Το Σύνθετο μετα-τραυματικό στρες είναι μια ψυχολογική κατάσταση που προκύπτει από την παρατεταμένη έκθεση σε κοινωνικά ή διαπροσωπικά τραύματα, αποδυνάμωση, αιχμαλωσία ή παγίδευση, με απουσία ή αδυναμία πιθανής οδού διαφυγής για το θύμα με μικρό ή καθόλου έλεγχο της κατάστασης.
Τέτοιες περιπτώσεις είναι :
- συναισθηματική, σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση
- παγίδευση ή απαγωγή.
- δουλεία ή καταναγκαστική εργασία.
- μακροχρόνια φυλάκιση και βασανιστήρια
- επανειλημμένες παραβιάσεις των προσωπικών ορίων.
- μακροπρόθεσμη αντικειμενοποίηση.
- συνεχή αρνητική κριτική
- μακροχρόνιας τη φροντίδα ψυχικά ασθενών ή ασθενών με χρόνιες ασθένειες ή των μελών της οικογένειας.
- μακροχρόνια έκθεση σε συνθήκες κρίσης.
Όταν οι άνθρωποι έχουν παγιδευτεί σε μια κατάσταση κατά την οποία είχαν λίγο ή καθόλου έλεγχο της κατάστασης στην αρχή στη μέση ή στο τέλος και μπορούν να φέρουν μια έντονη αίσθηση του τρόμου, ακόμη και μετά από την απομακρυνση από αυτή τη κατάσταση. Αυτό είναι επειδή ξέρουν πόσο άσχημα τα πράγματα μπορεί ενδεχομένως να γίνουν , γνωρίζουν ότι θα μπορούσε ενδεχομένως να συμβεί ξανά και θα μπορούσε να είναι χειρότερο από τη προηγούμενη φορά.
Ο βαθμός του C-PTSD δεν μπορεί να οριστεί μόνο ως προς το τραύμα που ένα άτομο έχει βιώσει. Είναι σημαντικό να γίνει κατανοητό ότι κάθε άτομο είναι διαφορετικό και έχει ένα διαφορετικό επίπεδο ανοχής στα τραύματα . Ως εκ τούτου, ό, τι ένα άτομο μπορεί να είναι σε θέση να ξεφύγει από μια συνθήκη, κάποιος άλλος ίσως να μην μπορεί. Περισσότερη ή λιγότερη έκθεση στο ερέθισμα που προκαλεί το ψυχικό τραύμα, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το C-PTSD γίνεται περισσότερο ή λιγότερο σοβαρό.
Διαφορές PTSD & C- PTSD
Το PTSD μπορεί να προκύψει από μεμονωμένα γεγονότα, ή βραχυχρόνια έκθεση σε υπερβολικό στρες ή κάποιο τραυματισμό. Οι πάσχοντες από απλό PTSD (μετατραυματικό stress), μπορεί να προσπαθούν να καταστείλλουν τη συναισθηματική αντίδρασή τους σε τραυματικά γεγονότα χωρίς ιδαίτερο αποτέλεσμα, είτε επειδή δεν υπολογίζουν σωστά το μεγεθος του προβλήματος ή επειδή δεν βρίσκουν διαθέσιμη κάποια ικανοποιητική λύση. Αυτή η καταστολή του συναισθηματικού φορτίου μπορεί να συνεχιστεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, έως ότου να συμβεί κάτι και να «πέσει η τελευταία σταγόνα»
π.χ. ένα ασφαλές συναισθηματικό περιβάλλον που απειλείται.
Το C –PTSD (σύνθετο μετατραυματικό stress), περιγράφει τους επανατραυματισμούς (τα τραύματα προκαλούν στοιβάδες τραυμάτων και αλληλεπιδρούν μεταξύ τους). Δεν ισχύει ότι το πιο πρόσφατο τραυματικό γεγονός στη ζωή ενός ατόμου είναι αυτό που τους «λύγισε». Ως εκ τούτου, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι όσοι πάσχουν από C-PTSD μπορεί να βιώσουν συναισθήματα αθροιστικά από όλα τα τραύματα που έχουν εκτεθεί, ακόμα και αν προσπαθούν να αντιμετωπίσουν το πιο πρόσφατο τραυματικό γεγονός, το οποίο προφανώς και τους ματαιώνει.
Πως αισθάνεται κάποιος που έχει C– PTSD
Οι άνθρωποι που πάσχουν από C -PTSD μπορεί να αισθάνονται ότι έχουν χάσει το κέντρο τους και νοιώθουν επισφαλής, όπως και είναι πιθανό να είναι δυσθυμικοί ή να ξεσπούν σε κλάματα, ανά πάσα στιγμή. Μπορεί να νοιώθουν ότι δεν τους αγαπούν – ή ότι και να προσπαθούν να ολοκληρώσουν δεν πρόκειται ποτέ να είναι «αρκετά καλό» για τους άλλους. Ίσως να αισθάνονται υποχρεωμένοι μερικές φορές να φεύγουν μακριά από τους άλλους και να είναι μόνοι τους, έτσι ώστε κανείς να μην δει τι μπορεί να ακολουθήσει. Μπορούν να αισθάνονται φοβισμένοι να σχηματίζουν στενές σχέσεις ώστε να προλάβουν πιθανή απώλεια ή κάποια ακόμα καταστροφή.
Οι άνθρωποι που πάσχουν από C-PTSD μπορεί να αισθάνονται ότι τα πάντα μπορεί να τιναχθούν στον αέρα ανα πάσα στιγμή και ότι δεν θα καταφέρουν να διαχειριστούν ακόμα και το πιο απλό έργο. Μπορεί να αποσπάται η προσοχή τους πάρα πολύ εύκολα, να τους απασχολούν σκέψεις από όσα συμβαίνουν στη προσωπική τους ζωή, με αποτέλεσμα να δυσκολεύονται να επικεντρωθούν στις σχολικές ή επαγγελματικές τους υποχρεώσεις.
C-PTSD Εσωστρεφής επιθετικότητα( επιθετικότητα προς τον εαυτό )
Μπορεί να εκδηλωθούν με την πάροδο του χρόνου
- Διατροφικές διαταραχές
- Κατάθλιψη
- Κατάχρηση Ουσιών / αλκοολισμός
- Σκασιαρχείο ή εγκατάλειψη του σχολείου
- Ακολασία
- εξαρτητική συμπεριφορά
- σύνδρομο Doormat (επιλογή φτωχού ή αποδυναμωμένου εταίρου, προσπάθεια να ευχαριστήσεις κάποιον που ποτέ δεν μπορεί να είναι ευχαριστημένος)
Εξωστρεφή επιθετικότητα ( κοινωνική επιθετικότητα)
- Κλοπή
- Καταστροφή της περιουσίας
- Βία
- control freak.
- υπερεπαγρύπνηση
- παρωχημενη αντίληψη ή παρωπίδες για τους άλλους (ειδικά τους ερωτικούς συντρόφους)
- επιδίωξη θέσων εξουσίας ή / και τον έλεγχο
- επιλογή επαγγελμάτων ή ψυχαγωγικές εξόδους που μπορεί να εκθέτουν το άτομο σε υψηλό κίνδυνο ή τη σωματική ακεραιότητα
Κανένας άνθρωπος δεν είναι ίδιος με τον άλλο, ωστόσο μπορεί να υπάρχουν κάποιες ομοιότητες στις αντιδράσεις των ανθρώπων μετά από ένα τραυματικό περιστατικό. Το πώς αντιδρά ο καθένας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες και μερικές αντιδράσεις μπορεί να φαίνεται ότι δεν έχουν καμία σχέση με το τραύμα
Παρακάτω αναφέρονται βασικοί μηχανισμοί αντιδράσεων που εμφανίζονται στα άτομα με C –PTSD .
- Αποφυγή –(απόσυρσης από τις σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους ως αμυντικό μέτρο για να μειωθεί ο κίνδυνος απόρριψης, της λογοδοσίας, της κριτικής ή της έκθεσης)
- Κριτική – (Η πρακτική ταυτοποίηση ενός φυσικού προσώπου ή ατόμων που είναι υπεύθυνα για τη δημιουργία ενός προβλήματος και όχι να προσδιορίσει τρόπους αντιμετώπισης του προβλήματος)
- καταστροφολογία – (Η συνήθεια να σχηματίζουν αυτόματα το χειρότερο σενάριο υποθέτοντας τη «χειρότερη των περίπτωσεων» και χαρακτηρίζουν ώς καταστροφικά γεγονότα μικρά ή μέτρια προβλήματα)
- Σύνδρομο «control-Me» – (Αυτό περιγράφει την τάση που έχουν μερικοί άνθρωποι να κάνουν σχέσεις με τους ανθρώπους που έχουν μια ναρκισσιστική, αντικοινωνική ή δραματική προσωπικότητα
- Άρνηση – (Πιστεύοντας ή φαντάζεται ότι κάποια επώδυνα ή τραυματικά γεγονότα δεν συνέβησαν ποτέ)
- Εξάρτηση – (Μια ακατάλληλη και χρόνια εξάρτηση από έναν ενήλικα ή σε άλλο άτομο για την υγεία, την επιβίωση, τη λήψη αποφάσεων ή την προσωπική και συναισθηματική ευεξία)
- Κατάθλιψη – (είναι το συναίσθημα του βύθισματος, όταν αισθάνεται κάποιος πιο θλιβερά από ότι οι περιστάσεις υπαγορεύουν, για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ό, τι οι περιστάσεις αυτές διαρκούν και να μην μπορεί το άτομο να ξεφύγει από αυτές)
- Απόδραση στη φαντασία –( Φαντασιακή απόδραση σε μια πιο ευτυχισμένη συνθήκη ή σε ένα πιο ελπιδοφόρο μέρος)
- Ο φόβος της εγκατάλειψης( άγχος αποχωρισμού) – Μια παράλογη πεποίθηση ότι υπάρχει άμεσος κίνδυνος να απορριφθεί ή να αντικατασταθεί το άτομο από κάποιον άλλο)
- Διαταραχή Ταυτότητας – (ψυχολογικός όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει μια διαστρεβλωμένη ή ασυνεπή αυτοπροβολή)
- Μαθημενη αβοηθησία – (μαθημένη ανικανότητα είναι όταν ένα άτομο αρχίζει να πιστεύει ότι δεν έχει κανέναν έλεγχο πάνω σε μια κατάσταση, ακόμα και στις περιπτώσεις που έχει)
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση – (αρνητικά διαστρεβλωμένη αυτο-αντίληψη που δεν συνάδει με την πραγματικότητα)
- Επεισόδια πανικού – (Σύντομα αλλά έντονα επεισόδια φόβου ή άγχους, που συχνά συνοδεύεται από σωματικά συμπτώματα, όπως ταχυπαλμίες, εφίδρωση και ρίγη)
- Τελειοθηρία – (Δυσπροσαρμοστικές πρακτικές κρατώντας τον εαυτό ή τους άλλους σε ένα μη ρεαλιστικό ή ανέφικτο ή μη βιώσιμο πρότυπο οργάνωσης)
- Επιλεκτική μνήμη και επιλεκτική αμνησία – (Η χρήση της μνήμης ή έλλειψη μνήμης, η οποία είναι επιλεκτική σε σημείο να ενισχυθεί μια προκατάληψη, οι πεποιθήσεις ή κάποιο επιθυμητό αποτέλεσμα)
- tunnel vision- (Η συνήθεια ή τάση μόνο να βλέπει ή να επικεντρώνεται σε μια προτεραιότητα παραμελώντας ή αγνοώντας άλλες σημαντικές)
Όλες αυτές οι εκδηλώσεις είναι φυσιολογικές αντιδράσεις σε ένα μη φυσιολογικό γεγονός.
Οι άνθρωποι χρειάζονται χρόνο για να αντεπεξέλθουν στο τραύμα, να σκεφτούν γι’ αυτό, να κλάψουν, να το συζητήσουν με τους άλλους, να προσπαθήσουν να το κατανοήσουν και στη συνέχεια να αναπροσαρμοστούν και να συνεχίσουν τη ζωή τους. Yπάρχουν κάποιες αντιδράσεις που εμφανίζονται κατά τη περίοδο της επεξεργασίας του γεγονότος
Ποιες μπορεί να είναι αυτές οι αντιδράσεις;
Σωματικές αντιδράσεις
- Αλλαγή στις συνήθειες του ύπνου-περισσότερος ή λιγότερος ύπνος από το συνηθισμένο
- αλλαγή στην όρεξη-περισσότερη ή λιγότερη όρεξη σε σχέση με τις διατροφικές συνήθειες
- αλλαγή στο ενδιαφέρον για σεξ-περισσότερο ή λιγότερο ενδιαφέρον για σεξ απ’ όσο συνήθως
- πόνος ή/και ενοχλήσεις στο στομάχι-διάρροια ή δυσκοιλιότητα
- διάφοροι σποραδικοί πόνοι, ενοχλήσεις, πονοκέφαλοι και γενικά μια αίσθηση αδιαθεσίας
- μεγαλύτερη ευαισθησία σε κρυολογήματα ή άλλες ασθένειες
- ξαφνική αύξηση των καρδιακών παλμών, εφίδρωση ή δυσκολία στην αναπνοή
- αυξημένη αίσθηση αιφνιδιασμού ή τρόμου π.χ. σε ξαφνικούς θορύβους ή σε απρόσμενο σωματικό άγγιγμα
- αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ, νικοτίνης ή άλλων χημικών ουσιών (νόμιμων ή παράνομων)
Οι συναισθηματικές αντιδράσεις περιλαμβάνουν
- Σοκ και μούδιασμα
- άρνηση της πραγματικής επιρροής του περιστατικού και προσπάθεια υποτίμησης της επιρροής του περιστατικού και της εμπειρίας που βίωσε το άτομο
- αίσθηση παραζάλης, απάθεια, αίσθηση ότι δεν είναι σε επαφή με την πραγματικότητα-αίσθηση ότι είναι αποκομμένος/η και δεν έχει συναισθηματική σύνδεση και επαφή με κανέναν
- άγχος και φόβος (αυτά τα συναισθήματα μπορεί να αυξηθούν σε διάφορους τομείς της ζωής και να μην είναι φανερό ότι σχετίζονται με την τραυματική εμπειρία)
- αίσθηση ‘συναισθηματικού συναγερμού’-έντονη ανησυχία και συχνός έλεγχος αν όλα και όλοι είναι ασφαλείς
- οξυθυμία ή νευρικότητα π.χ. να είναι κάποιος αεικίνητος στο χώρο και να δυσκολεύεται να χαλαρώσει
- εκρήξεις θυμού
- συναισθηματική ‘αρρυθμία’-εύκολη και ιδιαίτερα ασταθής εναλλαγή συναισθημάτων π.χ. μέσα σε λίγα λεπτά από το γέλιο στο κλάμα ή και το ανάποδο
- εισβολή σκέψεων που αφορούν το τραύμα-σκέψεις που έρχονται στο μυαλό κάποιου ξαφνικά χωρίς να το θέλει και φαίνεται να μη μπορεί να τις σταματήσει
- εφιάλτες
- flashbacks (αίσθηση ότι βιώνει ξανά και ξανά το τραύμα στο παρόν )
- αίσθηση απελπισίας, ανημπόριας, πανικού ή αίσθηση ότι χάνει τον έλεγχο
- αποφεύγει το άτομο ό,τι θυμίζει το τραύμα (π.χ. μέρη, ανθρώπους, πράγματα κ.λ.π)
- αυτοκατηγορία και αίσθηση ενοχής π.χ. για το ότι επέζησε ή/και για το ότι δεν μπόρεσε να κάνει περισσότερα
- δυσκολίες στη συγκέντρωση και τη μνήμη
- παλιές δυσάρεστες αναμνήσεις, ίσως και άλλα τραυματικά περιστατικά έρχονται πάλι στην επιφάνεια.
Χρειάζεται χρόνος για να περάσει κανείς μέσα από όλες αυτές τις αντιδράσεις μέχρι την επούλωση του τραύματος
Όπως το να ανακάμψει κανείς από μια πνευμονία χρειάζεται χρόνος, έτσι συμβαίνει και με το μετατραυματικό στρες. Όμως, αν υπάρχει δυσκολία διαχείρισης της κατάστασης ή αυτές οι αντιδράσεις συνεχίσουν να υπάρχουν και να αποτελούν πρόβλημα για περισσότερο από ένα μήνα τότε χρειάζεται υποστήριξη από επαγγελματία ψυχικής υγείας.
C-PTSD αντιμετώπιση /παρέμβαση
Ελάχιστα έχουν γίνει σε κλινικές μελέτες θεραπείας C-PTSD. Ωστόσο, γενικά συνιστώνται τα ακόλουθα:
Απομάκρυνση του και την προστασία από την πηγή του τραύματος ή τη πηγή της κακοποίησης .
- Αναγνώριση του τραύματος ως πραγματικό, σημαντικό και άδικο.
- Αναγνώριση του «συμπλέγματικού χαρακτήρα της C-PTSD’’ – ότι οι αποκρίσεις στα προηγούμενες τραύματα μπορεί να έχουν οδηγήσει στο σημερινό σύμπλεγμα.
- Κατανόηση ότι η ανάκαμψη από το τραύμα δεν είναι ασήμαντη και θα απαιτήσει σημαντικό χρόνο και προσπάθεια.
- Πένθος για ό, τι έχει χαθεί και δεν μπορεί να ανακτηθεί .
- Προσδιορισμός του τι έχει χαθεί και μπορεί να ανακτηθεί.
- ανακτηση ελέγχου στη ζωή ενός ατόμου –
- Τοποθέτηση σε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον ώστε το άτομο ναμπορεί να λάβει επικύρωση για τις επιτυχίες του και να υποστηρίξη στον αγώνα που καταβάλει.
- προσωπική ψυχοθεραπεία για την προώθηση της αυτο-ανακάλυψης και του αυτοπροσδιορισμού
- φυσική άσκηση
- Όταν κρίνεται αναγκαίο, συνταγογράφηση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων.
Τι χρειάζεται να αποφύγουμε
- Παραμονή στη κατάσταση
- Συντήρηση της κατάστασης
- Δραματοποιήση
- Απομονώση
- Αυτο-κακοποίηση
- Επανάληψη του κύκλου της κακοποίησης
- ηθικολογίες
- κατευθυντική συμπεριφορά για συμφιλίωση με το δράστη
- τις «αλάνθαστες» θεραπείες
- να λέμε στο άτομο να «πάρει τα πάνω του»
Νευρογνωσιακές δυσλειτουγίες που προκαλούνται από το C-PTSD
Ωστόσο, θα ήταν λάθος να πιστέψει κανείς ότι αυτή η «σύγχρονη» ψυχοπαθολογική διαταραχή πλήττει αποκλειστικά τους πολίτες των οικονομικά ανεπτυγμένων δυτικών κοινωνιών. Έρευνες σε «υπανάπτυκτες» χώρες, που οι κάτοικοί τους ζουν σε μια παρατεταμένη εμπόλεμη κατάσταση, επιβεβαίωσαν ότι ένας απίστευτα μεγάλος αριθμός ατόμων υποφέρει και εκεί από αυτήν την ασθένεια. Πράγματι, όπως διαπίστωσαν μέσω λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας, ο εγκέφαλος των χρόνια πασχόντων από το σύνδρομο PTSD παρουσιάζει αισθητή συρρίκνωση και μείωση του όγκου ορισμένων υποφλοιικών δομών καθώς και μόνιμη απορρύθμιση της επικοινωνίας μεταξύ ορισμένων νευρωνικών κυκλωμάτων.
Για παράδειγμα ο ιππόκαμπος, μια δομή στο βάθος του κροταφικού λοβού που παίζει αποφασιστικό ρόλο στη μακροχρόνια μνημονική αποθήκευση, μειώνεται σε όγκο εξαιτίας της παρατεταμένης και υπερβολικής έκκρισης κορτιζόλης, της επονομαζόμενης και «ορμόνης του stress».
Επίσης ανακάλυψαν ότι η επίμονη και υπερβολική παρουσία αγχογόνων ερεθισμάτων απορρυθμίζει τη δραστηριότητα της αμυγδαλής, μιας άλλης εγκεφαλικής δομής που είναι αποφασιστικής σημασίας για τη δημιουργία αισθημάτων φόβου. Η υπερδραστηριότητα της αμυγδαλής λόγω της υπερβολικής συγκέντρωσης κορτιζόλης έχει ως συνέπεια να στέλνει διαρκώς νευρικά σήματα φόβου στα ανώτερα φλοιικά κέντρα, με αποτέλεσμα αυτά να δραστηριοποιούνται εκκρίνοντας ακόμη περισσότερη κορτιζόλη προκειμένου να αντιμετωπίσει ο οργανισμός μια ανύπαρκτη στην πραγματικότητα απειλή. Πολλά άτομα στα οποία αυτές οι «ανώτερες» προμετωπιαίες εγκεφαλικές δομές έχουν καταστραφεί ή έχει διακοπεί η επικοινωνία τους με τα κατώτερα εγκεφαλικά κέντρα, πολύ συχνά εκδηλώνουν ανεξέλεγκτα βίαιη συμπεριφορά ή, εναλλακτικά, υπερβολικά φοβικές αντιδράσεις.
Tέλος αέρια νεύρων όπως το sarin, το tabun, το soman και το VX, που αποτελούν κατά βάση οργανοφωσφορικά παράγωγα και αναστέλλουν την ακετυλοχολινεστεράση, μπορεί να προκαλέσουν άμεσα γνωστικά ελλείμματα, διαταραχές μνήμης, άγχος, ψυχοκινητική επιβράδυνση, διαταραχές ύπνου, καταθλιπτική διάθεση, κοινωνική απομόνωση, που διαρκούν για αρκετό διάστημα (έως εβδομάδες) μετά την έκθεση. Νευροψυχολογικές δοκιμασίες αποκαλύπτουν ελλείμματα στην οπτική συγκράτηση, στις συνειρμικές λειτουργίες και στην ερμηνεία παροιμιών.
Επίλογος
Η άμεση ή η έμμεση έκθεση σε μια πράξη βίας δεν σημαίνει αυτονόητα και αναπόφευκτη ανάπτυξη ψυχοπαθολογίας. Φαίνεται ότι πρέπει να συντρέχουν και άλλοι παράγοντες, όπως η προσωπικότητα, το φύλο, η ηλικία, καθώς και οι θρησκευτικές πεποιθήσεις, η ιδεολογική δέσμευση ή το κοινωνικό κεφάλαιο ενός δεδομένου πληθυσμού. Εδώ, αξίζει να σημειωθεί ότι τα αποτελέσματα πολλών μελετών συγκλίνουν στην άποψη πως μάλλον δεν υπάρχει αυξημένη ευαλωτότητα των γυναικών στην ανάπτυξη διαταραχής stress μετά από ψυχοτραυματισμό, αλλά ότι συγκεκριμένες εμπειρίες μπορεί να προκαλούν διαφορετικά «επίπεδα» απειλής ή φυσικού τραύματος στα δύο φύλα. Έξι μήνες μετά την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, 5,3% των κατοίκων της Ν.Υ. πληρούσαν τα κριτήρια για υπoουδική διαταραχή stress μετά από ψυχοτραυματισμό, μια κατάσταση περιορισμένης λειτουργικότητας. Παρόμοιο πρότυπο ανευρίσκεται και στην οξεία διαταραχή stress και στη διαταραχή stress μετά από ψυχοτραυματισμό, με τα ποσοστά να είναι υψηλά στην αρχή, αλλά, η ανεύρεση συμπτωμάτων stress αμέσως μετά το γεγονός δεν σημαίνει απαραίτητα και μετατραυματικό stress.
Ένα βασικό χαρακτηριστικό της διαταραχής stress μετά από ψυχοτραυματισμό αποτελεί μια εμμένουσα αίσθηση απειλής που επιδιαρκεί παρά την αποδρομή του κινδύνου, η οποία στην περίπτωση της τρομοκρατίας είναι εξ ορισμού πολύ δύσκολο να καθοριστεί. Παροδικά συμπτώματα μπορούν να αποδοθούν σε μια γενική και όχι κατ’ ανάγκη παθολογική αντίδραση stress. Η επίπτωση μπορεί να είναι μεγαλύτερη όταν κάποιο αγαπητό ή γνωστό πρόσωπο υπέστη φυσική βλάβη, αλλά ενδέχεται να αναπτυχθεί και σε όσους «οικειοποιηθούν» το γεγονός και σκεφθούν τους εαυτούς τους ως πιθανά θύματα. Παιδιά κυρίως, αλλά και ενήλικες, που εκτέθηκαν σε τέτοιο γεγονός μέσα από τηλεοπτική κάλυψη, εμφάνισαν συμπτώματα stress που επέμεναν για χρονικό διάστημα έως και δύο ετών. Η πιθανότητα «οικειοποίησης» ενός γεγονότος της κλίμακας της 11ης Σεπτεμβρίου ήταν πολύ υψηλή, όπως φάνηκε από πληθώρα μελετών που διεξήχθησαν σχεδόν αμέσως μετά το γεγονός. Το επίπεδο άγχους ήταν ευθέως ανάλογο με τη χρονική διάρκεια τηλεοπτικής παρακολούθησης του γεγονότος. Η τηλεόραση παρέχει πληροφορίες για το πώς μπορεί να δράσει . Για μερικά άτομα, ο προτεινόμενος τρόπος αντίληψης και διαχείρισης του γεγονότος οικειοποιείται. Για κάποιους άλλους, ιδιαίτερα τα παιδιά, η παρακολούθηση τηλεόρασης μπορεί να εξαίρει ή να δημιουργεί άγχος, ιδιαίτερα με την επανάληψη τρομακτικών στιγμιότυπων, ενώ πρέπει να διερευνηθεί και το κατά πόσο ψυχολογικά ευάλωτα άτομα αναζητούν και επιλέγουν τέτοια προγράμματα.
Μια συζήτηση με τον ψυχολόγο σας θα βοηθούσε στην αναγνώριση των συμπτωμάτων και της απόφασης για το αν χρειάζεστε εξειδικευμένη θεραπεία, ώστε να απαλλαγείτε από αυτά.
Βιβλιογραφία
1. Ahlbom A., Norell S. (1992). Εισαγωγή στη Σύγχρονη Επιδημιολογία. (Μετάφραση: Δημολιάτης Γ., Χουλιάρα Σ., Αναστασόπουλος Π. Αθήνα, Ιατρικές Εκδόσεις Λίτσας.
2. Andrews B., et al. (2002). Predicting depressive symptoms with a new measure of shame: The Experience of Shame Scale. British Journal of Clinical Psychology, vol. 41, 29- 42.
3. Breslau N., et al. (1998).Trauma and post-traumatic stress disorder in the community: the 1996 Detroit Area Survey of Trauma. Arch Gen Psychiatry, 55,626–32
