Τα τελευταία χρόνια οι ψυχολόγοι έχουν κάνει σημαντικά ερευνητικά βήματα για να βρουν πώς η εξουσία ή η απουσία της, επηρεάζει τον τρόπο που σκεφτόμαστε και συμπεριφερόμαστε. Η κατανόηση των επιδράσεων της εξουσίας μπορεί να μας βοηθήσει να επιλέξουμε ισχυρότερους ηγέτες, να σχεδιάσουμε καλύτερες οργανώσεις και να κάνουμε πιο υγιείς επιλογές στην προσωπική μας ζωή.
Οικονομικά στελέχη που λυγίζουν τους κανόνες μέχρι να τους σπάσουν. Πολιτικοί που λένε ψέματα για τις σεξουαλικές εξωσυζυγικές σχέσεις τους. Οι διευθύνοντες σύμβουλοι που καταχράζουν κεφάλαια. Οι αναφορές για διαφθορά από όσους έχουν εξουσία, είναι αρκετά κοινές για να είναι κλισέ. Αλλά δεν είναι μόνο οι ηγέτες των κυβερνήσεων και τα μεγάλα κεφάλια που υπόκεινται στην επιρροή της εξουσίας.
Οι δυναμικές της εξουσίας είναι παρούσες σχεδόν σε κάθε ανθρώπινη κοινωνική αλληλεπίδραση μεταξύ των εργαζομένων και των προϊσταμένων, των γονέων και των παιδιών, των ερωτικών συντρόφων και των φίλων. Η εξουσία βρίσκεται παντού, λένε οι κοινωνικοί ψυχολόγοι.
Τα τελευταία χρόνια οι ψυχολόγοι έχουν κάνει βήματα για να βρουν πώς η εξουσία ή η απουσία της, επηρεάζει τον τρόπο που σκεφτόμαστε και συμπεριφερόμαστε. Η κατανόηση των επιδράσεων της εξουσίας μπορεί να μας βοηθήσει να επιλέξουμε ισχυρότερους ηγέτες, να σχεδιάσουμε καλύτερες οργανώσεις και να κάνουμε πιο υγιείς επιλογές στην προσωπική μας ζωή.
Ζώντας σε διαφορετικούς κόσμους
Η εξουσία έρχεται με πολλά πρόσωπα: πλούτος, κοινωνική θέση και επιρροή πάνω σε άλλους, για να αναφέρουμε μόνο μερικές. Επιστημονικά μιλώντας, η εξουσία ορίζεται ως ο ασύμμετρος έλεγχος της αξίας των πόρων σε μια κοινωνική σχέση, λέει ο κοινωνικός ψυχολόγος Adam Galinsky. Όταν έχω όλους τους πόρους που χρειάζομαι, δεν εξαρτώμαι από τους άλλους και ως εκ τούτου, δεν έχουν εξουσία πάνω μου. Αλλά αν έχω πόρους που οι άλλοι άνθρωποι θέλουν, τότε θα έχω εξουσία πάνω τους, εξηγεί.
Η επιστημονική μελέτη της εξουσίας έχει εξελιχθεί κατά την τελευταία μισή δεκαετία, από τότε που ο καθηγητής ψυχολογίας Dacher Keltner και οι συνεργάτες του δημοσίευσαν μια μελέτη που διερευνά τη συμπεριφορά των τρόπων επιρροής της εξουσίας (Psychological Review, 2003). Αυτή η μελέτη παρουσίαζε λεπτομερώς πώς ο ισχυρός και ο ανίσχυρος ζουν δίπλα δίπλα σε διαφορετικούς κόσμους.
Οι άνθρωποι που αισθάνονται ανίσχυροι είναι πιο πιθανό να εκφράσουν αρνητικά συναισθήματα, να δώσουν μεγαλύτερη προσοχή στις απειλές αντί για τις ανταμοιβές και να συμπεριφέρονται με πιο περιοριστικούς τρόπους. Οι άνθρωποι σε θέσεις εξουσίας από την άλλη πλευρά, είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν θετική διάθεση, να δώσουν προσοχή στις κοινωνικές ανταμοιβές, να κάνουν γρήγορες αποφάσεις και να ενεργούν με ανεμπόδιστους τρόπους.
Διαβάστε σχετικά: Ποιες είναι οι μορφές εξουσίας και πώς αντιδρούμε σε κάθε μία από αυτές;
Όπως ήταν αναμενόμενο, όταν έχει κανείς εξουσία αισθάνεται καλά. Μια σειρά από μελέτες δείχνουν, για παράδειγμα, ότι οι άνθρωποι που αισθάνονται ισχυροί αισθάνονται πιο ελεύθεροι να είναι ο εαυτός τους.
Σε μια σειρά πειραμάτων, ο Keltner και οι συνεργάτες του διαπίστωσαν ότι σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες χαμηλής εξουσίας, εκείνοι που αισθάνθηκαν ισχυροί ήταν πιο συνεπείς με τον τρόπο που οι ίδιοι περιέγραφαν τους εαυτούς τους με την πάροδο του χρόνου. Παρουσίασαν επίσης μικρότερη μεταβλητότητα με τον τρόπο που βαθμολόγησαν τα προσωπικά τους χαρακτηριστικά σε διάφορα πλαίσια (Journal of Experimental Social Psychology, 2011).
Σε ένα άλλο παράδειγμα αυθεντικότητας, οι ερευνητές, διαπίστωσαν ότι οι άνθρωποι που ήταν προετοιμασμένοι να νιώσουν πιο ισχυροί, ήταν πιο άνετοι να μοιραστούν απόψεις που διέφεραν από τις συνηθισμένες (Journal of Personality and Social Psychology, 2008). Επειδή ένιωθαν λιγότερο περιορισμένοι από τους άλλους, εμφανιζόταν ο αληθινός εαυτός τους και αυτό το αίσθημα της αυθεντικότητας, ενίσχυε την ευημερία τους, υποστηρίζουν οι ερευνητές.
Οι ισχυροί άνθρωποι είναι επίσης επικεντρωμένοι στο στόχο τους
Οι άνθρωποι με εξουσία είναι πιο πρόθυμοι για την απόκτηση πραγμάτων που σκέφτονται ότι είναι σημαντικά, αλλά είναι επίσης πρόθυμοι να εργαστούν περισσότερο προς τους στόχους τους. Η εξουσία έχει κινητήρια επιρροή στους ανθρώπους.
Σε ένα κλασικό παράδειγμα αυτής της επιρροής, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι συμμετέχοντες που αισθάνονταν πιο ισχυροί, ήταν πολύ πιο πιθανό από ό,τι οι ανίσχυροι συνομηλίκοί τους να απενεργοποιήσουν έναν ανεμιστήρα, όταν έμειναν μόνοι τους σε ένα ψυχρό δωμάτιο (Journal of Personality and Social Psychology, 2003).
Οι ισχυροί είναι πιθανότερο να κινητοποιηθούν, λένε οι ψυχολόγοι. Αλλά μέχρι πρόσφατα, δεν ήταν σαφές τι τους κινητοποιούσε να αναλάβουν δράση. Μήπως οι ισχυροί είναι καλύτεροι στο να βλέπουν τα πλεονεκτήματα των πράξεων τους; Ή μήπως απλά κάνουν καλύτερη δουλειά στο να αγνοούν τους κινδύνους;
Για να το ανακαλύψουν οι ψυχολόγοι ανέθεσαν σε φοιτητές υποθετικούς στόχους: είτε να ξεκινούσαν μια επιχείρηση πώλησης λουλουδιών ή να ταξίδευαν στον Αμαζόνιο. Στη συνέχεια, οι συμμετέχοντες διάβασαν δηλώσεις που περιέγραφαν τις πληροφορίες που θα μπορούσαν να τους βοηθήσουν ή να τους εμποδίσουν καθώς εργάζονταν προς τον στόχο τους.
Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι συμμετέχοντες ήταν εξίσου καλοί στην ανάκληση των πλεονεκτημάτων που σχετίζονται με την επίτευξη των στόχων τους, ανεξάρτητα από το αν αισθάνονταν ισχυροί ή ανίσχυροι. Αλλά εκείνοι που αισθάνονταν ισχυροί ήταν πιο πιθανό να ξεχάσουν τα προβλήματα που είχαν διαβάσει και που θα μπορούσαν να τους εμποδίσουν (Journal of Experimental Social Psychology, 2013).
Ενώ ο αδύναμος βλέπει μια σειρά από εμπόδια για την επιτυχία του στόχου του, εκείνοι που βρίσκονταν σε θέσεις εξουσίας βλέπουν μια σαφή πορεία προς την επιτυχία.
Οι ισχυροί φαίνεται να είναι προσανατολισμένοι στη δράση, επειδή ο κόσμος που βλέπουν είναι λιγότερο απειλητικός, λένε οι ψυχολόγοι. Είναι πιο εύκολο για αυτούς να πάρουν ρίσκα, επειδή ακριβώς δεν φαίνονται επικίνδυνα.
Όμως στον αληθινό κόσμο, τα άτομα με λιγότερη δύναμη μπορεί να έχουν στην πραγματικότητα μια πιο ακριβή εικόνα, προσθέτουν. Για τον ισχυρό, μια ψευδής αίσθηση των δυνατοτήτων τους, θα μπορούσε να του γυρίσει μπούμερανγκ.
Όταν βλέπετε τις ιστορίες των πολιτικών που έχουν κάνει πραγματικά γελοία πράγματα και σκέφετεστε: ‘Μα καλά δεν σκέφτηκαν ότι κάτι τέτοιο θα καταλήγε στα πρωτοσέλιδα’, νομίζω ότι αυτός είναι ένας από τους λόγους, λένε. Αν δεν είστε ενήμεροι για τους κινδύνους, μπορείτε να δημιουργήσετε καταστάσεις που είναι πολύ προβληματικές για τον εαυτό σας.
Πώς η εξουσία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για καλό σκοπό
Αυτό που είναι το χειρότερο, είναι ότι οι ισχυροί ανθρώποι έχουν επίσης τη δυνατότητα να δημιουργήσουν καταστάσεις που είναι προβληματικές για όλους γύρω τους. Επειδή έχουν την τάση να επικεντρώνονται στους δικούς τους στόχους, οι ισχυροί μπορεί να μην ενδιαφέρονται για τις ανάγκες των άλλων, να είναι λιγότερο πρόθυμοι να συμβιβαστούν και να βασίζονται σε νοητικές συντομεύσεις και στερεότυπα όταν παίρνουν αποφάσεις.
Επιστρέφουμε και πάλι στον ορισμό της εξουσίας. Όταν έχουμε δύναμη, είμαστε λιγότερο εξαρτημένοι από τους άλλους και μπορούμε να δράσουμε με πιο εγωκεντρικό τρόπο, λένε οι ψυχολόγοι. Όταν μας λείπει η δύναμη, πρέπει να υπηρετούμε τους άλλους για να έχουμε πρόσβαση σε πόρους και είναι πιο πιθανό να ενεργήσουμε με ένα πιο θετικό για την κοινωνία τρόπο.
Η εξουσία μειώνει την ικανότητα ενός ατόμου να βλέπει τα πράγματα από τη σκοπιά ενός άλλου ατόμου
Και οι ισχυροί συχνά βλέπουν τους άλλους ανθρώπους ως ένα μέσο για την επίτευξη του στόχου τους. Σε μια σειρά από εργαστηριακές μελέτες, οι ερευνητές ψυχολόγοι έδειξαν ότι οι άνθρωποι που ένιωθαν ότι είχαν μεγαλύτερη εξουσία ήταν πιο πιθανό να κάνουν κοινωνικές συνδέσεις με βάση τη «χρησιμότητα» του ατόμου, ώστε να τους βοηθήσει να επιτύχουν τους στόχους τους (Journal of Personality and Social Psychology, 2008).
Οι εγωκεντρικοί ηγέτες, δεν είναι απλώς ένα πρόβλημα για τους ανθρώπους που πατούν επί πτωμάτων στο δρόμο τους προς την κορυφή. Οι ανήθικες αποφάσεις τους και η κακή συμπεριφορά, μπορεί να αποδυναμώσουν τις οργανώσεις ή ακόμα και ολόκληρες κοινωνίες. Μερικά από τα πιο επικίνδυνα ανθρώπινα ένστικτα προέρχονται από την αδυναμία μας να βρεθούμε στη θέση κάποιου άλλου, λένε οι ψυχολόγοι.
Η έλλειψη ενσυναίσθησης, η αδυναμία να δουμε τους κινδύνους και η τάση λήψης βιαστικών αποφάσεων, μπορεί να είναι ένας καταστροφικός συνδυασμός. Αυτό είναι δαπανηρό, λένε οι ερευνητές. Αν είστε τόσο προνομιούχος ώστε να βρίσκεστε σε θέση ισχύος, θα πρέπει να προσεγγίσετε αυτή την εξουσία ηθικά. Τα καλά νέα είναι ότι αυτό μπορεί να επιτευχθεί. Οι μεγάλοι ηγέτες το καταφέρνουν αυτό.
Πράγματι, οι άνθρωποι που έχουν την τάση να είναι καλοί, και είναι καλοί, χρησιμοποιούν την εξουσία τους για το καλό. Σε μια μελέτη οι ψυχολόγοι ερευνητές, διερεύνησαν την αλληλεπίδραση μεταξύ εξουσίας και ηθικής ταυτότητας, που την όρισαν ως το βαθμό στον οποίον ένα άτομο κατέχει την ηθική ως μέρος της αυτο-αντίληψής του.
Διαβάστε σχετικά: Εξουσία και υπακοή στο σύγχρονο κοινωνικό σύστημα
Διαπίστωσαν ότι τα άτομα με αδύναμη ηθική ταυτότητα ενήργησαν με ιδιοτελείς τρόπους, όταν είχαν εξουσία. Όμως μεταξύ εκείνων με ισχυρή ηθική ταυτότητα, η εξουσία τους ενέπνευσε να είναι πιο ανιδιοτελείς (Journal of Applied Psychology, 2012).
Και το 2016 η έρευνα του Galinsky στο Journal of Experimental Social Psychology δείχνει ότι, ενώ η εξουσία εν γένει συνδέεται με μειωμένη αντίληψη, η εξουσία μπορεί στην πραγματικότητα να κάνει πιο εύκολη την εξέταση των απόψεων των άλλων ανθρώπων, όταν αυτοί οι ηγέτες αισθάνονταν αυξημένη αίσθηση ευθύνης απέναντι στους άλλους.
Η αληθινή προσωπικότητα των ανθρώπων εμφανίζεται όταν είναι ελεύθεροι από τους περιορισμούς των άλλων, λέει ο Galinsky. Πρέπει να επιλέξετε τους σωστούς ανθρώπους για την εξουσία, ανθρώπους που έχουν ήδη ένα αίσθημα ευθύνης προς τους άλλους.
Σε κάθε περίπτωση, είναι καλή ιδέα να μην στηρίζεστε σε μεγάλο βαθμό στην ηθική πυξίδα ενός ηγέτη, λέει ο Galinsky. Η έρευνα για την ψυχολογία της εξουσίας μπορεί να βοηθήσει τους οργανισμούς να δημιουργήσουν πολιτικές και συστήματα για να βοηθήσουν να φέρουν τους ηγέτες προ των ευθυνών για τη συμπεριφορά τους.
Η μελέτη της εξουσίας μπορεί επίσης να βοηθήσει τους ψυχολόγους στην κλινική τους πράξη. Τα αισθήματα αδυναμίας έρχονται στο προσκήνιο σε πολλούς τομείς, από τη φτώχεια έως το άγχος, προβλήματα στο χώρο εργασίας ή με την οικογενειακή διχόνοια. Για πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι ψυχολόγοι, η λύση είναι πραγματικά η ενδυνάμωση των ανθρώπων.
Σε πολλές περιπτώσεις, οι άνθρωποι έχουν μια στρεβλή άποψη της δικής τους ικανότητας να ελέγχουν τη ζωή τους: με άλλα λόγια, δεν μπορούν να συνειδητοποιήσουν πόση αυτενέργεια έχουν πραγματικά. Οι άλλοι αντιλαμβάνονται με ακρίβεια τη δική τους δύναμη, αλλά πρέπει να κάνουν καλύτερη δουλειά στο να κρατούν μια προοπτική.
Χρειαζόμαστε τα οφέλη της εξουσίας για να προχωρήσουμε στη ζωή και να αναλάβουμε την ευθύνη, αλλά πρέπει να ελαχιστοποιήσουμε το μειονέκτημα και την εγωκεντρική εστίαση, λέει ο Galinsky. Οι κλινικοί ψυχολόγοι μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να αξιοποιήσουν την αίσθηση της εξουσίας και να την κατευθύνουν προς τη σωστή κατεύθυνση.
Πηγή: apa.org
Απόδοση - Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
