Η έννοια της ατομικής ευθύνης δεν έχει τόση ισχύ όση υποστήριζαν οι κυβερνήσεις.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, έγιναν πολλές υποθέσεις για το πώς συμπεριφέρονται οι άνθρωποι. Πολλές από αυτές τις υποθέσεις ήταν λανθασμένες και οδήγησαν σε καταστροφικές πολιτικές.
Αρκετές κυβερνήσεις ανησυχούσαν ότι οι περιορισμοί τους κατά την πανδημία, θα οδηγούσαν γρήγορα σε «κόπωση συμπεριφοράς», ώστε οι άνθρωποι να σταματήσουν να τηρούν τους περιορισμούς. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο πρώην επικεφαλής σύμβουλος του πρωθυπουργού Ντόμινικ Κάμμινγκς παραδέχτηκε πρόσφατα ότι αυτός ήταν ο λόγος που δεν κλείδωσε τη χώρα νωρίτερα.
Εν τω μεταξύ, ο πρώην υπουργός Υγείας Mατ Χάνκοκ αποκάλυψε ότι η αποτυχία της κυβέρνησης να παράσχει οικονομική και άλλες μορφές υποστήριξης στους ανθρώπους για αυτοαπομόνωση οφείλεται στο φόβο της ότι το σύστημα «μπορεί να παραποιηθεί». Προειδοποίησε ότι οι άνθρωποι που βρέθηκαν θετικοί μπορεί στη συνέχεια να ισχυριστούν ψευδώς ότι είχαν έρθει σε επαφή με όλους τους φίλους τους, ώστε να μπορέσουν όλοι να λάβουν πληρωμή.
Τα παραδείγματα αυτά δείχνουν πόσο βαθιά δυσπιστούν ορισμένες κυβερνήσεις για τους πολίτες τους. Σαν να μην έφτανε ο ιός, ο λαός παρουσιάστηκε ως ένα επιπλέον μέρος του προβλήματος. Είναι όμως αυτή μια ακριβής εικόνα της ανθρώπινης συμπεριφοράς;
Η δυσπιστία βασίζεται σε δύο μορφές αναγωγισμού – η περιγραφή κάτι πολύπλοκου με βάση τα θεμελιώδη συστατικά του. Ο πρώτος είναι ο περιορισμός της ψυχολογίας στα χαρακτηριστικά – και πιο συγκεκριμένα στους περιορισμούς – του ατομικού μυαλού. Σύμφωνα με αυτή την άποψη, ο ανθρώπινος ψυχισμός είναι εγγενώς ελαττωματικός και διακατέχεται από προκαταλήψεις που διαστρεβλώνουν τις πληροφορίες. Θεωρείται ανίκανη να αντιμετωπίσει την πολυπλοκότητα, την πιθανότητα και την αβεβαιότητα – και τείνει να πανικοβληθεί σε μια κρίση.
Αυτή η άποψη είναι ελκυστική για τους κυβερνώντες. Δίνοντας έμφαση στην αδυναμία των ανθρώπων να αυτοκυβερνηθούν, δικαιολογεί την ανάγκη ύπαρξης μιας κυβέρνησης που θα τους φροντίζει. Πολλές κυβερνήσεις ασπάζονται αυτή την άποψη, έχοντας δημιουργήσει τις λεγόμενες μονάδες ώθησης – ομάδες συμπεριφορικής επιστήμης που είναι επιφορτισμένες με τη διακριτική χειραγώγηση των ανθρώπων ώστε να λαμβάνουν τις «σωστές» αποφάσεις, χωρίς να συνειδητοποιούν το γιατί, από την κατανάλωση λιγότερης ζάχαρης έως την έγκαιρη υποβολή των φορολογικών τους δηλώσεων. Όμως γίνεται όλο και πιο σαφές ότι η προσέγγιση αυτή είναι περιορισμένη. Όπως έδειξε η πανδημία, είναι ιδιαίτερα ελαττωματική όταν πρόκειται για τη συμπεριφορά σε μια κρίση.
Τα τελευταία χρόνια, η έρευνα έχει δείξει ότι η ιδέα ότι οι άνθρωποι πανικοβάλλονται σε μια κρίση είναι κάτι σαν μύθος. Οι άνθρωποι γενικά ανταποκρίνονται στις κρίσεις με μετρημένο και οργανωμένο τρόπο – φροντίζουν ο ένας τον άλλον.
Ο βασικός παράγοντας πίσω από αυτή τη συμπεριφορά είναι η ανάδυση μιας κοινής ταυτότητας. Αυτή η επέκταση του εαυτού μας ώστε να συμπεριλάβει και τους άλλους μας βοηθά να νοιαζόμαστε για τους γύρω μας και να περιμένουμε υποστήριξη από αυτούς. Η ανθεκτικότητα δεν μπορεί να περιοριστεί στις ιδιότητες μεμονωμένων ατόμων. Τείνει να είναι κάτι που αναδύεται σε ομάδες.
Το πρόβλημα με τον «ψυχολογισμό»
Ένας άλλος τύπος αναγωγισμού που υιοθετούν οι κυβερνήσεις είναι ο «ψυχολογισμός» – όταν αναγάγεται η εξήγηση της συμπεριφοράς των ανθρώπων μόνο στην ψυχολογία. Υπάρχουν όμως πολλοί άλλοι παράγοντες που διαμορφώνουν αυτό που κάνουμε. Ειδικότερα, βασιζόμαστε σε πληροφορίες και πρακτικά μέσα για να αποφασίσουμε τι πρέπει να γίνει – και για να μπορέσουμε να το κάνουμε.
Αν αναγάγετε τους ανθρώπους μόνο στην ψυχολογία, οι πράξεις τους γίνονται αποκλειστικά συνέπεια ατομικών επιλογών. Αν μολυνθούμε, είναι επειδή επιλέξαμε να ενεργήσουμε με τρόπους που οδήγησαν στη μόλυνση: αποφασίσαμε να βγούμε έξω και να συναναστραφούμε, αγνοήσαμε τις συμβουλές για σωματική απομάκρυνση.
Αυτό το σκεπτικό της ατομικής ευθύνης και υπαιτιότητας ήταν σίγουρα στο επίκεντρο της αντίδρασης της βρετανικής κυβέρνησης καθ’ όλη τη διάρκεια της πανδημίας. Όταν τα κρούσματα άρχισαν να αυξάνονται το φθινόπωρο, η κυβέρνηση κατηγόρησε τους φοιτητές ότι έκαναν πάρτι. Ο Χάνκοκ προειδοποίησε μάλιστα τους νέους «μην σκοτώσετε τη γιαγιά σας». Και καθώς η κυβέρνηση σχεδιάζει την πλήρη άρση των περιορισμών, η εστίαση στο τι πρέπει να κάνουν οι άνθρωποι έχει γίνει ακόμη πιο έντονη. Όπως το έθεσε πρόσφατα ο πρωθυπουργός: «Θέλω να εμπιστευτούμε τους ανθρώπους να είναι υπεύθυνοι και να κάνουν το σωστό».
Τέτοιες αφηγήσεις αγνοούν το γεγονός ότι, σε διάφορα κρίσιμα σημεία της πανδημίας, οι λοιμώξεις αυξήθηκαν όχι επειδή οι άνθρωποι παραβίαζαν τους κανόνες, αλλά μάλλον επειδή ακολουθούσαν συμβουλές, όπως «πήγαινε στη δουλειά» και «φάε έξω για να βοηθήσεις». Και αν οι άνθρωποι παραβίαζαν τους κανόνες, αυτό γινόταν συχνά επειδή δεν είχαν άλλη επιλογή. Σε πολλές υποβαθμισμένες περιοχές, οι άνθρωποι δεν μπορούσαν να εργαστούν από το σπίτι και έπρεπε να πάνε στη δουλειά για να βάλουν φαγητό στο τραπέζι.
Αντί να αντιμετωπίσει αυτά τα ζητήματα και να βοηθήσει τους ανθρώπους να αποφύγουν να εκθέσουν τον εαυτό τους και τους άλλους, η ατομικιστική αφήγηση της προσωπικής ευθύνης κατηγορεί το θύμα και μάλιστα, θυματοποιεί περαιτέρω τις ευάλωτες ομάδες. Καθώς η παραλλαγή δέλτα εξαπλώθηκε σε πόλεις του Ηνωμένου Βασιλείου, ο Χάνκοκ βρήκε την ευκαιρία να εμφανιστεί στο κοινοβούλιο και να κατηγορήσει επανειλημμένα τους ανθρώπους που «επέλεξαν» να μην κάνουν το εμβόλιο.
Αυτό μας φέρνει σε ένα κρίσιμο σημείο. Το θεμελιώδες ζήτημα με τη δυσπιστία της κυβέρνησης και την ατομικιστική ψυχολογία της είναι ότι δημιουργεί τεράστια προβλήματα.
Διαβάστε σχετικά: Οι νοητικές συντομεύσεις μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα τον κίνδυνο νόσησης από COVID-19 και τη μη συμμόρφωση με τον εμβολιασμό
Δημιουργία κρίσης
Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου υπέθεσε ότι η νοητική αστάθεια των ανθρώπων θα οδηγούσε -και θα εξηγούσε- τη χαμηλή προσήλωση στα μέτρα που απαιτούνται για την καταπολέμηση του COVID-19. Ωστόσο, τα στοιχεία έδειξαν ότι η συμμόρφωση ήταν υψηλή λόγω της αίσθησης κοινότητας μεταξύ του κοινού – εκτός από τις περιοχές όπου είναι δύσκολο να τηρηθεί χωρίς επαρκή μέσα. Αντί λοιπόν να δίνεται έμφαση στην ατομική ευθύνη και την απόδοση ευθυνών, η επιτυχής αντιμετώπιση της πανδημίας εξαρτάται από την ενίσχυση της κοινότητας και την παροχή υποστήριξης.
Αλλά εδώ είναι το πρόβλημα. Αν μια κυβέρνηση σας λέει συνεχώς ότι το πρόβλημα βρίσκεται στους γύρω σας, αυτό διαβρώνει την εμπιστοσύνη και την αλληλεγγύη με τα μέλη της κοινότητάς σας – γεγονός που εξηγεί γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι (92%) δηλώνουν ότι συμμορφώνονται με τους κανόνες, ενώ άλλοι δεν το κάνουν.
Τελικά, η μεγαλύτερη απειλή για τον έλεγχο της πανδημίας είναι η αποτυχία των ανθρώπων να εξεταστούν αμέσως μόλις παρουσιάσουν συμπτώματα, να παρέχουν τις επαφές τους και να αυτοαπομονώνονται. Η παροχή επαρκούς υποστήριξης για την απομόνωση είναι ζωτικής σημασίας για όλα αυτά. Και έτσι, με το να υποβαθμίζεται η υπόθεση της υποστήριξης, η επίρριψη ευθυνών στο κοινό, τροφοδοτεί την πανδημία. Οι ψυχολογικές παραδοχές της κυβέρνησης έχουν, στην πραγματικότητα, σπαταλήσει το μεγαλύτερο πλεονέκτημα που διαθέτουμε για την αντιμετώπιση μιας κρίσης: μια κοινότητα που είναι κινητοποιημένη και ενωμένη σε αμοιβαία βοήθεια.
Όταν τελικά διεξαχθεί έρευνα σχετικά με την αντίδραση του Ηνωμένου Βασιλείου στον COVID-19, είναι σημαντικό να δώσουμε πλήρη προσοχή στις ψυχολογικές και συμπεριφορικές διαστάσεις της αποτυχίας, όπως και στις αποφάσεις και τις πολιτικές που εφαρμόστηκαν. Μόνο αποκαλύπτοντας τον τρόπο με τον οποίο η κυβέρνηση αποδέχτηκε και βασίστηκε στο λάθος μοντέλο της ανθρώπινης συμπεριφοράς, μπορούμε να αρχίσουμε να δημιουργούμε πολιτικές που να λειτουργούν.
Απόδοση: Σοφία Πολυχρονάκη, φοιτήτρια Ψυχολογίας
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
