“Η ψυχική ζωή ενός παιδιού είναι ιδιαίτερα πλούσια, γεμάτη από έντονα συναισθήματα. Ωστόσο, όταν είναι εξαιρετικά ισχυρά και ανεξέλεγκτα, αποτυπώνονται στη συμπεριφορά του παιδιού και ενδέχεται με τον καιρό να έχουν αντίκτυπο στη συναισθηματική, γνωστική και κοινωνική του ανάπτυξη. Σκοπός της ψυχοθεραπείας, είναι να βοηθήσει το παιδί να φέρει στην επιφάνεια αυτό που βρίσκεται κρυμμένο πίσω από τις δυσκολίες του”.
Διαβάστε όλη την συνέντευξη την οποία επιμελήθηκε η εκπαιδευτική επιτροπή της Κλινικής Εκπαίδευσης στην Ψυχοδυναμική/ Ψυχαναλυτική Ψυχοθεραπεία του ΔΙΚΕΨΥ, αναφορικά με τον ρόλο του θεραπευτή και την συμβολή της ψυχοδυναμικής ψυχοθεραπείας στην αντιμετώπιση των συναισθηματικών δυσκολιών σε παιδιά και ενήλικες θεραπευόμενους.
Ποιες είναι οι βασικότερες ψυχικές δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι ενήλικες; Σε ποιο βαθμό διαφέρουν από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα παιδιά;
Προς το τέλος της μακράς ζωής του, ο Freud ρωτήθηκε από έναν δημοσιογράφο για το ποιο είναι το νόημα της ζωής. Ο δημοσιογράφος έμεινε έκπληκτος από την απάντηση του Freud, η οποία ήταν ιδιαίτερα λακωνική και περιείχε μόνον δύο λέξεις (τρεις αν υπολογίσει κανείς και το ‘και’): “Arbeit und Liebe”: «να εργάζεσαι και να αγαπάς».
Σήμερα, η ψυχοθεραπευτική εργασία μας έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι οι συναισθηματικές δυσκολίες και τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ένας άνθρωπος αντικατοπτρίζονται άμεσα στις δύο αυτές πολύ σημαντικές συνιστώσες της ζωής. Πράγματι, οι περισσότεροι ενήλικες που έρχονται σε εμάς αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην εργασία τους, αδυνατώντας να είναι δημιουργικοί και να αντλούν ευχαρίστηση από αυτήν, αλλά και στις ερωτικές τους σχέσεις, οι οποίες έχουν μετατραπεί σε πηγή δυσφορίας.
Πολλές φορές επίσης, οι ενήλικες θεραπευόμενοι έρχονται σε εμάς με συμπτώματα άγχους ή κατάθλιψης, τα οποία είναι συνήθως αποτέλεσμα ασυνείδητων εσωτερικών συγκρούσεων, τις οποίες βοηθάμε το θεραπευόμενο να κατανοήσει και να επιλύσει στο μεγαλύτερο δυνατό βαθμό.
Όπως και ο ενήλικας έτσι και το παιδί, ανάλογα το αναπτυξιακό στάδιο στο οποίο βρίσκεται, μπορεί να αντιμετωπίσει δυσκολίες. Για την ψυχανάλυση, η παιδική ηλικία αποτελεί ορόσημο για τη μετέπειτα ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη ενός παιδιού. Το παιδί προσπαθεί να βρει τη θέση του στον κόσμο και κατ` επέκταση τα ερεθίσματα που θα πάρει, η ανταπόκριση ή μη που θα λάβει από το περιβάλλον εσωτερικεύονται μέσα του δημιουργώντας μια γενικότερη ιδέα για την αξία του εαυτού του και των άλλων.
Η πλειοψηφία των παιδιών που έρχονται για θεραπεία αντιμετωπίζει δυσκολίες στη διαχείριση του άγχους, της επιθετικότητας καθώς και διάφορες φοβίες. Συγκριτικά με παλαιότερες γενιές, σημαντικά προβλήματα σχετίζονται με θέματα οριοθέτησης και εξαρτητικής συμπεριφοράς, ειδικά από το διαδίκτυο. Επίσης, ολοένα και περισσότερο αυξάνονται οι μαθησιακές δυσκολίες στα παιδιά, καθώς έρχονται αντιμέτωπα με ένα βαθμοθηρικό και εξετασιοκεντρικό σύστημα εκπαίδευσης.
Πότε χρειάζεται κανείς ψυχοθεραπεία; Δεν μπορούν οι ενήλικες να λύσουν μόνοι τους τα προβλήματά τους χωρίς ψυχοθεραπεία;
Όπως αναφέραμε και παραπάνω, τα περισσότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι θεραπευόμενοι προέρχονται από συγκρούσεις που βιώνουν μέσα τους και οι οποίες είναι ως επί το πλείστον ασυνείδητες. Ασυνείδητες σημαίνει ότι ο θεραπευόμενος δεν έχει συνειδητή επίγνωση του τι προκαλεί τις συγκρούσεις αυτές.
Η αϋπνία, επί παραδείγματι, ή οι κρίσεις πανικού, μπορεί να είναι το σύμπτωμα των συγκρούσεων αυτών το οποίο θα υποχωρήσει μόνο όταν εξερευνηθούν τα αίτια που οδηγούν σε αυτό. Επειδή όμως τα αίτια είναι ασυνείδητα, ο θεραπευόμενος δεν μπορεί να τα καταλάβει και χρειάζεται την βοήθεια κάποιου εκπαιδευμένου θεραπευτή ο οποίος θα τον βοηθήσει να κατανοήσει τι γίνεται μέσα του.
Γνωρίζουμε σήμερα ότι ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία βοηθάει σημαντικά ανθρώπους που έχουν σημαντικές συναισθηματικές δυσκολίες, άγχος ή κατάθλιψη. Εκτός όμως από τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν έντονες δυσκολίες, η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει τον οποιοδήποτε που επιθυμεί να κατανοήσει καλύτερα τον εαυτό του, να βρει ξανά νόημα στη ζωή και να βελτιώσει την ποιότητα των σχέσεων του.
Τα παιδιά χρειάζονται ψυχοθεραπεία; Και πώς το καταλαβαίνουμε;
Συχνά τα παιδιά αδυνατούν να διαχειριστούν από μόνα τους τις δυσκολίες με τις οποίες έρχονται αντιμέτωπα. Έτσι, ανταποκρίνονται στις καταστάσεις με τρόπους που δεν μπορούν να κατανοηθούν από τους άλλους. Παράλληλα, οι ίδιοι οι γονείς νιώθουν ανίκανοι να βοηθήσουν, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις ενοχοποιούν τον εαυτό τους για αυτήν την κατάσταση.
Σε αυτά τα πλαίσια, η συμβολή ενός κατάλληλα εκπαιδευμένου ψυχοθεραπευτή καθίσταται σημαντική. Η ψυχοθεραπεία παιδιών και εφήβων έχει μακρά παράδοση και ασκείται από ειδικά εκπαιδευμένους θεραπευτές. Ο ψυχοθεραπευτής επικεντρώνεται στην πολύπλοκη συναισθηματική ζωή του παιδιού και του νεαρού. Όμως η υποστήριξη μπορεί επίσης να δοθεί στους γονείς ή την οικογένεια στο σύνολό της.
Η ψυχική ζωή ενός παιδιού είναι ιδιαίτερα πλούσια, γεμάτη από έντονα συναισθήματα. Ωστόσο, όταν είναι εξαιρετικά ισχυρά και ανεξέλεγκτα αποτυπώνονται στη συμπεριφορά του παιδιού και ενδέχεται με τον καιρό να έχουν αντίκτυπο στη συναισθηματική, γνωστική και κοινωνική του ανάπτυξη. Ο θεραπευτής αξιολογεί τη διάρκεια, τη συχνότητα και τη σοβαρότητα αυτών των συμπεριφορών, καθώς και το αν είναι αναμενόμενα με βάση το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού.
Αναφερθήκατε συγκεκριμένα στην ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία παιδιών. Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα για το τι είναι;
Η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία δεν στοχεύει απλώς στην εξάλειψη του συμπτώματος, αλλά επιδιώκει να κοιτάξει κάτω από την επιφάνεια των συμπεριφορικών προβλημάτων. Η αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών θα έχει ως αποτέλεσμα και την υποχώρηση των συμπτωμάτων και την αλλαγή της συμπεριφοράς.
Σε θεωρητικό επίπεδο, η ψυχαναλυτική προσέγγιση στη θεραπεία παιδιών δεν διαφοροποιείται από την ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία ενηλίκων, καθώς βασίζονται και οι δύο στους ίδιους θεωρητικούς άξονες. Η τεχνική που ακολουθείται, ωστόσο, διαφοροποιείται αισθητά. Σε κάθε περίπτωση, ο θεραπευτής παραμένει ο συνταξιδιώτης του παιδιού σε αυτό το ταξίδι εξερεύνησης των ασυνείδητων πτυχών της προσωπικότητάς του.
Σκοπός του ψυχοθεραπευτή, λοιπόν, είναι να βοηθήσει το παιδί να φέρει στην επιφάνεια αυτό που βρίσκεται κρυμμένο πίσω από τις δυσκολίες του. Οι ψυχοθεραπευτές είναι κατάλληλα εκπαιδευμένοι να παρακολουθούν προσεκτικά το παιδί έτσι ώστε να αντιληφθούν τι τους επικοινωνεί μέσα από το παιχνίδι και τη συμπεριφορά του και να ανταποκριθούν κατάλληλα σε αυτό. Μέσω της κατάλληλης εκπαίδευσης, ο θεραπευτής διαθέτει τεχνικές που τον βοηθούν να μετατρέψει σε λόγια αυτά που του επικοινωνεί το παιδί με το παιχνίδι.
Επιπλέον, έχει αναπτύξει την ικανότητα να δημιουργεί και να διατηρεί σχέσεις με παιδιά: σχέσεις τόσο ανθεκτικές οι οποίες μπορούν να φιλοξενήσουν όλες τις συναισθηματικές δυσκολίες που ανακύπτουν. Με αυτούς τους τρόπους, ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία βοηθάει τα παιδιά αλλά και τους γονείς να κατανοήσουν καλύτερα τον εαυτό τους και τις τρέχουσες δυσκολίες τους.
llustration by Dadu Shin
Με τι είδους προβλήματα ασχολείται; Σε ποιους απευθύνεται;
Οι ψυχοθεραπευτές παιδιών και εφήβων είναι κατάλληλα εκπαιδευμένοι, ώστε να αντιμετωπίζουν ένα ευρύ φάσμα δυσκολιών που εντοπίζονται σε όλα τα ηλικιακά στάδια, ξεκινώντας από την παιδική ηλικία έως και την εφηβεία. Στην προσχολική ηλικία μπορεί να βοηθήσει βρέφη και παιδιά σε δυσκολίες σχετικά με τον ύπνο, τη διατροφή, τις εκρήξεις θυμού και τις αναταραχές.
Στα παιδιά σχολικής ηλικίας η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει σε προβλήματα που σχετίζονται με τις διαπροσωπικές σχέσεις με τους συνομήλικους, με τις ακαδημαϊκές επιδόσεις και με την επιθετική συμπεριφορά. Σε εφήβους μπορεί να φανεί χρήσιμη για τη θεραπεία διατροφικών διαταραχών, κατάθλιψης, άγχους, καθώς και προβλήματα από την έλλειψη αυτοπεποίθησης.
Πού έγκειται η θεραπευτική της συμβολή;
Η αποτελεσματικότητα της ψυχαναλυτικής ψυχοθεραπείας στα παραπάνω προβλήματα και διαταραχές έχει επιβεβαιωθεί από πλήθος μελετών. Πράγματι, τα ερευνητικά και κλινικά δεδομένα των τελευταίων δεκαετιών έχουν εμπειρικά επιβεβαιώσει ότι η ψυχοδυναμική θεραπεία είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική για ένα ευρύ φάσμα συναισθηματικών δυσκολιών, όπως για παράδειγμα η κατάθλιψη ή οι αγχώδεις διαταραχές.
Γνωρίζουμε επίσης μέσα από την εμπειρική έρευνα ότι τροποποιημένες ψυχοδυναμικού τύπου ψυχοθεραπείες φαίνεται να είναι αρκετά αποτελεσματικές για περισσότερο σοβαρές διαταραχές προσωπικότητας, όπως επί παραδείγματι η ναρκισσιστική και οριακή διαταραχή προσωπικότητας.
Η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία παρέχει στους ανθρώπους τα εργαλεία για να συνεχίσουν να λειτουργούν καλύτερα στον κόσμο, να αισθάνονται καλύτερα για τον εαυτό τους να μειώσουν τα συμπτώματα, και να αντιμετωπίσουν καλύτερα τις προκλήσεις της ζωής με μεγαλύτερη ευελιξία και ελευθερία πολύ πέρα από το τέλος της θεραπείας.
Πώς δομείται μια ψυχαναλυτική συνεδρία με τους ενήλικες και πώς με τα παιδιά;
Όταν ένας ενήλικας θεραπευόμενος έρχεται στο χώρο μας τον ενθαρρύνουμε να μας εκφράσει ελεύθερα τις σκέψεις, να μας πει δηλαδή οτιδήποτε του έρχεται στον νου, όσο ασήμαντο ή αδιάφορο και να του φαίνεται. Αυτό στην ψυχαναλυτική ορολογία το ονομάζουμε «ελεύθερο συνειρμό». Μέσα από τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας, ο θεραπευόμενος δημιουργεί μία σχέση με το θεραπευτή μέσα σε ένα ασφαλές και μη επικριτικό περιβάλλον, όπου είναι ελεύθερος να φέρει όλα αυτά που τον απασχολούν.
Η ψυχαναλυτική ψυχοθεραπεία δημιουργεί το χώρο στον οποίο μπορεί ο άνθρωπος να υπάρξει ελεύθερα και ειλικρινά, με την προσωπική του αλήθεια αλλά και με όλες του τις σκέψεις και συναισθήματα, όσο δυσβάσταχτα και να του φαίνονται.
Στην θεραπεία των παιδιών η τεχνική διαφοροποιείται αισθητά. Βασική αρχή των ψυχοθεραπευτών μας είναι ότι η προσωπικότητα του κάθε παιδιού είναι μοναδική. Αυτό σημαίνει, ότι οι θεραπευτές αντιμετωπίζουν κάθε παιδί ως ξεχωριστό, τροποποιώντας τις τεχνικές και προσαρμόζοντας τη θεραπεία στις εκάστοτε ανάγκες του. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω ο θεραπευτής επιδιώκει να κατανοήσει αυτά που το παιδί του επικοινωνεί.
Κατά τη διάρκεια μιας ατομικής συνεδρίας, αξιοποιούνται οι κύριοι τρόποι έκφρασης του παιδιού, όπως το παιχνίδι. Τα μικρά παιδιά συνήθως ενθαρρύνονται να παίζουν, ενώ τα μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να σχεδιάζουν και να ζωγραφίζουν, ώστε να εκφράσουν ανησυχητικές σκέψεις και δύσκολες καταστάσεις που δεν μπορούν να λεκτικοποιηθούν.
Οι εκπαιδευμένοι θεραπευτές έχουν την ικανότητα να αξιοποιήσουν αυτές τις βασικές μορφές επικοινωνίας των παιδιών, ώστε να αντιληφθούν πώς αισθάνεται ένα παιδί. Αναπόσπαστο κομμάτι της διαδικασίας αυτής, όπως άλλωστε και στους ενήλικες, παίζει και η δημιουργία μιας καλής και ασφαλούς σχέσης με το θεραπευτή.
Art by Anatol Knotek
Πώς λειτουργεί; Ποια τα οφέλη για το παιδί;
Σύμφωνα με την Anna Freud, τα παιδιά σπάνια αφήνονται στον ελεύθερο συνειρμό και αυτό μόνο αν ο αναλυτής έχει καταφέρει να κερδίσει την εμπιστοσύνη τους ως φίλος και σύμμαχος. Η δημιουργία ενός σταθερού και εμπιστευτικού πλαισίου βοηθάει το παιδί να αρχίσει σταδιακά να εκφράζει ενοχλητικές σκέψεις και οδυνηρά συναισθήματα.
Ο ψυχοθεραπευτής βοηθάει το παιδί να κατανοήσει τη δική του εμπειρία και να έρθει σε επαφή με τα συναισθήματά του. Ο εντοπισμός, η ονομασία και η αποδοχή των συναισθημάτων είναι ένα σημαντικό βήμα, ώστε το παιδί να νιώσει την αίσθηση ότι γίνεται αντιληπτό και κατανοητό.
Σταδιακά, συναισθήματα φόβου, θυμού ή θλίψης μπορεί να αρχίσουν να εκφράζονται και με λέξεις. Έτσι, αρχίζει να μαθαίνει πιο αποτελεσματικούς τρόπους επικοινωνίας, ενώ ταυτόχρονα μπορεί να αρχίσει να αισθάνεται λιγότερο φόβο και ανησυχία. Βελτιώσεις μπορεί να παρατηρηθούν στην ποιότητα ζωής εντός ή εκτός της οικογένειας, στις σχέσεις με τους φροντιστές και τους εκπαιδευτικούς.
Τονίσατε σε αρκετά σημεία τη σημασία ενός κατάλληλα εκπαιδευμένου ψυχοθεραπευτή. Γιατί είναι απαραίτητη η ειδική εκπαίδευση του ψυχοθεραπευτή;
Ένας από τους σημαντικότερους ψυχαναλυτές, ο Bion, έλεγε ότι μέσα στο θεραπευτικό δωμάτιο υπάρχουν δύο άνθρωποι: ο ασθενής και ο ‘έμπειρος ασθενής’, αναφερόμενος στο θεραπευτή. Αυτό που ήθελε να δείξει ο Bion με τη φράση αυτή είναι την ουσιαστική διαφορά μεταξύ του θεραπευτή και του θεραπευόμενου, που είναι η άρνηση της ψυχικής πραγματικότητας του τελευταίου.
Ο θεραπευτής, εν αντιθέσει με το θεραπευόμενο, δεν προσπαθεί να ‘θάψει’ ή να ‘διώξει’ τα συναισθήματά του, αλλά αντίθετα μπορεί και τα βιώνει χωρίς να καταρρέει. Για να μπορέσει όμως να το κάνει αυτό θα πρέπει να έχει κάνει θεραπεία και ο ίδιος για αρκετά χρόνια, διότι μόνο μέσα από την κατανόηση του δικού του ασυνειδήτου μπορεί να κατανοήσει το ασυνείδητο του θεραπευόμενου. Ένας καταρτισμένος θεραπευτής έχει υποβληθεί σε θεραπεία για χρόνια και έτσι μπορεί να εργαστεί με ασφάλεια με ανθρώπους που είναι εξαιρετικά ευάλωτοι.
Πέραν της προσωπικής θεραπείας, οι θεραπευτές στη διάρκεια της εκπαίδευσής τους διδάσκονται τεχνικές και δεξιότητες οι οποίες είναι πολύ σημαντικές στην κλινική εργασία τόσο με παιδιά, όσο και με ενήλικες. Δυστυχώς, στη χώρα μας το επάγγελμα του ψυχοθεραπευτή δεν είναι θεσμικά και νομικά κατοχυρωμένο. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, ο καθένας ανεξάρτητα την εκπαίδευση που έχει λάβει να μπορεί να ασκήσει το επάγγελμα και επαφίεται στο ήθος του κάθε ειδικού αν θα αποφασίσει να εκπαιδευτεί σε κάποια προσέγγιση.
Επικοινωνήστε με το ΔΙΚΕΨΥ για περισσότερες πληροφορίες:
Διεύθυνση: Σοφοκλή Βενιζέλου 16 και Ρόδων, Ηράκλειο Αττικής
Τηλέφωνο Επικοινωνίας: 210 2830100 – 698 8080383
Ιστοσελίδα: www.dikepsy.gr
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
