Υπερ-ανάλυση Παράλυση – Γιατί συμβαίνει και πως την ξεπερνάμε

Οι ερευνητές συμπέραναν ότι αν και η ανάλυση κάθε επιλογής με σκοπό την αναζήτηση της καλύτερης μπορεί να οδηγήσει σε ένα αντικειμενικά βέλτιστο αποτέλεσμα σε ορισμένες περιπτώσεις, η μεγιστοποίηση τελικά οδηγεί μακροπρόθεσμα σε περισσότερο άγχος, λύπη, λιγότερη ευτυχία και ικανοποίηση με τις αποφάσεις μας και κατ’ επέκταση με την ζωή μας.

Προσωπικότητα: Πως συνδέεται με την υπερ-ανάλυση;

Παρόλο που όλοι οι άνθρωποι, κάποιες φορές, υπερ-αναλύουμε, κάποιοι από εμάς, τείνουμε να το κάνουμε περισσότερο εξαιτίας κάποιων γνωρισμάτων που αφορούν την προσωπικότητά μας. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι που υπερ-αναλύουν, τείνουν να:

• Σκέφτονται διχοτομικά – αναλύουν δηλαδή μια απόφαση χρησιμοποιώντας αυστηρά όρους όπως «καλό ή κακό», «όλα ή τίποτα», «σωστό ή λανθασμένο». Αυτοί οι άνθρωποι μπορεί να βρεθούν σε μεγαλύτερη σύγχυση όταν μια απόφαση δεν ταιριάζει ξεκάθαρα στη μία ή την άλλη κατηγορία. Ωστόσο, παρόλο που ορισμένες αποφάσεις μπορεί να είναι προφανείς και εύκολες στη λήψη τους, κάποιες άλλες απαιτούν μεγαλύτερη συναισθηματική ή γνωστική ευελιξία. Όταν βλέπουμε τον κόσμο πιο άκαμπτα όμως, οι μεγάλες αποφάσεις μπορεί να προκαλέσουν ταραχή και να ωθήσουν τους ανθρώπους να θέλουν να απομακρυνθούν από την ευθύνη της επιλογής τους.

• Λειτουργούν τελειοθηρικά θέλοντας να ικανοποιούν πάντα τους άλλους – η τάση μας να έχουμε όλα τα πράγματα σε τάξη μπορεί να οδηγήσει σε προβλήματα όταν αντιμετωπίζουμε αποφάσεις σχετικά με τις σχέσεις, τους μελλοντικούς στόχους, την καριέρα ή την οικογένεια. Παρά τις προσπάθειές μας να μην στεναχωρήσουμε τους άλλους, πιέζουμε τον εαυτό μας να ανταποκριθεί στις προσδοκίες τους για να νιώσουν εκείνοι και έπειτα εμείς καλά με τον εαυτό μας. Ωστόσο, ό,τι και να κάνουμε, δεν μπορούμε να ελέγξουμε τα συναισθήματα των άλλων, ούτε να προβλέψουμε πως θα ανταποκριθούν εκείνοι σε μια στάση ή συμπεριφορά μας.

• Αισθάνονται έλλειψη εμπιστοσύνης απέναντι στον εαυτό τους. Κάποιοι δεν έχουν εξασκηθεί αρκετά στο να κάνουν επιλογές και να αναλαμβάνουν την ευθύνη γι’ αυτές επειδή εξαρτώνται από άλλους ανθρώπους, ενώ άλλοι μπορεί να βίωσαν τον πόνο μιας όχι και τόσο καλής επιλογής και παραμένουν αδρανείς για να αποφύγουν έναν ακόμα μελλοντικό πόνο. Και στις δύο περιπτώσεις, ο εξαρτημένος ή παθητικός τρόπος που λειτουργεί το άτομο στη ζωή του ενισχύει περισσότερο την ανασφάλειά του με αποτέλεσμα να νιώθει ολοένα και πιο ανίκανο να πάρει αποφάσεις και να προχωρήσει σε θετικές αλλαγές.

Υπερ-ανάλυση: Τι αποφεύγουμε στην πραγματικότητα;

Η υπερ-ανάλυση των καταστάσεων συχνά μας αποπροσανατολίζει από τις δύσκολες αλήθειες με τις οποίες καλούμαστε να έρθουμε αντιμέτωποι μέσα στην καθημερινότητά μας: ότι κάποιος/α μπορεί να μας άφησε επειδή απλώς δεν του/ης αρέσαμε αρκετά ώστε να αφιερώσει τον χρόνο που θα θέλαμε σε εμάς, ότι δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι η νέα μας επιχείρηση θα είναι επιτυχημένη ακόμα και αν οραματιζόμασταν πάντα τον εαυτό μας σε μια τέτοια θέση, ότι ό,τι κι αν πούμε σε κάποιον/α όταν τον γνωρίσουμε, υπάρχει πάντα η πιθανότητα να μας απορρίψει, ότι όσο κι αν σχεδιάζουμε και προγραμματίζουμε κάθε λεπτό των διακοπών μας, υπάρχει η πιθανότητα να μην απολαύσουμε κάποια στιγμές μας εκεί, ότι η λήξη μιας μακρόχρονης σχέσης θα είναι επώδυνη, ανεξάρτητα από τον τρόπο που θα επιλέξουμε να απομακρυνθούμε.

Πίσω από αυτές τις δύσκολες αλήθειες λοιπόν, υπάρχουν έντονα, τρομακτικά και επώδυνα συναισθήματα που αποφεύγουμε γιατί πυροδοτούν έντονο άγχος που δυσκολευόμαστε να αντέξουμε. Μέσω της διανοητικοποίησης και της υπερβολικής σκέψης, προσπαθούμε να ελέγξουμε αυτά τα συναισθήματα με αποτέλεσμα να τα εγκλωβίζουμε στο μυαλό μας, να μην τα βιώνουμε στο σώμα μας και να αντιδράμε με άγχος ή ανησυχία κάθε φορά που αυτά κινητοποιούνται με αφορμή μια σημαντική απόφαση της ζωής μας.

Συχνά, κατά τη διάρκεια μιας συνεδρίας, παρομοιάζω την λογική με έναν χάρτη πάνω στον οποίο βλέπουμε τις πιθανές διαδρομές που μπορούμε να πάρουμε για να φτάσουμε στους πιο… θελκτικούς για εμάς προορισμούς. Ωστόσο, για να μπορέσουμε να προσανατολιστούμε στον χάρτη και να τον χρησιμοποιήσουμε προς όφελός μας, χρειαζόμαστε μια πυξίδα: τα συναισθήματά μας.

Έχοντας πρόσβαση σε όλα τα συναισθήματα λοιπόν, μπορούμε να αναγνωρίσουμε και να επικοινωνήσουμε πιο εύκολα τις ανάγκες και τις επιθυμίες μας στους άλλους, να βάλουμε πιο ξεκάθαρα τα όριά μας καταλαβαίνοντας τι μας αρέσει και τι όχι, να πενθήσουμε για μια σημαντική απώλεια της ζωής μας ώστε να μπορέσουμε έπειτα να συνεχίσουμε την ζωή μας χωρίς να είμαστε καθηλωμένοι στο παρελθόν και να δημιουργούμε πιο βαθιές και ουσιαστικές σχέσεις με ανθρώπους με τους οποίους μοιραζόμαστε κοινές αξίες και όραμα στη ζωή.

Η υπερ-ανάλυση λοιπόν οδηγεί συχνά σε μια συναισθηματική παράλυση – αποφεύγουμε δύσκολα και επώδυνα συναισθήματα, ενώ ταυτόχρονα έχουμε την αίσθηση ότι πετυχαίνουμε κάτι αναλύοντας ξανά και ξανά μια κατάσταση μόνο με τη λογική. Το μυαλό μας οδηγεί σε μια ψευδαίσθηση προόδου και εξέλιξης χωρίς όμως να υπάρχει πραγματική πρόοδος ή εξέλιξη. Στο τέλος, το μυαλό υπερφορτώνεται, νιώθουμε περισσότερο άγχος και τελικά οδηγούμαστε ξανά στην αδράνεια.

Διαβάστε σχετικά: Γιατί υπεραναλύω το παρελθόν;

Υπερ-ανάλυση: Πως την ξεπερνάμε;

Σύμφωνα με την ψυχοδυναμική θεώρηση, η υπερ-ανάλυση είναι ένας αμυντικός μηχανισμός που μπλοκάρει την είσοδο κάποιων απαγορευμένων και μη αποδεκτών συναισθημάτων στη συνείδηση. Η ψυχοθεραπεία λοιπόν είναι η πιο ασφαλής και αποτελεσματική λύση για όσους παρατηρούν ότι δυσκολεύονται σε μεγάλο βαθμό να λαμβάνουν αποφάσεις επειδή νιώθουν υπερβολικό άγχος ή να λειτουργήσουν ενεργητικά και διεκδικητικά σε μεγάλο εύρος καταστάσεων αντλώντας χαρά και ικανοποίηση από τη δράση τους.

Ωστόσο, υπάρχουν κάποιοι πρακτικοί τρόποι που μπορούν να μας βοηθήσουν να μειώσουμε την υπερανάλυση που μπορεί να γίνεται περιοδικό πρόβλημα στην καθημερινότητά μας. Πρακτικά λοιπόν, μπορούμε να:

1. Πράττουμε γρήγορα στις μικρές και καθημερινές αποφάσεις.

Όσον αφορά τις μικρότερες αποφάσεις, όπως τα ψώνια στο σούπερ μάρκετ ή η επιλογή του τι θα φορέσουμε το πρωί, ο στόχος είναι να αναγκάσουμε τον εαυτό σας να πάρει μια γρήγορη απόφαση για να κινηθεί. Την επόμενη φορά που θα σκεφτείτε σε ποιο εστιατόριο θα φάτε ή τι θα φορέσετε για να βγείτε, δώστε στον εαυτό σας ίσως 5-10 λεπτά μέχρι να καταλήξετε στην απόφασή σας. Αν προσπαθήσετε να πάρετε αυτές τις απλές αποφάσεις με χρονικό περιορισμό, υπάρχουν δύο οφέλη: α) δεν θα νιώθετε αδρανείς και β) θα νιώσετε πιο σίγουροι να λαμβάνετε αντίστοιχες αποφάσεις στο άμεσο μέλλον. Να θυμάστε όμως ότι η πρακτική της γρήγορης λήψης αποφάσεων είναι ιδιαίτερα καλή για τις μικρότερες αποφάσεις, επειδή το διακύβευμα δεν είναι τόσο μεγάλο.

2. Θυμηθούμε τις στιγμές που λάβαμε μια καλή απόφαση στο παρελθόν.

Όταν πρόκειται για μεγάλες και σημαντικές αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν στη ζωή, μπορούμε να υιοθετήσουμε μια πιο καθησυχαστική στάση απέναντι στον εαυτό μας. Αν ξαφνικά αισθάνεστε τρομοκρατημένοι καθώς σκέφτεστε ότι η απόφαση που καλείστε να πάρετε είναι πολύ δύσκολη, κάντε ένα βήμα πίσω και υπενθυμίστε στον εαυτό σας τις στιγμές της ζωής σας όπου πήρατε καλές αποφάσεις για εσάς και πώς καταφέρατε να ξεπεράσετε τις όποιες δυσκολίες ενείχε η υλοποίησή τους.

3. Μην εξετάζουμε υπερβολικά κάθε διαθέσιμη επιλογή.

Μια λίστα με τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα μπορεί μερικές φορές να είναι χρήσιμη όταν παίρνουμε μια σημαντική απόφαση, αλλά υπάρχει ένα σημείο όπου μπορεί να υπερ-φορτωνόμαστε με αχρείαστες πληροφορίες. Αν εξετάζουμε τόσες πολλές διαφορετικές επιλογές σε τόσα πολλά διαφορετικά σενάρια, στο τέλος οι επιλογές είναι αναρίθμητες με αποτέλεσμα να επικρατεί χάος και σύγχυση στο μυαλό μας. Είναι σημαντικό να ζητάμε συμβουλές και να ανατρέχουμε σε άλλες πηγές που θα μας βοηθήσουν να πάρουμε μια απόφαση, αλλά θα πρέπει παράλληλα να εμπιστευόμαστε και τον εαυτό μας, διατηρώντας το μυαλό μας όσο πιο καθαρό και ψύχραιμο γίνεται.

4. Εκθέσου στην αβεβαιότητα.

Η αβεβαιότητα είναι αναπόσπαστο μέρος της ζωής και η ουσιαστική συμφιλίωση με αυτή την παραδοχή μπορεί να μας ανακουφίσει πραγματικά. Πολλές φορές, το να μην ξέρουμε πώς θα εξελιχθεί ένα συγκεκριμένο έργο ή μια κατάσταση της ζωής μας είναι αυτό που μας εμποδίζει να πάρουμε μια απόφαση και να προχωρήσουμε μπροστά. Ωστόσο, η μοναδική προϋπόθεση της δράσης μας δεν μπορεί να είναι η εξασφάλιση ενός θετικού αποτελέσματος – κάποιες φορές είναι σημαντικό να βρούμε πρώτα τι είναι αυτό που δεν μας ταιριάζει για να μπορέσουμε να ανακαλύψουμε αυτό που βρισκόταν κοντά μας, αλλά άθελά μας αγνοούσαμε.

Συμπέρασμα

Συχνά, η εμπιστοσύνη και η δέσμευσή μας σε έναν περιορισμένο αριθμό επιλογών είναι αυτές που καθορίζουν το αν τελικά μια απόφαση είναι «σωστή» – δηλαδή κατάλληλη για εμάς με σημείο αναφοράς το στάδιο της ζωής στο οποίο βρισκόμαστε κάθε φορά. Όταν έρχεστε αντιμέτωποι με μια δύσκολη απόφαση, αναρωτηθείτε όχι μόνο για τους λόγους που υπάρχουν πίσω από την επιλογή σας, αλλά και το τι συναισθήματα υπάρχουν μέσα σας καθώς εξετάζετε την τάδε ή την δείνα επιλογή.

Ο φόβος τις περισσότερες φορές είναι το συναίσθημα που δείχνει τον δρόμο προς το ανοίκειο – αυτό μας θυμίζει υποσυνείδητα ένα χαμένο κομμάτι της ταυτότητάς από την παιδική μας ηλικία, τις απαγορευμένες και καταπιεσμένες ορμές μας και τα συναισθήματά μας. Το να έρθουμε σε επαφή με ανοίκειο λοιπόν, με το μη βιωμένο, το τρομακτικό και το απόκοσμο κατά S. Freud, αποτελεί ευκαιρία για δομικές αλλαγές και ψυχική επούλωση, η οποία προσφέρεται συνήθως μέσα στο ασφαλές περιβάλλον της θεραπείας.

Αντί να εγκλωβιζόμαστε στην υπερ-ανάλυση λοιπόν, ας εκτεθούμε σε αυτό που φοβάστε χρησιμοποιώντας τον χρόνο και την ενέργειά μας για να καταλήξουμε σε ένα συγκεκριμένο, εφαρμόσιμο και ρεαλιστικό πλάνο. Όπως έλεγε και ο επιχειρηματίας, φιλάνθρωπος και συγγραφέας W. Clement Stone: η σκέψη δεν θα ξεπεράσει το φόβο, αλλά η δράση θα το κάνει.

*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*