….Ή, πώς οι οθόνες, μεταμορφώνουν παιδιά, εφήβους ακόμη και ενήλικες…σε «ψηφιακούς» παθολογικούς χρήστες…
Ποια είναι η κατάσταση
Ο εθισμός στο διαδίκτυο αναφέρεται στην ανεξέλεγκτη και επιβλαβή χρήση των ηλεκτρονικών μέσων.
Οι πιο ευάλωτες ομάδες για την ανάπτυξη παθολογικής χρήσης, είναι οι έφηβοι και οι φοιτητές, καθώς στις ηλικίες 16–24 ετών παρουσιάζεται το υψηλότερο ποσοστό χρήσης (Öztürk et al., 2007).
Ακολουθούν τα στελέχη επιχειρήσεων που έχουν πρόσβαση στο ίντερνετ και στα social media κατά τη διάρκεια της εργασίας τους. Τα τελευταία δέκα χρόνια οι χρήστες του διαδικτύου παγκοσμίως έχουν αυξηθεί κατά 480% περίπου. Ενδιαφέρον αρνητικό, προκαλεί η αναφορά, ότι 1 στα 3 παιδιά χρησιμοποιεί tablet ή κινητό πριν καν μιλήσει!
Επίσης βάσει της ΕΛΣΤΑΤ, το 2018 το 79% των ερωτηθέντων ηλικίας μεταξύ 18-44χρ., αφήνουν το κινητό από το χέρι τους, μόλις 2 ώρες από όσες ώρες είναι ξύπνιοι!
Πιο συγκεκριμένα, οι οικογενειακές συγκρούσεις για τις ψηφιακές ολονυχτίες των παιδιών πληθαίνουν, καθώς όλο και περισσότεροι έφηβοι αλλά ακόμη και παιδιά δημοτικού, κοιμούνται με το κινητό τους στο μαξιλάρι, βλέποντας βίντεο. Έρευνες έχουν δείξει ότι η παθολογική χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του διαδικτύου συσχετίζεται με μία σειρά ψυχοκοινωνικών και ιατρικών προβλημάτων, όπως η κατάθλιψη, η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής, η αϋπνία, η απομόνωση από το οικογενειακό και το κοινωνικό περιβάλλον, αλλά και η παραμέληση βασικών βιολογικών αναγκών, όπως η κανονικότητα στη διατροφή (Young, 2008).
Η τηλεόραση, τα DVD, τα ηλεκτρονικά παιχνίδια, τα smartphones, τα Xboxes και το internet, έχουν μετατρέψει τα περισσότερα σπίτια, σε χώρους ηλεκτρονικής διασκέδασης και πληροφόρησης.
Eπίσης δεν είναι ασυνήθης δυστυχώς πλέον, η εικόνα, οι γονείς να «θέλουν επιτέλους να βρουν λίγο την ησυχία τους» οπότε να «παραπέμπουν» τα προνήπιά τους στην «ηλεκτρονική babysitter», κι εκείνα, να κοιτούν εκστασιασμένα με ορθάνοιχτα μάτια στο iPad. Αργότερα στα χρόνια, έντρομοι, αντιλαμβάνονται ότι το κάποτε υγιές, χαρούμενο παιδάκι τους, έχει εθιστεί τόσο στα ηλεκτρονικά, που έχει μεταλλαχτεί σε έναν κατατονικό, ναρκωμένο άνθρωπο. Αυτός είναι και ο λόγος που οι γονείς που είναι περισσότερο προσεκτικοί με την τεχνολογία είναι οι σχεδιαστές τεχνολογίας και οι μηχανικοί.
Ο Steve Jobs ήταν γνωστός για το πόσο λίγη τεχνολογία επέτρεπε στα παιδιά του. Στελέχη και μηχανικοί της Silicon Valley επιλέγουν για τα παιδιά τους σχολεία που δε χρησιμοποιούν εκτεταμένα την τεχνολογία. Οι ιδρυτές της Google, Sergey Brin και Larry Page, επέλεξαν μοντεσσοριανά σχολεία για τα παιδιά τους, όπως και ο δημιουργός του Αmazon, Jeff Bezos και ο δημιουργός της Wikipedia, Jimmy Wales.
Βλέπουμε τις επιθετικές εκρήξεις θυμού των παιδιών, όταν απομακρύνουμε τις ηλεκτρονικές συσκευές, καθώς και την ελλιπή ικανότητα συγκέντρωσης, όταν τα παιδιά παύουν να δέχονται ερεθίσματα από τον κυβερνοχώρο.
Ακόμα χειρότερα: βλέπουμε παιδιά να βαριούνται, να είναι απαθή και αδιάφορα όταν δεν απασχολούνται με το κινητό τους ή το διαδίκτυο.
Διαβάστε σχετικά: Κίνδυνοι για τα Παιδιά στο Διαδίκτυο
Έρευνες και Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας για την κατάχρηση της Τεχνολογίας
Πρόσφατη έρευνα δείχνει, ότι οι οθόνες, μπορούν να επηρεάσουν το μπροστινό μέρος του εγκεφάλου με τον ίδιο τρόπο που το επηρεάζει η κοκαΐνη. Η τεχνολογία είναι τόσο υπερ-διεγερτική που ανεβάζει τα επίπεδα ντοπαμίνης (ουσία που δημιουργεί αίσθημα ευχαρίστησης) όσο τα ανεβάζει το σεξ.
Εντός του 2018 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας θα συμπεριλάβει τη διαταραχή διαδικτυακού παιχνιδιού στη Διεθνή Στατιστική Ταξινόμηση Νόσων και Συναφών Προβλημάτων Υγείας (ICD). Πρόκειται για ανακοίνωση που έγινε στην αρχή του 2018 και σημαίνει πλέον πως η εμμονή μιας μερίδας του πληθυσμού με τα παιχνίδια στο ίντερνετ αντιμετωπίζεται ως συμπεριφορά εθισμού, που οδηγεί σε σοβαρές συνέπειες, λέει στην «Κ» ο Κωνσταντίνος Σιώμος. Αναγνώριση της διαταραχής αυτής θα οδηγήσει να αντιμετωπίζεται ως ασθένεια από τα Ταμεία και το σύστημα υγείας, συμπληρώνει. (εφημερ. Καθημερινή, 8.1.18)
Οι στατιστικές δείχνουν, ότι ο μέσος όρος παρακολούθησης tv ενός μικρού παιδιού 3χρ., είναι περί τις 4 ώρες/ημερησίως, δηλαδή 28 ώρες εβδομαδιαίως, περί τις 1350 ώρες το χρόνο και περί τις 16.000 ώρες μέχρι να τελειώσει το Γυμνάσιο! Ενώ για το σχολείο στο ίδιο χρονικό διάστημα, ξοδεύουν περί τις 13.000 ώρες, που σημαίνει ότι ξοδεύουν περισσότερο χρόνο κοιτώντας tv από οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα, εκτός του ύπνου.
Μέχρι δε, την ηλικία των 6 ετών ένα παιδί, θα έχει ξοδέψει περισσότερο χρόνο να κοιτά tv, παρά να μιλήσει στον πατέρα του σε όλη του τη ζωή!
Μέθοδος PMUM
Ωστόσο πρέπει να έχουμε υπόψη μας, ότι τίποτα είναι μόνο καλό ή μόνο κακό. Όταν ξεπερνιέται ένα όριο, όλα είναι δυνητικά επιβλαβή. Έτσι όλα είναι θέμα μέτρου, λελογισμένης χρήσης και σωστής κουλτούρας διαχείρισης. Η Dormoff και οι συνεργάτες της, ανέπτυξαν ένα γονικό μέτρο για την εθιστική χρήση των μέσων προβολής οθόνης από τα παιδιά, που ονόμασαν Μέτρηση Προβληματικής Χρήσης Μέσων (PMUM).
Τα κριτήρια – «οδηγός» του PMUM, με βάση τα οποία εκτιμάται η υποψία παθολογικής χρήσης, περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων, διαπιστώσεις όπως:
- Είναι όλο και πιο δύσκολο να κρατήσω το παιδί μου μακριά από την (κάθε είδους) οθόνη.
- Το παιδί μου σκέφτεται συνεχώς πως θα χρησιμοποιήσει οθόνες
- Το παιδί μου αναστατώνεται όταν δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει οθόνες.
- Προβλήματα προκύπτουν στην οικογένειά μας όταν το παιδί μου δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει οθόνες.
- Το πρώτο πράγμα που το παιδί μου ζητά να κάνει όταν επιστρέφει στο σπίτι από το σχολείο είναι να χρησιμοποιήσει οθόνες.
- Όταν το παιδί μου έχει μια κακή μέρα, οι οθόνες φαίνεται να είναι το μόνο πράγμα που τον βοηθάει να αισθανθεί καλύτερα
Ο Griffiths (2000) χρησιμοποιεί έναν ορισμό του εθισμού στο διαδίκτυο που περιλαμβάνει τα κριτήρια που ισχύουν και για τις συμπεριφορικές εξαρτήσεις. Αναλυτικότερα, υποστήριξε την ύπαρξη έξι κριτηρίων για τον εθισμό στο διαδίκτυο:
1. Την προβολή, κατά την οποία η χρήση του διαδικτύου γίνεται η πιο σημαντική δραστηριότητα στη ζωή του ατόμου.
2. Την τροποποίηση της διάθεσης, η οποία αναφέρεται στην ευφορία και στον ενθουσιασμό που προκαλείται κατά την ενασχόληση με τον εθιστικό παράγοντα, εξαιτίας της έκλυσης ντοπαμίνης (ουσίας που δημιουργεί αίσθημα ευχαρίστησης).
3. Την ανοχή, διαδικασία κατά την οποία απαιτείται συνεχώς αυξανόμενη χρήση του διαδικτύου προκειμένου το άτομο να επιτύχει την αλλαγή της διάθεσής του. (Young, 1996; Griffiths, 2000).
4. Τη σύγκρουση, ανάμεσα στον εξαρτημένο και το περιβάλλον του ή τη σύγκρουση με άλλες δραστηριότητες.
5. Την υποτροπή, δηλ. την τάση να επανέλθουν στην εθιστική δραστηριότητα του διαδικτύου, ακόμα και ύστερα από μακρόχρονη αποχή του από αυτό.
6. Την απόσυρση, τα δυσάρεστα συναισθήματα ή και τον έντονο εκνευρισμό που βιώνει ο εθισμένος όταν η διαδικτυακή δραστηριότητα περιορίζεται ή σταματάει.
Τα αίτια του φαινόμενου κατάχρησης του Διαδικτύου
Κάποια από τα ΑΙΤΙΑ, και τους ΕΝΙΣΧΥΤΙΚΟΥΣ + ΠΡΟΓΝΩΣΤΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΤΑΧΡΗΣΗΣ
- η ανάγκη μετριασμού δυσάρεστων συναισθημάτων της καθημερινότητας (δυνατότητα να διαφύγει από συναισθηματικές δυσκολίες, προβληματικές καταστάσεις και κακουχίες στην προσωπική του ζωή)
- η έλλειψη επικοινωνίας στην οικογένεια
- η απουσία εφαρμογής ορίων μέσα στην οικογένεια
- έλλειψη πίστης στον εαυτό, χαμηλή αυτό-εκτίμηση,
- κοινωνική απομόνωση και έλλειψη κοινωνικών σχέσεων και υποστηρικτικού πλαισίου,
- έλλειψη ανοχής στη ματαίωση
οδηγούν ένα μέρος των παιδιών ή και ενηλίκων στην δυσπροσαρμοστική χρήση του διαδικτύου και στο να κλειστούν στον ψηφιακό κόσμο.
Γι’ αυτό βλέπουν το Διαδίκτυο ως μέσο καταφυγής, όπου μπορούν να κινηθούν σε ένα περιβάλλον που μοιάζει λιγότερο απειλητικό από την πραγματική ζωή. Στην εικονική πραγματικότητα του διαδικτύου μπορούν με λίγη προσπάθεια και εκ του ασφαλούς, να κάνουν νέους φίλους χωρίς να χρειάζεται να εκτεθούν με τη φυσική τους παρουσία, όπως συμβαίνει στην πραγματική ζωή.
Επίσης η 24ωρη εύκολη, δωρεάν, απεριόριστη, ανώνυμη και ποικιλόμορφη πρόσβαση σε απεριόριστα κοινωνικά δίκτυα, χωρίς γεωγραφικούς περιορισμούς, η οποία μπορεί να διευκολύνει κάποιον στην απόκτηση περισσότερου ελέγχου στο πώς παρουσιάζει τον εαυτό του.
Το παιδί που ασχολείται με δημιουργικές δραστηριότητες και επικοινωνεί με την οικογένειά του έχει λιγότερες πιθανότητες να ξεφύγει στον ψηφιακό κόσμο φαντασίας.
Το τι μαθαίνουν τα παιδιά, εξαρτάται από το τι παρακολουθούν. Ο Edward Murrow είπε ότι η τεχνολογία μπορεί να εκπαιδεύσει και να εμπνεύσει, αναπτύσσει την περιέργεια στα παιδιά, ανοίγει ένα παράθυρο σε μακρινούς κόσμους, τα ταξιδεύει στο φεγγάρι ή στο βυθό της θάλασσας. στο βαθμό που οι άνθρωποι έχουν αποφασίσει να τη χρησιμοποιήσουν προς αυτή την κατεύθυνση και αυτόν το σκοπό. Αλλιώς είναι απλά φώτα και καλώδια μέσα σε ένα κουτί.
Ωστόσο δεν πρέπει να ξεχνούμε, ότι «μια ουγκιά πρόληψης, αξίζει όσο μια λίβρα θεραπείας» και σε ό,τι αφορά στον εθισμό στην τεχνολογία.
Πώς προστατεύουμε τα παιδιά από το να ξεπεράσουν το όριο; Δεν είναι εύκολο. Ωστόσο:
Το κλειδί είναι να αποτρέψετε νωρίς, από τα 3-4χρόνια τους τα παιδιά, να «κολλήσουν» σε οθόνες. Αυτό σημαίνει Lego αντί για Playstation, βιβλία αντί για iPads, φύση και άθληση αντί για τηλεόραση.
Nα κάνετε ειλικρινείς συζητήσεις με το παιδί σας σχετικά με το γιατί του περιορίζετε την πρόσβασή του σε οθόνες.
Να τρώτε φαγητό με τα παιδιά σας χωρίς ηλεκτρονικές συσκευές στο τραπέζι – ακριβώς όπως ο Steve Jobs καθόταν στο τραπέζι με τα παιδιά του, χωρίς τεχνολογία.
Η υγιής ανάπτυξη των παιδιών περιλαμβάνει ενεργή ακρόαση και επικοινωνία, δημιουργικό παιχνίδι με όσο το δυνατόν πιο απλά παιχνίδια που είναι ακριβώς αυτά που εξάπτουν τη φαντασία των παιδιών και επαφή με τον αληθινό, φυσικό κόσμο.
Διαβάστε σχετικά: Διαδίκτυο και εθισμός: Τι μπορούμε να κάνουμε;
Τί πρέπει να κάνουν οι γονείς για να αποτρέψουν την εξάρτηση του παιδιού τους από το διαδίκτυο;
- Να ενημερώνουν τα παιδιά από μικρή ηλικία για το φαινόμενο του εθισμού στο διαδίκτυο.
- Να μην αντιμετωπίζουν τον υπολογιστή ως ένα μέσο που θα τους βοηθήσει να κρατάνε τα παιδιά απασχολημένα για να μη τους ενοχλούν
- Να αφιερώνουν ποιοτικό χρόνο στα παιδιά και στους εφήβους μιλώντας για τις χαρές που έχει η ζωή και για κάθε καλό που τους συνέβη στην κάθε μέρα τους
- Να σκεφτούν και τη δική τους διαδικτυακή συμπεριφορά και εν γένει συνέπεια των λεγομένων τους σε σχέση με συμπεριφορά, καθώς αποτελούν τα κατεξοχήν πρότυπα για τα παιδιά και τους εφήβους. Ως γνωστόν οι πράξεις τους μετρούν περισσότερο από τα λόγια τους!
- Να μη χρησιμοποιούν τον υπολογιστή και το Διαδίκτυο ως επιβράβευση ή ως τιμωρία
- Καθορίστε τον χρόνο παρακολούθησης, ώστε να μην ξεπερνά για παιδιά 3 – 5 ετών την μισή ώρα, για παιδιά 6-9 ετών την μία ώρα και για παιδιά 10 -13 ετών την μιάμιση ώρα ποιοτικού προγράμματος ή βιντεοπαιχνιδιού την ημέρα. Με αυτόν τον τρόπο παρέχετε τη δυνατότητα στο παιδί να ασχοληθεί και με άλλες εποικοδομητικές δραστηριότητες.
- Αποφύγετε να τοποθετείτε τηλεοράσεις ή ηλεκτρονικούς υπολογιστές στα παιδικά δωμάτια. Είναι προτιμότερο να τα τοποθετείτε σε ένα κοινόχρηστο χώρο, όπου θα μπορείτε και να έχετε έλεγχο της χρήσης τους.
- Κλείστε την τηλεόραση ή διακόψτε ένα βιντεοπαιχνίδι αν το κρίνετε ακατάλληλο. Σε αυτή την περίπτωση είναι πολύ σημαντικό να εξηγήσετε επαρκώς στο παιδί τον λόγο που το κάνετε.
- Σημαντικός είναι και ο ρόλος οικογένειας με προώθηση υγιών διαπροσωπικών και γονεϊκών σχέσεων από την παιδική ηλικία – όπου χτίζονται τα θεμέλια της προσωπικότητας του παιδιού και ενήλικα αργότερα και εγγράφεται στο ασυνείδητο το κλίμα στην οικογένεια. Τέλος η βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων των παιδιών στην εφηβεία συμβάλλει καταλυτικά στην οικοδόμηση της αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησής τους.
Επίσης, συνιστάται,
- η ήρεμη και μη επικριτική προσέγγιση του «εξαρτημένου» παιδιού από τον γονέα,
- η δημιουργία καλών σχέσεων μεταξύ γονέα και παιδιού κι ενός αμφίδρομου διαύλου ζεστής επικοινωνίας, έκδηλης τρυφερότητας και χαρούμενης όσο και αισιόδοξης ατμόσφαιρας στην οικογένεια που θα μεταδίδεται από τους γονείς και τη στάση τους στη ζωή, με ταυτόχρονη τήρηση σταθερών και απαρέγκλιτων ορίων.
Επομένως, σύμφωνα με τους Siomos et al. έμφαση πρέπει να δοθεί στην πρόληψη καθώς και στην εκπαίδευση στον έλεγχο της δαπάνης χρόνου στο διαδίκτυο, μιας και ο στόχος κάθε θεραπευτικής παρέμβασης θα πρέπει να είναι η ελεγχόμενη χρήση του διαδικτύου και η αποκόμιση των θετικών που απορρέουν από τη χρήση και όχι η πλήρης απόχη από αυτό.
Πράγματι το ερώτημα φαίνεται να είναι, πώς οι «έξυπνες» αυτές συσκευές, μπορούν να αξιοποιηθούν στην εκπαιδευτική διαδικασία των σχολείων διατύπωσε ο αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) Ναπολέων Μαραβέγιας.
Τροφή για σκέψη – Προτάσεις
Απαιτείται το φίλτρο της κριτικής σκέψης απέναντι στην τεχνολογία. Χρειάζεται ανάπτυξη της ψηφιακής νοημοσύνης. Η γενιά που μεγαλώνει τώρα θα ζει με την τεχνολογία. Οφείλουμε να την εκπαιδεύσουμε στο να μπορεί να αξιοποιεί τις δυνατότητές της και να καταπολεμά τα αρνητικά στοιχεία, λέει στην «Κ» ο Κωνσταντίνος Σιώμος, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης Διαταραχής Εθισμού στο Διαδίκτυο.
Να μεγαλώνουμε παιδιά ισορροπημένα, με γνώση των υποχρεώσεων και των δικαιωμάτων τους, με πλήθος δραστηριοτήτων και ενδιαφερόντων (καλλιτεχνικών, αθλητικών κ.λπ.), και ψυχαγωγία που δε θα περιορίζεται μόνο στην ηλεκτρονική, που είναι βεβαίως εύκολη και φτηνή, συμπληρώνει ο κ. Κων. Σιώμος. (εφημερίδα Καθημερινή 8.1.18 – https://www.kathimerini.gr/942122/article/epikairothta/ellada/efhvoi-pagideymenoi-sto-diadiktyo)
Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα της Ελευθερίας-Έρης Κεχαγιά
Βιβλιογραφικές πηγές
1. parents.gr
2. medlook.net
3. Ματσανιώτης Ν., «Εμείς και το Παιδί μας», εκδ. Ματσανιώτης Αθήνα 2000
4. Association AP. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5®), 2013.
5. Young KS. Internet addiction: The emergence of a new clinical disorder. Cyberpsychol Behav, 1998; 1:237-244.
6. Φλώρος Γ. Περιγραφή της πρώτης σταθμισμένης κλίμακας μέτρησης του εθισμού εφήβων στους H/Y στην Ελλάδα (Κλίμακα ΚΕΕΦΥ). Στο: Μ. Ζαφειροπούλου, (Επιμ. Έκδ.). Δυνατότητες και δυσκολίες παιδιού και εφήβου. Γνωσιακές Συμπεριφοριστικές Προσεγγίσεις. Αθήνα: Πεδίο, 2012.
7. Αβαγιανού Π, Κανδρή Θ, Ζαφειροπούλου Μ. Εθισμός παιδιών και εφήβων στο διαδίκτυο: ο ρόλος της οικογένειας. Στο: Μ. Ζαφειροπούλου (Επιμ. Έκδ.). Δυνατότητες και δυσκολίες παιδιού και εφήβου. Γνωσιακές Συμπεριφοριστικές Προσεγγίσεις. Αθήνα: Πεδίο, 2012.
8. Young KS. CBT-IA: the first treatment model for internet addiction. J Cogn Psychother, 2011;
9. Huang XQ, Li MC, Tao R. Treatment of internet addiction. Curr Psychiatry Rep, 2010; 12:462-470.
10. Liu QX, Fang XY, Yan N, Zhou ZK, Yuan XJ, Lan J, Liu CY. Multi-family group therapy for adolescent Internet addiction: Exploring the underlying mechanisms. Addict Behav, 2015; 42:1-8.
11. Orzack MH, Voluse AC, Wolf W, Hennen D. An ongoing study of group treatment for men involved in problematic Internet-enabled sexual behavior. Cyberpsychol Behav, 2006; 9: 348–360.
12. Zhong X, Tao R, Zu S, Sha S, Yang FC. Effect of group psychological intervention in adolescents on Internet addiction. J Capital Med Univ, 2009; 4: 022.
