Αν θέλουμε να είμαστε ενεργοί στην κοινωνική αλληλεγγύη, δεν απαξιώνουμε ούτε τους φόβους, ούτε τις επιθυμίες ούτε το πρόσκαιρο των ελπίδων των ανθρώπων. Τους φέρνουμε κοντά μας και διαμέσου ημών και με άλλους ανθρώπους. Αυτό είναι το πρώτο και σημαντικότερο βήμα.
Ας ξεκινήσουμε από το τι σημαίνει ελπίδα.
To ουσιαστικό ετυμολογείται από το αρχαιοελληνικό ρήμα έλπομαι που σημαίνει ελπίζω, αναμένω, προσδοκώ. Σύμφωνα με τη συγκριτική γλωσσολογία υφίσταται η ινδοευρωπαϊκή ρίζα well, η οποία αποδίδεται ως θέλω, εκλέγω.
Στον «Προμηθέα Δεσμώτη» του Αισχύλου υπάρχει ο εξής διάλογος:
Χορός: Και τι φάρμακο βρήκες για τον φόβο του θανάτου;
Προμηθέας: Τους έδωσα τυφλές ελπίδες.
Η ελπίδα λοιπόν μπορεί να ξεπεράσει ακόμα και τον φόβο του θανάτου. Στον αντίποδα όμως μπορεί να είναι τυφλή, δηλαδή άπιαστη.
Στον αντίποδα της αγάπης δεν βρίσκεται το μίσος αλλά ο φόβος. Η ελπίδα ποια νέα πληροφορία μας φέρνει;
Η αγάπη είναι μια κίνηση έλξης, χτίζει γέφυρες, ενώ ο φόβος οδηγεί σε απομόνωση.
Η απομόνωση είναι:
- Εσωτερική, δηλαδή αποσύνδεση σωματικών αισθήσεων, συναισθημάτων και σκέψεων
- Εξωτερική, δηλαδή σε σχέση με το κοινωνικό περιβάλλον
Στην απομόνωση εμβαθύνεται η πεποίθηση ότι είναι μόνο το ίδιο το άτομο που αντιμετωπίζει προβλήματα. Σ’ αυτήν την κατάσταση, το άτομο δεν αναμένει την επίλυση των ζητημάτων του, δεν προσδοκά, δεν πιστεύει ότι είναι σε θέση μόνο του ή με άλλους να δράσει. Η μόνη διέξοδος φαντάζει μια εξωτερική βοήθεια ως από μηχανής θεός, αλλά και πάλι δεν τείνει το χέρι του προς το περιβάλλον.
Διαβάστε σχετικά: Αλληλεγγύη: το φώλι της ελπίδας
Πώς γεννιέται η ελπίδα μέσα στον φόβο;
Σ’ αυτήν την κατάσταση η ελπίδα είναι ο συνηθισμένος τρόπος που χρησιμοποιούμε για να αντιμετωπίσουμε τους ψυχολογικούς φόβους, όταν αυτοί γίνονται κυρίαρχοι στη ζωή μας.
Η δημιουργία προσδοκιών ότι θα τα καταφέρουμε καλύτερα στο μέλλον, είναι μια κλασσική ψυχολογική μέθοδος που μεταθέτει στο μέλλον την επίλυση των ζητημάτων που μας απασχολούν. Δεν κάνουμε παραδείγματος χάριν δηλώσεις του τύπου: όταν θα έχω δουλέψει με τον εαυτό μου, θα είμαι κάποια στιγμή σε θέση να συνάψω καλύτερες σχέσεις;
Αυτές οι δηλώσεις παραμένουν απλές επιθυμίες γιατί δεν ενισχύονται από την θέληση. Σ’ αυτό το επίπεδο η ελπίδα δεν είναι συνώνυμο της πίστης, ακριβώς επειδή παραπέμπει στο μέλλον, προκαλώντας έτσι έναν φαύλο κύκλο. Συνοδός σε τέτοιους είδους ελπίδες είναι συνήθως ο φόβος ότι δεν θα αποκτήσουμε αυτό που επιθυμούμε και γι’ αυτό στο τέλος επανερχόμαστε στο συναίσθημα του φόβου.
Η ελπίδα φαίνεται ότι υπερίσχυσε, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι εξαφανίστηκε ο φόβος! Είναι δυνατόν η νίκη της ελπίδας πάνω στο φόβο να είναι πρόσκαιρη, όσο οι άνθρωποι δεν έχουν βασίσει την ελπίδα στη θέληση και την πίστη.
Έτσι λοιπόν μπορούμε να καταλάβουμε και την ρήση του Καζαντζάκη: δεν φοβάμαι τίποτα, δεν ελπίζω τίποτα, είμαι ελεύθερος.
Ο Καζαντζάκης ήταν βαθιά επηρεασμένος από τον Βουδισμό. Κατά τον Βούδα ο φόβος μαζί με την ελπίδα δημιουργούν την επιθυμία. Έλεγε: Απαλλαγείτε από τις επιθυμίες και τις προσκολλήσεις σας σε αυτές και αυτόματα θα οδηγηθείτε στην φώτιση. Επιθυμώ κάτι είναι η κίνηση της ελπίδας για κάτι που συνοδεύεται από τον φόβο ότι μπορεί να μην πραγματοποιηθεί ποτέ, έγραψε ο Manuel Schoch.
Η επιθυμία ένα φυσικό συναίσθημα που μπορεί να μας οδηγήσει παρακάτω αρκεί να παντρευτεί με την θέληση.
Θέληση είναι μια πνευματική ιδιότητα που δρα στο επίπεδο της ψυχής. Οι άλλες δύο ιδιότητες είναι η φαντασία που είναι νοητική ιδιότητα και η ισχύς που αναφέρεται στην ικανότητα να φέρνουμε σε πέρας τις ιδέες μας. Η θέληση λοιπόν υποδέχεται την επιθυμία και τις σχετικές με αυτήν σκέψεις, δηλαδή τους τρόπους για να πραγματοποιήσουμε τις επιθυμία, και τα κάνει λόγο.
Σήμερα όμως βλέπουμε ανθρώπους χωρίς ελπίδα, μόνο με υλικές επιθυμίες και κυρίως χωρίς θέληση και λόγο. Τι μπορούμε να κάνουμε;
Αυτό που περιγράφουμε είναι μια κατάσταση όπου κυριαρχεί το ένστικτο της ατομικής επιβίωσης, είναι μια κατάσταση ζωώδης. Τι κάνουμε με τα ζώα για να τα φέρουμε κοντά μας; Πρώτα τα ταΐζουμε και μετά τα θερμαίνουμε με ένα χάδι.
Αν θέλουμε να είμαστε ενεργοί στην κοινωνική αλληλεγγύη, δεν απαξιώνουμε ούτε τους φόβους, ούτε τις επιθυμίες ούτε το πρόσκαιρο των ελπίδων των ανθρώπων. Τους φέρνουμε κοντά μας και διαμέσου ημών και με άλλους ανθρώπους. Αυτό είναι το πρώτο και σημαντικότερο βήμα.
Μιλάμε για μια διαδικασία κοινωνικοποίησης και επανανθρωπισμού, δηλαδή την αναστροφή της πορείας που ακολουθήθηκε όλα αυτά τα χρόνια με τα κυρίαρχα πρότυπα του υλισμού, του φόβου και της απομόνωσης.
Ας θυμήσουμε τι σημαίνει άνθρωπος. Η λέξη άνθρωπος προέρχεται από το «άνω θρώσκω», δηλαδή κοιτάω προς τα πάνω. Αντί να βαδίζω με σκυφτό το κεφάλι, αντιμετωπίζω το παρόν και το μέλλον μου αισιόδοξα, ελπίζω ότι η επόμενη μέρα θα είναι καλύτερη από την προηγούμενη, έχω εμπιστοσύνη στις δυνάμεις μου και πίστη ότι οι δυνάμεις του σύμπαντος θα είναι βοηθοί μου.
Ο Ιωάννης Πολέμης έγραψε:
Μην φοβηθείς αυτόν που στήριξε στην Πίστη επάνω την Ελπίδα
Τον είδα στη ζωή να μάχεται, μα πάντα ανίκητο τον είδα.
Όσοι πέρασαν από το στάδιο της απομόνωσης στο στάδιο της κοινωνικοποίησης αναφέρουν ότι κατά τη διαδικασία της κοινωνικοποίησης μοιράστηκαν φόβους, άγχη, επιθυμίες και προβλήματα και διέρρηξαν την απομόνωση.
Τα προβλήματα προοδευτικά σχετικοποιούνται. Οι άνθρωποι βλέπουν διαφορετικούς τρόπους αντιμετώπισης όσων τους απασχολούν, τους συζητούν, συνασπίζονται, θέτουν στόχους.
Φυτρώνει ο σπόρος της ελπίδας, χωρίς φόβο αυτήν την φορά. Μιας ελπίδας ισχυρής γιατί θέλει, γιατί ο άνθρωπος με αναπτερωμένο το ηθικό του έχει ασκήσει τη θέλησή του.
Διαβάστε σχετικά: Η Ελπίδα ως Πολύτιμη Συνοδοιπόρος
Άρα η κοινωνική αλληλεγγύη ενδυναμώνει το άτομο εσωτερικά και εξωτερικά. Εσωτερικά έχει επιτευχθεί η σύνδεση επιθυμίας (πάντα χωρίς προσκολλήσεις) και θέλησης. Εξωτερικά το άτομο έχει ενταχθεί σε μια μαχόμενη ομάδα με έναν κοινό σκοπό, πχ να σιτισθούν άπορες οικογένειες, να στεγαστούν άστεγοι, να επανασυνδεθεί το ρεύμα σε όσους δεν πλήρωσαν το χαράτσι, να στηριχτούν ψυχολογικά οι βασανισμένοι από το κάμα της ζωής.
Όσο ο άνθρωπος ενδυναμώνεται τόσο ισχυροποιείται και η ελπίδα. Η ελπίδα που στηρίζεται στην θέληση και στην πίστη οδηγεί σε δράση και σε περαιτέρω κοινωνική αλληλεγγύη.
Υπάρχουν άνθρωποι που ήρθαν σε πολλά δίκτυα κοινωνικής αλληλεγγύης για να λάβουν βοήθεια, στηρίχθηκαν, και όταν ένιωσαν δυνατοί ανέλαβαν πρωτοβουλίες και οι ίδιοι βοηθώντας άλλους. Είναι μια αισιόδοξη προοπτική.
Στην αρχή τίθενται μικροί στόχοι που μπορεί να αφορούν μικρές κοινωνικές ομάδες ή ανθρώπους που είναι έτοιμοι να κάνουν ένα βήμα τη φορά. Στην συνέχεια οι μικρές ομάδες μπορούν να γίνουν όλο και πιο μεγάλες, και στο τέλος κινήματα που θα μεταμορφώσουν ριζικά όλη την κοινωνία.
Αυτό που για κάποιους μοιάζει ακατόρθωτος στόχος και για άλλους μακρινό όνειρο, ίσως κάποια στιγμή αγγίξει τα όρια του εφικτού.
