Εξωστρέφεια, για παράδειγμα, περιλαμβάνει δύο πτυχές: τον ενθουσιασμό και την αυτοπεποίθηση, ενώ ο νευρωτισμός περιλαμβάνει τη μεταβλητότητα και την απόσυρση.
Λαμβάνοντας αυτή την προσέγγιση, οι ερευνητές στην πραγματικότητα βρήκαν διαφορές μεταξύ των φύλων για κάθε μία από τις 10 πτυχές της προσωπικότητας που εξέτασαν –οι γυναίκες είχαν υψηλότερη βαθμολογία, κατά μέσο όρο, στον ενθουσιασμό, τη συμπόνια, την ευγένεια, την τάξη, την αστάθεια, την απόσυρση και τη διαθεσιμότητα ενώ οι άνδρες είχαν υψηλότερη βαθμολογία στην αυτοπεποίθηση, την εργατικότητα και τη διαλεκτικότητα. Οι ερευνητές είπαν ότι αυτά τα στοιχεία δεν θα είχαν εμφανιστεί σε μελέτες στο επίπεδο των Πέντε μεγάλων χαρακτηριστικών της προσωπικότητας, όπως χρησιμοποιήθηκαν στις περισσότερες προηγούμενες έρευνες.
Οι ερευνητές όμως, προειδοποίησαν επίσης ότι, παρόλο που οι πτυχές κάλυπταν ένα ευρύ πεδίο από άποψη του αριθμού των χαρακτηριστικών, οι διαφορές μεταξύ των φύλων που βρήκαν ήταν μόνο «μικρές έως μέτριες». Αυτό είναι συνεπές με το μέγεθος των διαφορών μεταξύ των φύλων που αποκαλύφθηκαν από τον McCrae και άλλους ερευνητές στις μεγάλες διαπολιτισμικές σπουδές τους, που επίσης έτειναν να είναι αρκετά διακριτικές. Ακούμε πολλά σχετικά με τα διαφορετικά είδη ανδρών και γυναικών από εκλαϊκευμένους ψυχολόγους και πολιτιστικούς σχολιαστές.
Σε αντίθεση, η Weisberg και η ομάδα της κατέληξε στο συμπέρασμα ότι, ενώ οι διαφορές μεταξύ των φύλων στην προσωπικότητα «θα μπορούσαν να είναι σημαντικές στη διαμόρφωση της ανθρώπινης εμπειρίας και του ανθρώπινου πολιτισμού, δεν είναι ίσως τόσο μεγάλες ώστε να εμποδίσουν την αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ ανδρών και γυναικών».
Η ερευνητική ομάδα του Marco Del Giudice από το Πανεπιστήμιο του Τορίνο διαφωνεί. Το 2012 δημοσίευσαν μία έρευνα στην οποία υποστήριζαν ότι προηγούμενη έρευνα είχε υποτιμήσει τις διαφορές μεταξύ των φύλων στην προσωπικότητα παίρνοντας το μέσο όρο όλων των διαφορών των χαρακτηριστικών αντί για να δουν τη συνολική τους εικόνα. Ο Del Giudice εξήγησε την προσέγγισή του με μια αναλογία. «Οι διαφορές φύλου στην προσωπικότητα είναι πολύ όπως οι διαφορές μεταξύ των φύλων στην εμφάνιση του προσώπου», είπε. «Κάθε γνώρισμα (μήκος της μύτης, το μέγεθος των ματιών κλπ) δείχνει μικρές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών, αλλά από τη στιγμή που τις βάζουμε όλες μαζί ... οι διαφορές καταστούνται σαφείς και μπορείτε να διακρίνετε μεταξύ ανδρικών και γυναικείων προσώπων με ακρίβεια πάνω από 95%».
Με τη χρήση αυτής της προσέγγισης για τη μελέτη δειγμάτων πάνω από 10.000 ανδρών και γυναικών, ο Del Giudice και οι συνεργάτες του κατέγραψαν τις διαφορές στην προσωπικότητα με βάση το φύλο που είπαν ότι ήταν «εξαιρετικά μεγάλες στα ψυχολογικά πρότυπα». Πρόσθεσαν ότι πίστευαν ότι η προσέγγισή τους «κατέστησε σαφές ότι η πραγματική έκταση των διαφορών των φύλων στην προσωπικότητα έχει υποτιμηθεί συστηματικά».
Τι πρέπει να κάνουμε με αυτή τη τολμηρή δήλωση; Στο blog του, ο στατιστικολόγος Andrew Gelman λέει ότι αν βάλει κανείς στην άκρη τα προβλήματα της ερμηνείας της έννοιας τυχόν παρατηρούμενων διαφορών μεταξύ των φύλων, στη συνέχεια, «η ανάλυσή τους φαίνεται σαν μια καλή ιδέα για μένα». Και πρόσθεσε: «Αν επιλέξετε τις διαστάσεις στις οποίες οι άνδρες και οι γυναίκες διαφέρουν περισσότερο, μπορείτε να βρείτε ένα μεγάλο χάσμα».
Ενώ οι συζητήσεις σχετικά με το μέγεθος και τα αίτια των διαφορών μεταξύ των φύλων στην προσωπικότητα είναι πιθανό να μας ταλανίζουν για πολλά ακόμη χρόνια, φαίνεται λογικό να συμπεράνουμε ότι για οποιοδήποτε λόγο, υπάρχουν τουλάχιστον κάποιες διαφορές, μεγάλες ή μικρές, στην προσωπικότητα του μέσου άνδρα και της γυναίκας. Αλλά η λέξη «μέσος» είναι σημαντική. Ανάλογα με το ποια μελέτη επιλέγουμε να εμπιστευθούμε, υπάρχει αφθονία της επικάλυψης στην προσωπικότητα μεταξύ των δύο φύλων.
Και να θυμάστε ότι αυτό αφορά μόνο την προσωπικότητα, όχι όλες τις πτυχές της γνωστικής λειτουργίας και συμπεριφοράς. Ερευνητές με βάση την ανασκόπησή τους για τις διαφορές μεταξύ των φύλων «σε πολλούς ψυχολογικούς τομείς», υποστήριξαν «ότι οι άνδρες και οι γυναίκες περισσότερο μοιάζουν παρά διαφέρουν, με την απόσταση μεταξύ τους να είναι περισσότερο σαν την απόσταση μεταξύ δύο κοντινών πόλεων παρά απόσταση μεταξύ των πλανητών».
Παράλληλα, αξίζει να σημειωθεί ότι υπάρχουν περισσότερα να πει κανείς σε αυτό το θέμα από ότι αναφέρουν τακουτσομπολίστικα περιοδικά. Υπάρχει αυξανόμενη αναγνώριση του ρόλου των χαρακτηριστικών της προσωπικότητας μας που επηρεάζουν τις επιλογές της ζωής μας και την ψυχική ευεξία. Η καλύτερη κατανόηση των διαφορών της προσωπικότητας στους άνδρες και τις γυναίκες, θα μπορούσε να συμβάλει στη δημιουργία ίσων ευκαιριών για όλους, καθώς και την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των προβλημάτων ψυχικής υγείας, πολλά από τα οποία επηρεάζουν το ένα φύλο περισσότερο από το άλλο - όπως τα επίπεδα της κατάθλιψης είναι υψηλότερα μεταξύ των γυναικών, σύμφωνα με την υψηλή βαθμολογία τους κατά μέσο όρο στο νευρωτισμό.
Όπως λέει και ο Marco Del Giudice, «οι ερευνητές τονίζουν συχνά τον κίνδυνο της υπερεκτίμησης των διαφορών μεταξύ των φύλων, αλλά και το αντίστροφο είναι εξίσου αληθές. Το να προσποιούμαστε ότι οι διαφορές μεταξύ των φύλων είναι μικρότερες από ό,τι είναι, στερεί από τους ανθρώπους ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της γνώσης για τον εαυτό τους και τους άλλους».
«Για αμέτρητες γενιές, οι άνδρες έχουν διαμορφώσει τις γυναίκες, οι γυναίκες έχουν διαμορφώσει τους άνδρες και φτάσαμε εδώ που είμαστε - το προϊόν αυτής της καταπληκτικής, περίπλοκης ιστορίας. Αν το καταλάβουμε αυτό, η κρίση μας γίνεται ευρύτερη και λιγότερο επιφανειακή, είτε μας αρέσει έτσι όπως είμαστε ή θα θέλαμε να το αλλάξουμε».
Πηγή: bbc.com
Συγγραφέας: Christian Jarrett
Απόδοση – Επιμέλεια: Κωνσταντίνος Μπλέτσος, Ψυχολόγος, Υποψήφιος Διδάκτωρ Παντείου Πανεπιστημίου
[1] Η τερπνότητα αποτελεί μετάφραση του Αγγλικού όρου Agreeableness. Το Agreeableness είναι ένα απ τα πέντε χαρακτηριστικά της θεωρίας των Πέντε Μεγάλων χαρακτηριστικών της προσωπικότητας (Big Five personality theory). Ένα άτομο με αυτό το χαρακτηριστικό περιγράφεται ως ζεστό, φιλικό και αισιόδοξο.
