Έχετε αναρωτηθεί ποτέ πως αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι τι είναι “ανδρικό” και τι “γυναικείο”;
Το ανθρώπινο είδος είναι το μόνο μεταξύ των ανώτερων θηλαστικών του ζωικού βασιλείου, στο οποίο το φύλο του δεν καθορίζεται αποκλειστικά με βιολογικούς όρους. Με τον όρο βιολογικό φύλο (sex) εννοούμε το γενετικό κομμάτι του ανθρώπου. Αντίθετα, το κοινωνικό φύλο (gender) είναι μια έννοια πολιτισμικά και κοινωνικά κατασκευασμένη. Με άλλα λόγια, το κοινωνικό φύλο διαχωρίζεται σε ανδρικό και γυναικείο, ενώ το βιολογικό σε αρσενικό και θηλυκό. Το περιεχόμενο του όρου κοινωνικό φύλο είναι άμεσα εξαρτημένο από τις τρέχουσες κοινωνικές συμβάσεις και την ιστορική περίοδο. Για παράδειγμα, ενώ στην εποχή μας η φούστα θεωρείται αυστηρά γυναικείος τρόπος ντυσίματος, στην Σκωτία η παραδοσιακή επίσημη εορταστική ανδρική ενδυμασία περιλαμβάνει το κιλτ, δηλαδή μια καρώ φούστα. Η ελληνική φουστανέλα, επίσης, υπήρξε χαρακτηριστικό ένδυμα των ανδρών μιας παλαιότερης εποχής.
Το βιολογικό φύλο προσδιορίζεται γενετικά από την ένωση δύο γενετικών κυττάρων, ενός ωαρίου και ενός σπερματοζωαρίου. Κατά την διαδικασία αυτής της γονιμοποίησης του ωαρίου, δημιουργείται ένα εντελώς νέο κύτταρο (ζυγώτης). Τόσο τα ωάρια όσο και τα σπερματοζωάρια αποτελούνται από 23 ζεύγη χρωμοσωμάτων, τα οποία είναι φορείς του κληρονομικού γενετικού υλικού των γονέων. Το φύλο καθορίζεται από το 23ο ζεύγος των χρωμοσωμάτων, τα οποία λέγονται και φυλετικά χρωμοσώματα. Για όλα τα ωάρια ο συνδυασμός των χρωμοσωμάτων στο 23ο ζεύγος είναι ΧΧ, ενώ για όλα τα σπερματοζωάρια είναι ΧΥ. Όταν έχουμε ένωση ενός Χ με ένα Χ, τότε ο ζυγώτης αποτελεί το πρώτο θηλυκό κύτταρο. Όταν έχουμε ένωση ενός Χ με ένα Υ, τότε ο ζυγώτης αποτελεί το πρώτο αρσενικό κύτταρο.
Από την άλλη, η ταυτότητα του κοινωνικού φύλου είναι μια ατομική, εσωτερική αντίληψη του ίδιου του ατόμου σχετικά με την φύση του, η οποία διαμορφώνεται κατά την διάρκεια των πρώτων χρόνων της ζωής του. Οι τρόποι με τους οποίους το οικογενειακό περιβάλλον καθοδηγεί το παιδί αποκαλύπτουν τις αξίες που αντιστοιχούν στο κάθε φύλο. Οι γονείς αναμένουν από το παιδί, από την αρχή της γέννησής του, με ξεκάθαρο τρόπο τα χαρακτηριστικά του φύλου του. Ανάλογα με το φύλο του νεογέννητου διαφοροποιούν το άγγιγμα, το χαμόγελο, τον τόνο της φωνής. Η διαφοροποίηση αυτή επεκτείνεται στον χώρο και στα αντικείμενα που θα αποτελέσουν το πρώτο περιβάλλον του. Η ροζ ή γαλάζια κουβερτούλα υποδέχονται συμβολικά το βρέφος. Πολύ γρήγορα καθώς το βρέφος ανοίγεται όλο και περισσότερο προς τον εξωτερικό κόσμο παρεμβάλλονται διάφορα παιχνίδια που έχουν “φύλο”. Είναι σύνηθες για τους γονείς και το ευρύτερο περιβάλλον να φοβούνται ή να διστάζουν να κάνουν επιλογές που παρεκκλίνουν από το “αρσενικό” ή “θηλυκό” πρότυπο. Οι διαφοροποιήσεις αυτές παγιώνονται και κατευθύνουν την συμπεριφορά των παιδιών.
Όταν το νήπιο γίνεται τριών ετών αρχίζει να επεξεργάζεται τις στερεοτυπικές κατηγορίες του φύλου μέσα στις οποίες “αρμόζει” να κινείται. Σε αυτή την ηλικία το παιδί εκφράζεται με το συμβολικό παιχνίδι, μέσα από το οποίο αποκαλύπτεται ο τρόπος με τον οποίο χειρίζεται τις κοινωνικές και, κατά συνέπεια, τις έμφυλες εγγραφές. Το κορίτσι φροντίζει την κούκλα που “πεινάει” και το αγόρι “επισκευάζει” το τρακτέρ που χάλασε. Αναλαμβάνουν ρόλους προσώπων (μπαμπάς, μαμά) καθώς και ζώων με έμφυλα στοιχεία (σκύλος, γάτα). Ωστόσο συχνά χειρίζονται με τον δικό τους τρόπο τις πρώιμες αυτές ταυτίσεις, γιατί υπάρχει ασάφεια ως προς τις προδιαγραφές του ρόλου του κάθε φύλου.
Το κοινωνικό φύλο αποκτά σαφές περιεχόμενο περίπου στην ηλικία των τεσσάρων ετών. Τότε το παιδί αντιλαμβάνεται πως το φύλο έχει ιδιότητες που παραμένουν σταθερές ανεξάρτητα από εξωτερικά χαρακτηριστικά, συνθήκες ή μορφές συμπεριφοράς. Στην ηλικία αυτή το νήπιο επεκτείνεται πέρα από την άμεση οικογένεια και προτιμά την ομάδα των ομοίων του, όπου μέσα από την μίμηση ενισχύεται η συγκρότηση της ταυτότητας του φύλου. Τα τετράχρονα παιδιά στο παιχνίδι αρέσκονται να υποδύονται ταυτότητες προσδιορισμένες κοινωνικά, για τις οποίες και συζητούν ατελείωτα, αντλώντας απόλαυση από την συνεχή αυτή διαπραγμάτευση. Οι διαπραγματεύσεις αυτές οφείλονται στο γεγονός ότι τα παιδιά αναζητούν το ακριβές περιεχόμενο του ρόλου και συνήθως αναφέρονται με το ποιος/ποια κάνει ή δεν κάνει κάτι, με γνώμονα κυρίως την ηλικία και το φύλο π.χ. “οι μπαμπάδες δεν ταΐζουν τα μωρά”, “τα παιδιά πάνε για ύπνο νωρίς”, “τα κορίτσια δεν κρατάνε σπαθιά”.
Στην ηλικία των πέντε με έξι ετών αγόρια και κορίτσια γνωρίζουν πλέον πολύ καλά τα στερεότυπα του φύλου τους. Όσο τα παιδιά μεγαλώνουν, τόσο πληθαίνουν τα ερεθίσματα που τους παρέχουν πληροφορίες και προδιαγραφές για το κοινωνικό φύλο. Τα παιδικά βιβλία, η τηλεόραση και τα μέρη ψυχαγωγίας πυκνώνουν τις αναπαραστάσεις των ρόλων των φύλων.
