Το θεωρητικό και ερευνητικό υπόδειγμα της θεωρίας της εξέλιξης εφαρμόζεται στη ψυχολογία σε ένα κλάδο με τον τίτλο εξελικτική (evolutionary) ψυχολογία. Στόχος της είναι να μελετήσει την ανθρώπινη συμπεριφορά ως το προϊόν εξελικτικών ψυχολογικών μηχανισμών, που εξαρτώνται από εσωτερικά αλλά και εξωτερικά (περιβαλλοντικά) αίτια.
Μια βασική υπόθεση της προσέγγισης, είναι ότι ο ανθρώπινος νους είναι άρτια εξοπλισμένος, σαν ένα εργοστάσιο λειτουργιών, από μια γκάμα ψυχολογικών μηχανισμών, οι οποίοι έχουν σχεδιαστεί στο πέρασμα του χρόνου μέσα από τη φυσική και τη σεξουαλική επιλογή. Με αυτό τον τρόπο, ο εγκέφαλος μας είναι σε θέση να λύνει εκατοντάδες προβλήματα προσαρμογής και επιβίωσης, που οι άνθρωποι αντιμετώπισαν κατά τη διάρκεια της μακράς ιστορίας τους, πάνω στη γη.
Η εξελικτική ψυχολογία συνεργάζεται με τους άλλους κλάδους της ψυχολογίας, για να απαντήσει σε ερωτήματα σχετικά με την ανθρώπινη σκέψη και συμπεριφορά αλλά και να επιλύσει σύγχρονα θέματα.
Ας δώσουμε ένα παράδειγμα: τα βρέφη επιδεικνύουν άγχος προς τους αγνώστους κατά τους πρώτους μήνες της ζωής τους. Τι λέει για αυτή τη συμπεριφορά η εξελικτική ψυχολογία; Το άγχος προς τους αγνώστους είναι προσαρμογή στις συνθήκες, με στόχο την επιβίωση και έχει τη ρίζα του στις πρώτες στιγμές του ανθρώπινου είδους, όπου ‘οι άγνωστοι’ αποτελούσαν ουσιαστικό κίνδυνο για ένα μωρό και η όποια επαφή μπορούσε να οδηγήσει στον αφανισμό του.
Διαβάστε σχετικά: Η εξελικτική προσέγγιση της κατάθλιψης
Αυτή η συμπεριφορά επιβίωσε κατά τη διάρκεια των χρόνων, επειδή βοήθησε το ανθρώπινο είδος να επιβιώσει. Αρα, το άγχος αυτό είναι προσαρμογή (adaptation) σύμφωνα με την θεωρία της φυσικής επιλογής, επειδή είναι προστατεύει το ανθρώπινο είδος.
Ομως, η φυσική επιλογή εκτός από τις προσαρμογές συνδέεται συχνά και με παράγωγες συμπεριφορές που δεν έχουν λειτουργική αξία επιβίωσης. Ετσι, μαζί με το λειτουργικό άγχος προς τους αγνώστους, ‘κληρονομούμαι΄ γενικά το άγχος που δεν περιορίζεται μόνο στους αγνώστους αλλά και σε άλλες εκδηλώσεις της ζωής μας.
Η εξελικτική ψυχολογία βασίζεται θεωρητικά εκτός από την θεωρία της φυσικής επιλογής (Darwin), στην ψυχολογία του ενστίκτου (James, McDougall), στην εθολογία (Lorenz, Tinbergen), αλλά και σε κοινωνιολογικές προσεγγίσεις (Alexander, Hamilton, Τrivers, Wilson). H ανάπτυξη της ενισχύθηκε από τη σύγχρονη επανάσταση στη θεωρητική βιολογία, τις σοβαρές προσπάθειες να μελετηθούν οι προγονικές συνθήκες ζωής μέσω των ευρημάτων αλλά και την επίλυση της διάκρισης φύσης και ανατροφής στην ανθρώπινη συμπεριφορά.
Ενα βασικό σημείο κριτικής στην εξελικτική ψυχολογία είναι η πρακτική της εφαρμογή. Η εξελικτική ψυχολογία δεν αποτελεί από μόνη της μια εφαρμοσμένη προσέγγιση αλλά μπορεί να βοηθήσει άλλους κλάδους, να εξηγήσουν ψυχολογικά φαινόμενα και, να επιλύσουν προβλήματα. Χαρακτηριστική είναι η εξήγηση της κατάθλιψης σύμφωνα με την εξελικτική ψυχολογία.
Μια άλλη κριτική στην εξελικτική ψυχολογία αναφέρεται στο γεγονός του υπερτονισμού του ρόλου των γονιδίων και των προσαρμοστικών συμπεριφορών. Η απάντηση της εξελικτικής ψυχολογίας είναι ότι οι ίδιες εξελικτικές διαδικασίες που οδηγούν σε πανανθρώπινη ανατομία και φυσιολογία, οδηγούν και σε πανανθρώπινη ψυχολογία.
Πηγές:
- Barlow, J.H., Cosmides, L. & Tooby, J. (eds) (1992). The adapted mind: evolutionary psychology and the generation of culture. Oxford: Oxford University Press
- Buss, D.M. (ed) (2005). The handbook of evolutionary psychology. New Jersey: Wiley
- Confer, J.C., Easton, J.A., Fleischman, D.S., Goetz, C.D., Lewis, D.M.G., Perilloux, C. & Buss, D. (2010). Evolutionary Psychology: Controversies, Questions, Prospects and Limitations. American Psychologist, 65(2), 110-126.
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
