Το τι οδηγεί έναν άνθρωπο να πιστεύει ή να δημιουργεί θεωρίες συνωμοσίας και αν αυτή η πεποίθηση σχετίζεται με την ψυχική ασθένεια, είναι το αντικείμενο της νέας έρευνας από το Πανεπιστήμιο Victoria του Wellington.
Η έρευνα ήθελε να μελετήσει ποιοι είναι οι παράγοντες που κάνουν έναν άνθρωπο συνωμοσιολόγο αλλά και να κατανοήσουν την κοινή γνώμη που συντάσσεται με αυτές τις θεωρίες.
«Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να πιστεύουν σε, ή να δημιουργούν, θεωρίες συνωμοσίας για να προσπαθήσουν να βγάλουν νόημα από καταστάσεις όπου έχουν μικρό ή καθόλου έλεγχο», λέει η Dr. Kumareswaran. «Μέρος της έρευνάς μου ήταν να ζητήσω από τους συμμετέχοντες να θυμηθούν μια κατάσταση όπου δεν είχαν κανένα έλεγχο: Να την περιγράψουν λεπτομερώς και να την καταγράψουν. Η ιδέα ήταν να τους εντάξουμε σε ένα ψυχολογικό πεδίο όπου θα αισθάνονται μια αίσθηση έλλειψης ελέγχου».
Στη συνέχεια παρουσίασε στους συμμετέχοντες μια σειρά από οπτικά σχέδια, μερικά από τα οποία απεικόνιζαν πραγματικά αντικείμενα. «Υπήρχαν 24 εικόνες που έμοιαζαν με χιονισμένες τηλεοράσεις. Οι μισές από αυτές περιείχαν κρυμμένα αντικείμενα, όπως μια καρέκλα ή μια σκηνή και οι άλλες 12 δεν περιείχαν τίποτα. Οι άνθρωποι που βρίσκονταν στη συνθήκη του χαμηλού ελέγχου, οι οποίοι σημείωσαν επίσης μεγάλο βαθμό σε ερωτηματολόγια σχετικά με τη Σχιζότυπη Διαταραχή Προσωπικότητας, είχαν περισσότερες πιθανότητες να δηλώσουν ότι θα μπορούσαν να δουν ένα αντικείμενο σε αυτές τις εικόνες όπου όμως δεν υπήρχε πραγματικά κάτι που μας λέει ότι είναι πιο πιθανό να συνδέσουν μεταξύ τους μη σχετικά ερεθίσματα».
«Βρήκα επίσης ότι κάποιος που δημιουργεί θεωρίες συνωμοσίας είναι πιο πιθανό να έχει κάποια μορφή ψυχοπαθολογίας ή ψυχική ασθένεια, όπως η παρανοϊκή σκέψη, σε σύγκριση με εκείνους που πιστεύουν σε θεωρίες συνωμοσίας αλλά δεν τις δημιουργούν ή τους ανθρώπους που δεν πιστεύουν σε αυτές καθόλου», εξηγεί η ερευνήτρια. «Η πίστη σε θεωρίες συνωμοσίας είναι πιθανώς ένα μέσο που προσπαθεί κανείς να αποκαταστήσει μια αίσθηση ελέγχου πάνω σε μια κατάσταση».
Οι ψυχολογικές επιπτώσεις της έλλειψης ελέγχου
Η ερευνήτρια σημειώνει επίσης ότι ενδιαφέρεται για τις ψυχολογικές επιπτώσεις της αίσθησης έλλειψης ελέγχου. «Θα ήθελα να ερευνήσω υπό ποιες συνθήκες μπορεί κάποιος να αρχίσει να χρησιμοποιεί στρατηγικές, όπως αυτή της θεωρίας συνωμοσίας, προκειμένου να αποκαταστήσει μια αίσθηση του ελέγχου. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να σκεφτεί τη συνωμοσία όταν κάποιος έρχεται αντιμέτωπος με τη δική του θνητότητα. Στη συνέχεια θα ήθελα να διερευνήσω πώς αυτός ο μηχανισμός επηρεάζει τη ψυχική τους υγεία, τα αποτελέσματα της οποίας, θα μπορούσαν να φανούν πολύ χρήσιμα στην κλινική ψυχολογική θεραπεία.
' Αν εφοδιάσουμε τους ανθρώπους με τα κατάλληλα εργαλεία για να αισθάνονται πιο υπεύθυνοι ώστε να αντιμετωπίσουν φαινομενικά ανεξέλεγκτες καταστάσεις, θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε μία μέθοδο εντοπισμού των ψυχικών ασθενειών, όπου η έγκαιρη παρέμβαση θα επιτρέπει στους ανθρώπους να συνεχίσουν τη ζωή τους με έναν πιο ολοκληρωμένο τρόπο».
Η έρευνα στρέφεται επίσης στο πώς το κοινό αντιλαμβάνεται τους συνωμοσιολόγους. «Είναι μία ετικέτα, ένα στίγμα», λένε οι ερευνητές. «Το κοινό βλέπει τους συνωμοσιολόγους αρνητικά, παρά το γεγονός ότι στην ιστορία έχουν βρεθεί αποδείξεις των θεωριών συνωμοσίας, όπως για παράδειγμα το γνωστό σκάνδαλο Watergate. Η μεγάλη ισχύς της αρνητικής ετικέτας που βάζει το κοινό, είναι τόσο ισχυρή που μας κάνει να πιστεύουμε ότι είναι ένα σημαντικό εύρημα».
Σχέση θεωριών συνωμοσίας και ψυχοπαθολογίας
Οι ερευνητές δήλωσαν ότι η μελέτη αυτή μετρά ένα κοινό στερεότυπο: ότι οι άνθρωποι που πιστεύουν στις θεωρίες συνωμοσίας χαρακτηρίζονται από ακραία παράνοια. «Η σχέση μεταξύ ψυχοπαθολογίας και παράνοιας είναι αρκετά αδύναμη», λέει. «Το πραγματικά ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι οι άνθρωποι τείνουν να θεωρούν ότι η παράνοια είναι μια βασική αιτία της συνωμοσίας, όμως δεν είναι έτσι».
«Είναι εξίσου σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι έχουν υπάρξει πολλές περιπτώσεις στο παρελθόν, όπου οι συνδέσεις μεταξύ φαινομενικά άσχετων πράγματων έχουν ωφελήσει την ανθρωπότητα», λέει η Dr.Kumareswaran.
Και ολοκληρώνει: «Για παράδειγμα, μερικά μαθηματικά θεωρήματα ή ακόμη και η ανακάλυψη της πενικιλίνης ήταν το αποτέλεσμα της δημιουργικής σκέψης που συνδέει παρελθοντικές άσχετες μεταξύ τους ιδέες. Φαίνεται όμως, ότι όταν αυτός ο τρόπος σκέψης χρησιμοποιείται ως αντισταθμιστικός μηχανισμός από τους ανθρώπους σε καταστάσεις που αισθάνονται εκτός ελέγχου, έχει τη δυνατότητα να γίνει αρκετά προβληματικός».
Πηγή: Victoria - University of Wellington
