Ο Φρανσίσκο ντε Γκόγια, από Άρχοντας του Χρώματος, πήγε στη Σκιά και κατέληξε να δημιουργήσει σκοτεινά έργα τέχνης, όπως τους λεγόμενους «Μαύρους πίνακες». Τι τον οδήγησε σε αυτή την απόφαση;
Η ψυχολογία των Μαύρων πινάκων του Γκόγια παραμένει ένα αίνιγμα. Αυτό το σύνολο μυστηριωδών και φρικιαστικών έργων ζωγραφικής, που κοσμούν την Quinta del Sordo (Βίλα του Κωφού) στη Μαδρίτη, δημιουργήθηκε μέσα από μια μοναδική κοσμογονία, το προϊόν ενός κουρασμένου και απελπισμένου μυαλού. Η δημιουργία τους καθορίστηκε από ένα ενδιαφέρον ιστορικό πλαίσιο, σημαδεμένο από την καταπίεση της εποχής.
Τελικά, όμως, τι ισχύει για τον Γκόγια; Υπέφερε από κάποια ψυχολογική διαταραχή; Ή μήπως ήταν το προϊόν εκείνης της απελπισμένης εποχής που του έφερε η ηλικία, η κώφωση και η βία μιας ταραγμένης Ισπανίας; Ίσως να ήταν ο συνδυασμός όλων αυτών. Ένα είναι σίγουρο: είναι αδύνατο να αγνοήσουμε τον δημιουργικό εσωτερικό κόσμο του κάθε καλλιτέχνη, καθώς στον καμβά απεικονίζονται τα βάσανά του.
Τα δεκατέσσερα έργα που συνθέτουν τους λεγόμενους Μαύρους Πίνακες αντιπροσωπεύουν μια αξιοσημείωτη αλλαγή στην καριέρα του Γκόγια. Ουσιαστικά, πήγε από το φως στη σκιά. Ο Γκόγια, ο οποίος κάποτε ήταν ο άρχοντας του χρώματος, κατέληξε να ζει σε ένα σπίτι όπου κυριαρχούσε το σκοτάδι.
Παρά το γεγονός ότι ήταν ο πιο επιφανής ζωγράφος πορτρέτων της ισπανικής κοινωνίας του Διαφωτισμού, κατέληξε να διακοσμήσει το σπίτι του με παραμορφωμένα, δαιμονικά πρόσωπα. Ίσως αυτές οι φιγούρες χρησίμευσαν για να αποσπάσουν τη σκέψη του από όλες τις φρικαλεότητες που είχε δει στο παρελθόν.
Κατά συνέπεια, ο Γκόγια δημιούργησε, χωρίς να το γνωρίζει, τις βάσεις για τη σύγχρονη ζωγραφική. Τελικά, ο εξπρεσιονισμός προέκυψε ως αποτέλεσμα αυτής της σκόπιμης παραμόρφωσης και των στοιχείων μιας βασανισμένης, «μαύρης» ψυχής.
Η ψυχολογία των Μαύρων πινάκων του Γκόγια
Βερμιγιόν του υδραργύρου, κίτρινο από θειούχο ορυκτό, λευκός μόλυβδος, μαύρο κάρβουνο, πρωσικό μπλε και διάφοροι τύποι ώχρας ήταν οι ουσίες που ο ίδιος ο Γκόγια ετοίμασε και χρησιμοποίησε για να δημιουργήσει αυτούς τους πίνακες στη Βίλα του Κωφού. Χάρη σε διάφορα ιστορικά έγγραφα και μαρτυρίες της εποχής, είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε τη θέση αυτών των έργων.
Στο επάνω πάτωμα βρίσκονταν τα έργα: «Άνδρες που διαβάζουν», «Παραλιακός δρόμος του Ιερού Γραφείου», «Φανταστικό όραμα ή Ασμοδαία», «O Σκύλος», «Άτροπος», «Δύο γέροι» και «Γυναίκες που γελούν». Το αξιοπερίεργο είναι ότι ο Γκόγια τοποθέτησε τα πιο σκοτεινά έργα του στην τραπεζαρία, η οποία ήταν στο ισόγειο και χρησιμοποιήθηκε για κοινωνικές εκδηλώσεις. Εκεί υπήρχαν οι πίνακες: «O Κρόνος καταβροχθίζει τον γιο του», «Προσκύνημα στο Σαν Ισίδρο», «Το Σάββατο των Μαγισσών», «Λεοκαντία», «Δύο γέροι τρώνε σούπα» και «Ιουδήθ και Ολοφέρνης».
Αν και πολλοί από τους καλεσμένους του σοκάρονταν από αυτές τις εικόνες, δεν τον ένοιαζε καθόλου. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ο Γκόγια ήταν πάντα αυτός ο άβολος χαρακτήρας για την Ιερά Εξέταση, για κάθε εκκλησιαστικό θεσμό που τον έβλεπε ως έναν καλλιτέχνη που δεν δίσταζε να απεικονίσει στην τέχνη του τις διαστροφές εκείνων που καταχράστηκαν την εξουσία.
Ένας από τους στόχους της ψυχολογίας όσον αφορά τους Μαύρους πίνακες του Γκόγια είναι να μάθουμε τι τον ώθησε να τους δημιουργήσει. Φυσικά, υπάρχει η απορία εάν έπασχε η όχι από κάποια ψυχική διαταραχή, ωστόσο διερωτόμαστε επίσης εάν τους ζωγράφισε από καθαρή συναισθηματική ανάγκη, για απλή απόλαυση ή εάν ήθελε να αφήσει μια κληρονομιά (ειδικά στον εγγονό του, στον οποίο κληροδότησε τη Βίλα του Κωφού).
Για να κατανοήσουμε τον εσωτερικό του κόσμο, ας αναλύσουμε κάποιες πτυχές της δουλειάς του.
«Ο ύπνος της λογικής γεννάει τέρατα»: Σύνδρομο Susac
Για να κατανοήσουμε τους Μαύρους πίνακες του Γκόγια, μπορούμε να ξεκινήσουμε από τους πίνακες «Los Caprichos» (Τα Καπρίτσια). Αυτοί οι 80 πίνακες μας εισάγουν στις αλλαγές στη ζωή του καλλιτέχνη. Τη συγκεκριμένη περίοδο, ο Γκόγια ταλαιπωρούνταν από μια αυτοάνοση ασθένεια, το σύνδρομο Susac, που εμφάνισε όταν ήταν 46 ετών.
Σταδιακά, αυτό το σύνδρομο άρχισε να πλήττει τη σωματική και την ψυχική του υγεία. Είχε συνεχείς πονοκεφάλους, ζάλη και διαταραχές στην όραση. Όλα αυτά δημιούργησαν μια νέα εποχή στην τέχνη του, γεμάτη σκοτάδι και αγωνία.
Η κώφωση ήταν μία από τις νευρολογικές επιδράσεις αυτής της σπάνιας ασθένειας. Οι αισθήσεις του παραμορφώθηκαν, έχασαν τη ζωντάνια, το φως και την ελπίδα τους, όπως ακριβώς η κοινωνία στην οποία ζούσε. Τα «Καπρίτσια» ήταν η πρώτη προσέγγιση στο ασυνείδητο, σε αυτόν τον εσωτερικό κόσμο όπου προσπάθησε να συλλάβει το τραγελαφικό, το τερατώδες και το φανταστικό όπως κανείς άλλος δεν το είχε κάνει πριν.
Σε αυτά τα έργα, ο Γκόγια απεικόνιζε τις δεισιδαιμονίες των απλών ανθρώπων της εποχής, εκείνων που πίστευαν σε φαντάσματα, μάγισσες, δαίμονες και γενικά στα νυκτόβια πλάσματα που εισέβαλλαν στα όνειρα των πεφωτισμένων.
Διαβάστε σχετικά: Η Ψυχολογία της Τέχνης: Έννοιες και Χαρακτηριστικά
Το παραλήρημα ενός νοσηρά λαμπρού μυαλού
Δυσάρεστοι χαρακτήρες απεικονίζονται σε πολλά από τα έργα του Γκόγια. Μήπως αυτό ήταν η αντανάκλαση μιας ψυχικής διαταραχής; Απολύτως. Ήταν ένας καλλιτέχνης που αντανακλούσε την παράλογη κοινωνία στην οποία ζούσε και τον απέλπιζε, μια κοινωνία που δεν έμοιαζε με καμία άλλη.
Λίγες μορφές στην τέχνη μετέδωσαν το εσωτερικό μαρτύριο, τη μοναξιά, τον φόβο και την απελπισία με τον τρόπο που το έκανε ο Γκόγια. Όταν έφτασε στο εξοχικό του, στη Βίλα του Κωφού, οι αναμνήσεις εξακολουθούσαν να κατακλύζουν το μυαλό του – τα βιώματα των εκτελέσεων και ο πόνος της εξορίας, μεταξύ άλλων.
Το σύνδρομο Suzac προκαλεί φλεγμονές στον εγκέφαλο. Αυτές οι φλεγμονές με τη σειρά τους επιφέρουν ψευδαισθήσεις και κακή παροχή αίματος στα μάτια και τα αυτιά. Φυσικά, αυτό έχει ως αποτελέσματα την κώφωση και τα προβλήματα όρασης.
Δεν υπάρχει φως στους Μαύρους πίνακες, επειδή δεν υπήρχε ελπίδα για τον Γκόγια – ήταν ένας απελπισμένος άνθρωπος που υπέφερε σε έναν χαοτικό κόσμο. Μια ενδιαφέρουσα πληροφορία για τον Φρόιντ είναι ότι χρησιμοποίησε τις μυθολογικές φιγούρες που δημιούργησε ο Γκόγια για τις θεωρίες του, και συγκεκριμένα τον Κρόνο που καταβρόχθιζε τον γιο του και την Ιουδήθ με τον Ολοφέρνη. Η συμβολική απεικόνιση αυτών των τελευταίων έργων δεν κάνει τίποτα περισσότερο από το να αντιπροσωπεύει τις πιο σκοτεινές και απειλητικές παρορμήσεις των ανθρώπων.
Εν ολίγοις, ο Γκόγια δεν έκανε τίποτα άλλο παρά να συνδεθεί με το σκοτάδι του κόσμου για να δώσει μορφή στους εφιαλτικούς πίνακές του. Χάρη στα έργα του, τα σκοτεινότερα κομμάτια της ανθρώπινης φύσης αναδύθηκαν στην επιφάνεια και οι άνθρωποι μπόρεσαν να δουν αυτές τις σκιές που δεν τους αρέσει πάντα να αναγνωρίζουν.
Απόδοση: Κατερίνα Κακουλάκη, Ειδικευόμενη Σχολική Ψυχολόγος
Επιμέλεια: Ισμήνη Τσοχαλή, επιμελήτρια κειμένων
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
