Με τον όρο παρενόχληση στο χώρο της εργασίας πρέπει να εννοήσουμε κάθε καταχρηστική συμπεριφορά που εκδηλώνεται με λόγια, πράξεις, γραπτά μηνύματα, e mails κ.α. και μπορεί να ζημιώσει την προσωπικότητα, την αξιοπρέπεια ή τη σωματική ή ψυχική ακεραιότητα του ατόμου, να θέσει σε κίνδυνο την εργασία του ή να διαταράξει το εργασιακό κλίμα.
Παρ’όλο που η παρενόχληση στο χώρο της εργασίας είναι τόσο παλιό φαινόμενο όσο και η εργασία αυτή καθαυτή, μόνο στις αρχές της δεκαετίας του ’90 αντιμετωπίστηκε ως φαινόμενο που καταστρέφει το εργασιακό κλίμα, μειώνει την παραγωγικότητα αλλά και ευνοεί τις απουσίες των εργαζομένων, λόγω των ψυχολογικών προβλημάτων που προκαλεί. Το φαινόμενο μελετήθηκε κυρίως στις αγγλοσαξονικές και σκανδιναβικές χώρες, όπου ονομάστηκε mobbing, από τη λέξη mob που σημαίνει πλήθος, αγέλη, όχλος.
Στον ψυχολογικό πόλεμο στο χώρο εργασίας παρατηρούνται δύο φαινόμενα:
- η κατάχρηση εξουσίας, που αποκαλύπτεται πολύ γρήγορα και δεν είναι ανεκτή από τους υπαλλήλους
- ο διαστροφικός χειρισμός, που όσο πιο παραπλανητικός είναι τόσο μεγαλύτερη καταστροφή προκαλεί.
Η παρενόχληση εμφανίζεται ανώδυνα και εξαπλώνεται κατά τρόπο παραπειστικό. Αρχικά, το θύμα φοβάται μήπως παρεξηγηθεί και αγνοεί τις αιχμές και τις ταπεινώσεις. Αργότερα, οι επιθέσεις πληθαίνουν και το θύμα δυσκολεύεται πολύ, βρίσκεται σε υποδεέστερη θέση, υποτάσσεται σε εχθρικούς και εξευτελιστικούς χειρισμούς για μεγάλο χρονικό διάστημα. Το θύμα χάνει ένα κομμάτι από τον εαυτό του με αποτέλεσμα να επιστρέφει το βράδυ εξαντλημένο, εξουθενωμένο, ταπεινωμένο.
Να πούμε, ωστόσο, ότι οι συγκρούσεις μέσα σε μια ομάδα είναι απόλυτα φυσιολογικές και ορισμένες φορές και αναγκαίες. Μια παρατήρηση σε μια στιγμή εκνευρισμού ή κακοδιαθεσίας δεν είναι σημαντική, πόσο μάλλον όταν συνοδεύεται από συγγνώμη. Οι επαναλαμβανόμενες προσβολές, ταπεινώσεις, χωρίς συγγνώμη είναι καταστροφικές.
Όταν η παρενόχληση κάνει την εμφάνισή της στο χώρο, τίθεται σε λειτουργία ένας μηχανισμός που μπορεί να “συντρίψει” τα πάντα. Πρόκειται για τρομακτικό φαινόμενο, επειδή ακριβώς είναι απάνθρωπο. Ο επαγγελματικός περίγυρος κρατάει αποστάσεις λόγω δειλίας, εγωισμού ή και φόβου.
Διαβάστε σχετικά: Ο εκφοβισμός στο χώρο εργασίας σχετίζεται με μακροπρόθεσμα προβλήματα ψυχικής υγείας
Εφόσον εγκαθιδρυθεί η παράλογη και καταστροφική αλληλεπίδραση, εξαπλώνεται συνεχώς, αν δεν παρέμβει δυναμικά κάποιο πρόσωπο απ’έξω. Πράγματι σε στιγμές κρίσης, υπάρχει τάση επιδείνωσης της επικρατούσας κατάστασης, η άτεγκτη επιχείρηση γίνεται ακόμα πιο άτεγκτη, ο καταθλιπτικός υπάλληλος ακόμα πιο καταθλιπτικός, ομοίως ο επιθετικός ακόμα πιο επιθετικός κτλ.
Πρόκειται για κυκλικό φαινόμενο. Μια σειρά σκόπιμων ενεργειών του επιτιθέμενου αγχώνει το θύμα, το ωθεί να υιοθετήσει αμυντική στάση, πράγμα που προκαλεί νέες επιθέσεις. Κατά την εξέλιξη της σύγκρουσης παρουσιάζονται φαινόμενα αμοιβαίας φοβίας: η θέα του μισητού προσώπου προκαλεί θυμό στη μία πλευρά, η θέα του επιτιθέμενου προκαλεί φόβο στο θύμα.
Είναι ένα καθορισμένο ανακλαστικό, άλλοτε επιθετικό, άλλοτε αμυντικό. Ο φόβος προκαλεί στο θύμα παθολογική συμπεριφορά που θα χρησιμεύσει ως άλλοθι για την αναδρομική αιτιολόγηση της επίθεσης. Αντιδρά συνήθως βίαια και παράλογα. Οι διώκτες στρέφουν τα πάντα εναντίον του. Ο στόχος είναι να έρθει το θύμα σε δύσκολη θέση, να οδηγηθεί στη σύγχυση και στο σφάλμα.
Ακόμα κι όταν η παρενόχληση είναι οριζόντια (συνάδελφος παρενοχλεί συνάδελφο), οι ιεραρχικά ανώτεροι δεν παρεμβαίνουν. Αρνούνται να δουν ή αφήνουν τα πράγματα να εξελιχθούν: Είστε ενήλικοι και μπορείτε να λύσετε τις διαφορές σας μόνοι σας!.
Το θύμα αισθάνεται απροστάτευτο, καμιά φορά νιώθει ως αντικείμενο εκμετάλλευσης αυτών που συμμετέχουν στην επίθεση χωρίς να παρεμβαίνουν, γιατί οι ιεραρχικά ανώτεροι σπάνια προτείνουν δραστικές λύσεις. Θα δούμε!, λένε συνήθως. Η προτεινόμενη λύση είναι, στην καλύτερη περίπτωση, η μετακίνηση σε άλλη υπηρεσία, δίχως τη σύμφωνη γνώμη του θύματος. Αν σε κάποιο στάδιο της διαδικασίας, κάποιος αντιδράσει υγιώς, η διαδικασία διακόπτεται.
Βιβλιογραφία
- Hirigoyen, M. F. (2000). Ηθική Παρενόχληση: Η Κρυμμένη Βία στην Καθημερινή Ζωή. Αθήνα: Πατάκη.
- Fitzgerald, L. F. (in press). Sexual harassment: the definition and measurement of a construct, in Pauli, M. D. : Ivory power: sexual harassment on campus, State University of New York Press, Albany.
- Barling, J., Rogers, A. G. & Kelloway, E. K. (2001). Behind closed doors: In-Home Worker’s Experience of Sexual Harassment and Workplace Violence. Journal of Occupational Health Psychology, 6 (3), 255-269.
