Μια σειρά από θεωρίες προβλέπουν ότι είναι πιθανότερο να εξαπατήσουμε προς το τέλος μίας δραστηριότητας,παρά στην αρχή της. Ίσως έτσι να επιβραβεύουμε ηθικάτον εαυτό μας όταν είμαστε καλοί στην αρχή, με αποτέλεσμα στη συνέχεια, να εξαργυρώνουμε την ηθική μας.
Ή ίσως ο αγώνας με τον πειρασμό να φθείρει τελικά τον αυτοέλεγχο μας ή να γινόμαστε αναίσθητοι ως προς την ίδια την ιδέα της εξαπάτησης. Η δουλειά της επιστήμης της ψυχολογίας είναι να κάνει τη διάκριση μεταξύ των παραπάνω επεξηγήσεων.
Έτσι, η ομάδα του Ντάνιελ Έφρον, ανέπτυξε μια μέθοδο που συνηγορεί υπέρ αυτών μέσω μιας εναλλακτικής θεωρίας, η οποία βασίζεται στην «προληπτική απολογία».
Η πειραματική διαδικασία
Οι ερευνητές έβαλαν τους συμμετέχοντες στο πείραμα, μόνους σε ένα δωμάτιο και τους είπαν να ρίχνουν ένα νόμισμα 13 φορές, δήθεν ως μέρος ενός πειράματος για «τηλεπαθητικούς σκοπούς» (την ικανότητα να ελέγχουν αντικείμενα με το μυαλό). Πριν από κάθε ρίψη, οι συμμετέχοντες προέβλεπαν αν το νόμισμα θα προσγειωνόταν κορώνα ή γράμματα και στη συνέχεια, κατέγραφαν οι ίδιοι το αποτέλεσμα μέσω ενός υπολογιστή.
Τους είπαν πως αν η πρόβλεψή τους ταυτιζόταν με τη ρίψη, θα κέρδιζαν 10 σεντς. Οι πειραματιστές κατέστησαν σαφές ότι βασίζονταν στους συμμετέχοντες να αναφέρουν με ειλικρίνεια τις επιτυχείς ρίψεις τους. Έτσι, η εξαπάτηση εκ μέρους των συμμετεχόντων ήταν πιθανή και κερδοφόρα.
Οι ερευνητές εξέτασαν τα σημάδια της εξαπάτησης, όχι μεμονωμένα, αλλά εξετάζοντας τη μέση απόδοση σε όλους τους 847 συμμετέχοντες. Κάθε ρίψη που το μέσο ποσοστό επιτυχίας της ομάδας υπερέβαινε το 50/50 ποσοστό επιτυχίας που αναμένεται με βάση την τύχη, λαμβανόταν ως ένδειξη ότι η εξαπάτηση ήταν μέσα στο παιχνίδι.
Η σημασία της τελευταίας ρίψης
Η ομάδα του Έφρον ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για το ποσοστό επιτυχίας στην έβδομη ρίψη. Σε ορισμένους συμμετέχοντες είπαν ότι θα έχουν 13 ρίψεις συνολικά: η έβδομη ρίψη τους είχε ένα παρόμοιο ποσοστό επιτυχίας με τις προηγούμενες έξι, με βάση περίπου το ίδιο ποσοστό τύχης. Αυτό σημαίνει ότι οι πρώτες έξι ρίψεις δεν είχαν επηρεάσει τη δύναμη της θέλησης ή δεν είχαν δημιουργήσει ένα ηθικό προηγούμενο, το οποίο ήταν έτοιμο να εξαργυρωθεί στη συνέχεια με την εξαπάτηση.
Αντίθετα, οι ερευνητές είχαν πει σε άλλους συμμετέχοντες ότι θα έχουν μόνο επτά ρίψεις του νομίσματος. Το εντυπωσιακό ήταν ότι οι συμμετέχοντες φαίνεται να εξαπατούσαν σχετικά περισσότερο στην έβδομη ρίψη, επιτυγχάνοντας συλλογικά σημαντικά περισσότερες επιτυχίες από ό, τι θα αναμενόταν με βάση την τύχη. Το αποτέλεσμα αυτό δείχνει ότι δεν ήταν η συσσώρευση των προηγουμένων γεγονότων που είχε σημασία, αλλά το γεγονός ότι αυτό φαίνεται να ήταν η τελευταία τους ευκαιρία ... και ότι αν δεν είχαν δράσει τότε, δεν θα το έκαναν ποτέ.
Η επιστροφή της τιμιότητας
Πράγματι, όταν οι συμμετέχοντες που εξαπατούσαν πληροφορήθηκαν ότι θα ακολουθούσαν περισσότερες ρίψεις, η τιμιότητα τους ξαφνικά επέστρεψε πίσω,από την όγδοη ρίψη και μετά. Αυτό δείχνει ότι η δύναμη της θέλησης τους δεν είχε εξαντληθεί, ούτε ότι έδειχναν αναισθησία στην εξαπάτηση.
Οι ερευνητές πραγματοποίησαν επίσης μια επιπλέον ανάλυση παίρνοντας τα δεδομένα από αυτό το πείραμα και άλλες εργασίες, με τα συνολικά αποτελέσματα να υποδηλώνουν ότι είμαστε τρεις φορές πιο πιθανό να εξαπατήσουμε όταν πιστεύουμε ότι αυτή είναι η τελευταία ευκαιρία και δεν θα υπάρξει άλλη σε οποιαδήποτε άλλο χρόνο.
Η εξαπάτηση στο τέλος της δραστηριότητας, σχετίζεται με το συναίσθημα προς τον εαυτό μας
Όπως σημειώνει η ομάδα του Έφρον,αυτό το πρότυπο οφείλεται στην αλληλεπίδραση του παιχνιδιού: «Αν σας εξαπατήσω στην έναρξη της συναλλαγής μας, μπορώ να περιμένω το ίδιο από εσάς κάθε φορά. Στο πείραμα που έκαναν, δεν υπήρχε συνεχής αλληλεπίδραση και έτσι δεν υπήρχε κανένας λόγος να εξαπατήσουν στην πρώτη ρίψη ή την έβδομη, καθώς δεν θα είχε διαφορετικές συνέπειες.
Έτσι, αυτό το φαινόμενο ‘εξαπάτηση στο τέλος’ δε σχετίζεται με τη συμπεριφορά των άλλων προς εσάς, αλλά για το πώς περιμένετε να νιώσετε εσείς για τον εαυτό σας».
Οι συγγραφείς καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι το να γνωρίζει κανείς πότε είναι πιθανό να συμβεί μια εξαπάτηση - για παράδειγμα την τελευταία ημέρα της περιόδου κατά την οποία ένας επόπτης εργασίας είναι απών - θα μπορούσε να είναι χρήσιμο στην οργάνωση στρατηγικών αντι-εξαπάτησης με σωστό timing και στόχευση, όπως υπενθυμίζοντάς σε ανθρώπους τα ηθικά πρότυπα, λίγο πριν από την περίοδο αιχμής.
Πηγή: digest.bps.org
Έρευνα: psycnet.apa.org
