Τα όνειρα και οι εφιάλτες είναι μυστηριώδη και ακόμα μαθαίνουμε γι’ αυτά.
Χθες το βράδυ κοιμηθήκατε πιθανότατα επτά με οκτώ ώρες. Περίπου μία ή δύο από αυτές ήταν πιθανότατα βαθύς ύπνος, ειδικά αν είστε νέοι ή σωματικά δραστήριοι. Αυτό συμβαίνει επειδή ο ύπνος αλλάζει με την ηλικία και η άσκηση επηρεάζει την εγκεφαλική δραστηριότητα. Περίπου τρεις ή τέσσερις ώρες θα έχετε κοιμηθεί ελαφριά.
Για τον υπόλοιπο χρόνο, ήσασταν πιθανότατα σε ύπνο ταχείας κίνησης των ματιών (REM). Αν και δεν είναι ο μόνος χρόνος που ο εγκέφαλός σας ενδεχομένως ονειρεύεται – ονειρευόμαστε και κατά τη διάρκεια άλλων σταδίων του ύπνου – είναι ο χρόνος που η εγκεφαλική σας δραστηριότητα είναι πιο πιθανό να ανακληθεί και να αναφερθεί όταν είστε ξύπνιοι.
Αυτό συμβαίνει συνήθως επειδή είτε πραγματικά περίεργες σκέψεις ή συναισθήματα σας ξυπνούν είτε επειδή η τελευταία ώρα του ύπνου είναι σχεδόν αποκλειστικά ύπνος REM. Όταν σας ξυπνούν τα όνειρα ή το ξυπνητήρι σας, πιθανότατα βγαίνετε από τον ύπνο των ονείρων και το όνειρό σας συχνά παραμένει στα πρώτα λεπτά που είστε ξύπνιοι. Σε αυτή την περίπτωση το θυμάστε.
Αν πρόκειται για παράξενα ή ενδιαφέροντα όνειρα, μπορεί να τα πείτε σε κάποιον άλλον, γεγονός που μπορεί να κωδικοποιήσει περαιτέρω τη μνήμη του ονείρου.
Τα όνειρα και οι εφιάλτες είναι μυστηριώδη και ακόμα μαθαίνουμε γι’ αυτά. Κρατούν τον εγκέφαλό μας σε εγρήγορση. Ξεπλένουν τις σκέψεις από τα γεγονότα της ημέρας σε μοριακό επίπεδο. Μπορεί ακόμη και να μας βοηθούν να φανταστούμε τι είναι δυνατό κατά τη διάρκεια της εγρήγορσής μας.
Τι γνωρίζουν οι επιστήμονες για τον ύπνο REM και τα όνειρα;
Είναι πολύ δύσκολο να μελετήσουμε τα όνειρα επειδή οι άνθρωποι κοιμούνται και δεν μπορούμε να παρατηρήσουμε τι συμβαίνει. Η απεικόνιση του εγκεφάλου έχει δείξει ότι ορισμένα μοτίβα εγκεφαλικής δραστηριότητας σχετίζονται με τα όνειρα (και με ορισμένα στάδια του ύπνου όπου τα όνειρα είναι πιο πιθανό να συμβούν). Αλλά τέτοιες μελέτες βασίζονται τελικά σε αυτοαναφορές της εμπειρίας των ονείρων.
Στο βασικό φυσιολογικό επίπεδο (που υποδεικνύεται από την εγκεφαλική δραστηριότητα, τη συμπεριφορά στον ύπνο και τις μελέτες της συνείδησης), όλα τα θηλαστικά ονειρεύονται – ακόμη και ο πλατύπους και η έχιδνα πιθανόν να βιώνουν κάτι παρόμοιο με το όνειρο (εφόσον βρίσκονται στη σωστή θερμοκρασία). Η εγκεφαλική τους δραστηριότητα και τα στάδια του ύπνου τους ευθυγραμμίζονται σε κάποιο βαθμό με τον ανθρώπινο ύπνο REM.
Τα λιγότερο εξελιγμένα είδη δεν το κάνουν. Ορισμένες μέδουσες -που δεν έχουν εγκέφαλο- βιώνουν αυτό που φυσιολογικά θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ύπνος (φαίνεται από τη στάση του σώματός τους, την ησυχία τους, την έλλειψη ανταπόκρισης και το γρήγορο “ξύπνημα” όταν τους ζητηθεί). Αλλά δεν βιώνουν τα ίδια φυσιολογικά και συμπεριφορικά στοιχεία που μοιάζουν με τον ονειρικό ύπνο REM.
Στους ανθρώπους, ο ύπνος REM θεωρείται ότι εμφανίζεται κυκλικά κάθε 90 έως 120 λεπτά κατά τη διάρκεια της νύχτας. Μας αποτρέπει από το να κοιμηθούμε πολύ βαθιά και να είμαστε ευάλωτοι σε επιθέσεις. Ορισμένοι επιστήμονες πιστεύουν ότι ονειρευόμαστε προκειμένου να σταματήσουμε τον εγκέφαλο και το σώμα μας από το να κρυώσουν πολύ. Η θερμοκρασία του πυρήνα του σώματός μας είναι συνήθως υψηλότερη όταν ονειρευόμαστε. Είναι συνήθως πιο εύκολο να ξυπνήσουμε από τα όνειρα αν πρέπει να ανταποκριθούμε σε εξωτερικές ενδείξεις ή κινδύνους.
Η εγκεφαλική δραστηριότητα στον ύπνο REM βάζει τον εγκέφαλό μας για λίγο σε λειτουργία. Είναι σαν ένα περισκόπιο σε μια πιο συνειδητή κατάσταση, παρατηρώντας τι συμβαίνει στην επιφάνεια, και στη συνέχεια επιστρέφοντας προς τα κάτω αν όλα είναι καλά.
Ορισμένα στοιχεία δείχνουν ότι τα “πυρετικά όνειρα” είναι πολύ λιγότερο συχνά από ό,τι θα περιμέναμε. Στην πραγματικότητα βιώνουμε πολύ λιγότερο ύπνο REM όταν έχουμε πυρετό – αν και τα όνειρα που βλέπουμε τείνουν να είναι πιο σκοτεινά στον τόνο και πιο ασυνήθιστα.
Το ότι περνάμε λιγότερο χρόνο στον ύπνο REM όταν έχουμε πυρετό μπορεί να συμβαίνει επειδή είμαστε πολύ λιγότερο ικανοί να ρυθμίσουμε τη θερμοκρασία του σώματός μας σε αυτό το στάδιο του ύπνου. Για να μας προστατεύσει, ο εγκέφαλός μας προσπαθεί να ρυθμίσει τη θερμοκρασία μας “παρακάμπτοντας” αυτό το στάδιο του ύπνου. Για τον ίδιο λόγο τείνουμε να βλέπουμε λιγότερα όνειρα όταν ο καιρός είναι ζεστός.
Διαβάστε σχετικά: Eφιάλτες: συμπτώματα ψυχικής παθογένειας ή σύμμαχοι στην επούλωση του τραύματος;
Ένα σύστημα βαθύ καθαρισμού για τον εγκέφαλο
Ο ύπνος REM είναι σημαντικός για να διασφαλίσουμε ότι ο εγκέφαλός μας λειτουργεί όπως πρέπει, όπως δείχνουν μελέτες που χρησιμοποιούν ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, το οποίο μετρά την εγκεφαλική δραστηριότητα.
Με τον ίδιο τρόπο που ο βαθύς ύπνος βοηθά το σώμα να αποκαταστήσει τη φυσική του ικανότητα, ο ύπνος των ονείρων “ξαναπλένει” τα νευρωνικά μας κυκλώματα. Σε μοριακό επίπεδο, οι χημικές ουσίες που στηρίζουν τη σκέψη μας έχουν καμφθεί από τη γνωστική δραστηριότητα της ημέρας. Ο βαθύς ύπνος είναι η στιγμή που αυτές οι χημικές ουσίες επιστρέφουν στο αχρησιμοποίητο σχήμα τους. Ο εγκέφαλος “πλένεται” με εγκεφαλονωτιαίο υγρό, που ελέγχεται από το γλυμφατικό σύστημα.
Στο επόμενο επίπεδο, ο ύπνος των ονείρων “συμμαζεύει” τις πρόσφατες αναμνήσεις και τα συναισθήματά μας. Κατά τη διάρκεια του ύπνου REM, ο εγκέφαλός μας παγιώνει τις διαδικαστικές μνήμες (για το πώς να κάνουμε εργασίες) και τα συναισθήματα. Ο μη-REM ύπνος, όπου συνήθως περιμένουμε λιγότερα όνειρα, είναι σημαντικός για την παγίωση των επεισοδιακών αναμνήσεων (γεγονότα από τη ζωή σας).
Καθώς ο νυχτερινός μας ύπνος εξελίσσεται, παράγουμε περισσότερη κορτιζόλη – την ορμόνη του στρες. Πιστεύεται ότι η ποσότητα της κορτιζόλης που υπάρχει μπορεί να επηρεάσει το είδος των αναμνήσεων που παγιώνουμε και ενδεχομένως το είδος των ονείρων που βλέπουμε. Αυτό σημαίνει ότι τα όνειρα που βλέπουμε αργότερα μέσα στη νύχτα μπορεί να είναι πιο αποσπασματικά ή παράξενα.
Και τα δύο είδη ύπνου βοηθούν στην παγίωση της χρήσιμης εγκεφαλικής δραστηριότητας της ημέρας. Ο εγκέφαλος απορρίπτει επίσης λιγότερο σημαντικές πληροφορίες.
Τυχαίες σκέψεις, αναδιαταγμένα συναισθήματα
Αυτή η αρχειοθέτηση και απόρριψη των δραστηριοτήτων της ημέρας γίνεται ενώ κοιμόμαστε. Γι’ αυτό συχνά ονειρευόμαστε πράγματα που συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της ημέρας.
Μερικές φορές, όταν αναδιοργανώνουμε τις σκέψεις και τα συναισθήματα που θα μπουν στον “κάδο” κατά τη διάρκεια του ύπνου, το επίπεδο της συνείδησής μας μάς επιτρέπει να βιώσουμε την επίγνωση. Τυχαίες σκέψεις και συναισθήματα καταλήγουν όλα μαζί ανακατεμένα με παράξενους και υπέροχους τρόπους. Η επίγνωση αυτής της διαδικασίας μπορεί να εξηγήσει την παράξενη φύση ορισμένων από τα όνειρά μας. Οι εμπειρίες μας κατά τη διάρκεια της ημέρας μπορούν επίσης να τροφοδοτήσουν εφιάλτες ή όνειρα γεμάτα άγχος μετά από ένα τραυματικό γεγονός.
Ορισμένα όνειρα φαίνεται να προμηνύουν το μέλλον ή να φέρουν ισχυρούς συμβολισμούς. Σε πολλές κοινωνίες τα όνειρα πιστεύεται ότι είναι ένα παράθυρο σε μια εναλλακτική πραγματικότητα όπου μπορούμε να οραματιστούμε τι είναι δυνατό.
Τι σημαίνουν όλα αυτά;
Η επιστημονική μας κατανόηση των θερμορυθμιστικών, μοριακών και βασικών νευρωνικών πτυχών του ύπνου με όνειρα είναι καλή. Όμως οι ψυχολογικές και πνευματικές πτυχές των ονείρων παραμένουν σε μεγάλο βαθμό κρυμμένες.
Ίσως ο εγκέφαλός μας είναι καλωδιωμένος για να προσπαθεί να βγάλει νόημα από τα πράγματα. Οι ανθρώπινες κοινωνίες ανέκαθεν ερμήνευαν το τυχαίο -τα πουλιά που πετούν, τα φύλλα τσαγιού και τους πλανήτες- και αναζητούσαν νόημα. Σχεδόν όλες οι ανθρώπινες κοινωνίες θεωρούσαν τα όνειρα κάτι περισσότερο από τυχαίες νευρικές πυροδοτήσεις.
Και η ιστορία της επιστήμης μας λέει ότι κάποια πράγματα που κάποτε θεωρούνταν μαγικά μπορούν αργότερα να κατανοηθούν και να αξιοποιηθούν – καλώς ή κακώς.
Απόδοση – Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
