Τι συμβαίνει αν η νόσος στην πραγματικότητα δεν είναι μια σταθερή οντότητα, αλλά μια δυναμική διαδικασία, η οποία εκφράζει την πραγματική ζωή σε συγκεκριμένες καταστάσεις; Ποιες καινούριες (η παλαιές) διαδρομές προς την επούλωση, αδιανόητες στο πλαίσιο των επικρατουσών ιατρικών απόψεων, θα μπορούσαμε να διακρίνουμε από μια τέτοια παραδειγματική αλλαγή της οπτικής μας γωνίας;
Οι άστοχες γενετικές εξηγήσεις, η αναζήτηση ασαφών «περιβαλλοντικών παραγόντων» συνεχίζονται στον σύγχρονο κόσμο είναι αναμενόμενο να υπάρχουν πολλοί τέτοιοι παράγοντες. Πιστεύω, ωστόσο, ότι ένας από αυτούς είναι κυρίαρχος, πανταχού παρών και, ως επί το πλείστον, παραβλέπεται. Εδώ αυτή καθαυτή η θεραπεία των φλεγμονωδών παθήσεων προσφέρει ένα ουσιαστικό, και μάλιστα οφθαλμοφανές, στοιχείο για την προέλευσή τους, έναν υπαινιγμό ο οποίος ίσως βοηθήσει να λύσουμε το μυστήριο ως προς το από πού προέρχονται οι ασθένειες αυτές.
Εμείς οι γιατροί συνήθως χορηγούμε τεράστιες ποσότητες συνθετικών ορμονών του στρες για τις φλεγμονές στο δέρμα, τις αρθρώσεις, τον εγκέφαλο, τα έντερα, τους πνεύμονες, τους νεφρούς και ούτω καθεξής. Και έχουμε έναν καλό λόγο για να το κάνουμε αυτό: Οι ορμόνες συνήθως καταπραΰνουν τα συμπτώματα, παρότι είναι πιθανές πολλές και επικίνδυνες παρενέργειες. Εντούτοις, σπάνια μπαίνουμε στη διαδικασία να αναρωτηθούμε –ή να ρωτήσουμε τους ασθενείς μας– μήπως, μήπως λέω, το στρες παίζει κάποιο ρόλο στην ασθένεια που θεραπεύουμε.
Υπάρχουν άφθονες αποδείξεις για την άποψη αυτή. Μια πρόσφατη σουηδική μελέτη στο ιατρικό περιοδικό Journal of the American Medical Association δείχνει ότι τα άτομα με διαταραχές που σχετίζονται με το στρες διατρέχουν σαφώς μεγαλύτερο κίνδυνο αυτοάνοσων νοσημάτων.
Προφανώς, εκείνοι που για την αντιμετώπιση ψυχικών ασθενειών σχετικών με το στρες είχαν λάβει φάρμακα της κατηγορίας SSRI –η ευρέως γνωστή κατηγορία των αντικαταθλιπτικών, από τα οποία το Prozac είναι σίγουρα το πιο γνωστό– διέτρεχαν μικρότερο κίνδυνο αυτοάνοσων νοσημάτων: σαφής ένδειξη του σωμα μυαλού, για να χρησιμοποιήσω τη διατύπωση της δρος Κάντας Περτ για τη σύνδεση της ψυχολογίας και της φυσιολογίας στους ανθρώπους, καθώς και για τον ρόλο των συναισθημάτων στις ασθένειες.
Και όχι μόνο όσον αφορά τους ανθρώπους. Σε μια έρευνα του 2013 ποντίκια υποβλήθηκαν σε στρες τριών εβδομάδων, το οποίο στόχευε να μιμηθεί «την ποικιλομορφία των στρεσογόνων γεγονότων στην καθημερινή ζωή». Αυτό σήμαινε ότι βύθιζαν αυτά τα πλάσματα σε κρύο νερό, φυσούσαν πάνω τους οσμές αρπακτικών ζώων, τα ανάγκαζαν να υπομείνουν δυνατά φώτα ή περιορισμό και απομόνωση – απρόβλεπτες στρεσογόνες συνθήκες ποικίλης διάρκειας, στις οποίες δυσκολεύονταν να προσαρμοστούν. Οι ερευνητές το ονόμασαν αυτό «χρόνιο μεταβλητό στρες». Διαπιστώθηκε ότι τα ποντίκια που εκτέθηκαν στις συγκεκριμένες συνθήκες διέτρεχαν υψηλό κίνδυνο παθογενούς αυτοανοσίας – με άλλα λόγια, κίνδυνο μεγαλύτερης αυτοάνοσης δράσης ενάντια στον υλικό εαυτό.
Πιστεύω ότι η ζωή στη σημερινή κουλτούρα μας καθιστά πολλούς από μας πειραματόζωα υποκείμενα σε «χρόνιο μεταβλητό στρες» πέρα από τον έλεγχό μας.
Και μια απαραίτητη προϋπόθεση: Όταν φέρνουμε στο προσκήνιο τον ρόλο του ιστορικού του ατόμου στη νόσο, πρέπει να προσέχουμε ώστε να αποφεύγουμε την επίρριψη ευθυνών ή τη δημιουργία ενοχών. Ορισμένοι άνθρωποι θεωρούν τον λύκο εξωτερική επίθεση, γράφει μια Βρετανίδα με λύκο. Ωστόσο, εγώ προτιμώ να σκέφτομαι ότι το έκανα μόνη μου στον εαυτό μου. […] Τόσος αγώνας, ζούσα τόσο πολύ στα άκρα, τόσο πολύ στρες. […] Εντούτοις, παρά τις συνθήκες, δεν θα άλλαζα τον τρόπο που έζησα τη ζωή μου. Είναι αυτό που είμαι, άρα και η αρρώστια αυτή είναι επίσης εγώ.
Υπάρχει κάποια σοφία σε αυτή την άποψη, αλλά ταυτόχρονα ανιχνεύω και μια περιττή νότα αυτοκατηγορίας και χαρακτηριστικής έλλειψης συμπόνιας για τον εαυτό. Κανένα άτομο δεν είναι η ασθένειά του και κανείς δεν το έκανε αυτό στον εαυτό του – όχι με οποιαδήποτε συνειδητή, εκούσια ή αξιοκατάκριτη έννοια. Η ασθένεια είναι το αποτέλεσμα πόνου, κοινωνικών συνθηκών, πολιτισμικών συνθηκών, παιδικού τραύματος, της φυσιολογίας που υφίσταται το βάρος του στρες και του συναισθηματικού ιστορικού των ανθρώπων, όταν όλα αυτά αλληλεπιδρούν με το σωματικό και ψυχολογικό περιβάλλον. Συχνά μάλιστα πρόκειται για μια εκδήλωση βαθιά ριζωμένων χαρακτηριστικών προσωπικότητας – αλλά μιας προσωπικότητας η οποία δεν είμαστε εμείς, όπως δεν είμαστε ούτε η ασθένεια την προδιάθεση της οποίας μπορεί να μας δημιουργεί.
Εντούτοις, αν η Βρετανίδα που έγραψε τα παραπάνω λόγια πλανάται όσον αφορά την απόλυτη ταύτισή της με τη νόσο, μας κατευθύνει επιδέξια σε μια σειρά από εμβριθείς και γόνιμες ερωτήσεις. Είναι δυνατόν η νόσος να μην υφίσταται ως «εξωτερικός εισβολέας» όταν πρόκειται για τέτοια χρόνια, αυτοάνοσα νοσήματα, όπως αυτά που περιγράφηκαν σε αυτό το κεφάλαιο;
Τι συμβαίνει αν η νόσος στην πραγματικότητα δεν είναι μια σταθερή οντότητα, αλλά μια δυναμική διαδικασία, η οποία εκφράζει την πραγματική ζωή σε συγκεκριμένες καταστάσεις; Ποιες καινούριες (η παλαιές) διαδρομές προς την επούλωση, αδιανόητες στο πλαίσιο των επικρατουσών ιατρικών απόψεων, θα μπορούσαμε να διακρίνουμε από μια τέτοια παραδειγματική αλλαγή της οπτικής μας γωνίας;
Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο O μύθος του φυσιολογικού του Gabor Maté που κυκλοφορεί από την Key Books σε όλα τα βιβλιοπωλεία.
