Εσείς εμπιστεύεστε περισσότερο το ένστικτο ή τη λογική σας;
Φανταστείτε τον διευθυντή μιας μεγάλης εταιρείας να ανακοινώνει μια σημαντική απόφαση και να την αιτιολογεί με το ότι βασίζεται σε ένα ένστικτο. Αυτό θα αντιμετωπιστεί με δυσπιστία – οι σημαντικές αποφάσεις πρέπει να μελετώνται προσεκτικά, σκόπιμα και λογικά.
Πράγματι, το να βασίζεσαι στη διαίσθησή σου έχει γενικά κακή φήμη, ειδικά στο δυτικό τμήμα του κόσμου, όπου η αναλυτική σκέψη προωθείται σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες. Σταδιακά, πολλοί έχουν καταλήξει να πιστεύουν ότι οι άνθρωποι έχουν προχωρήσει από τη στήριξη στην πρωτόγονη, μαγική και θρησκευτική σκέψη, στην αναλυτική και επιστημονική σκέψη. Ως αποτέλεσμα, θεωρούν τα συναισθήματα και τη διαίσθηση ως σφαλερά, ακόμη και ιδιόρρυθμα, εργαλεία.
Ωστόσο, η στάση αυτή βασίζεται σε έναν μύθο της γνωστικής προόδου. Τα συναισθήματα δεν είναι στην πραγματικότητα ανόητες αντιδράσεις που πρέπει πάντα να αγνοούνται ή ακόμη και να διορθώνονται από τις λογικές ικανότητες. Πρόκειται για εκτιμήσεις των όσων μόλις βιώσατε ή σκεφτήκατε – με αυτή την έννοια, είναι επίσης μια μορφή επεξεργασίας πληροφοριών.
Η διαίσθηση ή το ένστικτο είναι επίσης το αποτέλεσμα πολλών επεξεργασιών που συμβαίνουν στον εγκέφαλο. Οι έρευνες δείχνουν ότι ο εγκέφαλος είναι μια μεγάλη μηχανή πρόβλεψης, η οποία συγκρίνει συνεχώς τις εισερχόμενες αισθητηριακές πληροφορίες και τις τρέχουσες εμπειρίες με τις αποθηκευμένες γνώσεις και τις αναμνήσεις προηγούμενων εμπειριών και προβλέπει τι θα επακολουθήσει. Αυτό περιγράφεται σε αυτό που οι επιστήμονες αποκαλούν «πλαίσιο προγνωστικής επεξεργασίας».
Αυτό διασφαλίζει ότι ο εγκέφαλος είναι πάντα προετοιμασμένος να αντιμετωπίσει την τρέχουσα κατάσταση με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Όταν συμβαίνει μια αναντιστοιχία (κάτι που δεν είχε προβλεφθεί), ο εγκέφαλός σας ενημερώνει τα γνωστικά του μοντέλα.
Αυτή η αντιστοίχιση μεταξύ των προηγούμενων μοντέλων (που βασίζονται σε προηγούμενες εμπειρίες) και της τρέχουσας εμπειρίας συμβαίνει αυτόματα και υποσυνείδητα. Οι διαισθήσεις εμφανίζονται όταν ο εγκέφαλός σας έχει κάνει μια σημαντική ταύτιση ή αναντιστοιχία (μεταξύ του γνωστικού μοντέλου και της τρέχουσας εμπειρίας), αλλά αυτό δεν έχει φτάσει ακόμη στη συνειδητή σας επίγνωση.
Για παράδειγμα, μπορεί να οδηγείτε σε έναν επαρχιακό δρόμο στο σκοτάδι ακούγοντας μουσική, όταν ξαφνικά σας έρχεται η διαίσθηση να οδηγήσετε περισσότερο στη μία πλευρά της λωρίδας. Καθώς συνεχίζετε να οδηγείτε, παρατηρείτε ότι μόλις είχατε αποφύγει μια τεράστια λακκούβα που θα μπορούσε να είχε προκαλέσει σημαντικές ζημιές στο αυτοκίνητό σας.
Χαίρεστε που βασιστήκατε στο ένστικτό σας, ακόμη και αν δεν ξέρετε από πού προήλθε. Στην πραγματικότητα, το αυτοκίνητο στο βάθος μπροστά σας έκανε μια παρόμοια μικρή στροφή (αφού είναι ντόπιοι και γνωρίζουν τον δρόμο) και εσείς το αντιληφθήκατε χωρίς να το καταγράψετε συνειδητά.
Όταν έχετε μεγάλη εμπειρία σε έναν συγκεκριμένο τομέα, ο εγκέφαλος έχει περισσότερες πληροφορίες για να συγκρίνει την τρέχουσα εμπειρία. Αυτό κάνει τις διαισθήσεις σας πιο αξιόπιστες. Αυτό σημαίνει ότι, όπως και με τη δημιουργικότητα, η διαίσθησή σας μπορεί να βελτιωθεί με την εμπειρία.
Μεροληπτική κατανόηση
Στην ψυχολογική βιβλιογραφία, η διαίσθηση εξηγείται συχνά ως ένας από τους δύο γενικούς τρόπους σκέψης, μαζί με τον αναλυτικό συλλογισμό. Η διαισθητική σκέψη περιγράφεται ως αυτόματη, γρήγορη και υποσυνείδητη. Η αναλυτική σκέψη, από την άλλη πλευρά, είναι αργή, λογική, συνειδητή και σκόπιμη.
Πολλοί θεωρούν ότι ο διαχωρισμός μεταξύ αναλυτικής και διαισθητικής σκέψης, σημαίνει ότι οι δύο τύποι επεξεργασίας (ή «στυλ σκέψης») είναι αντίθετοι και ότι λειτουργούν με τρόπο που δεν μπορεί να αλλάξει. Ωστόσο, μια πρόσφατη μετα-ανάλυση – μια έρευνα κατά την οποία μετριέται ο αντίκτυπος μιας ομάδας μελετών – έδειξε ότι η αναλυτική και η διαισθητική σκέψη συνήθως δεν συσχετίζονται και θα μπορούσαν να συμβαίνουν ταυτόχρονα.
Έτσι, ενώ είναι αλήθεια ότι το ένα στυλ σκέψης είναι πιθανό να αισθάνεται κυρίαρχο έναντι του άλλου σε κάθε κατάσταση – ιδίως η αναλυτική σκέψη – η υποσυνείδητη φύση της διαισθητικής σκέψης καθιστά δύσκολο να προσδιορίσουμε ακριβώς πότε συμβαίνει, καθώς τόσα πολλά συμβαίνουν κάτω από το καπό της επίγνωσής μας.
Πράγματι, τα δύο στυλ σκέψης είναι στην πραγματικότητα συμπληρωματικά και μπορούν να λειτουργήσουν συντονισμένα – τα χρησιμοποιούμε άλλωστε τακτικά μαζί. Ακόμα και η πρωτοποριακή επιστημονική έρευνα μπορεί να ξεκινήσει με διαισθητική γνώση που επιτρέπει στους επιστήμονες να διατυπώσουν καινοτόμες ιδέες και υποθέσεις, οι οποίες αργότερα μπορούν να επικυρωθούν μέσω αυστηρών δοκιμών και αναλύσεων.
Επιπλέον, ενώ η διαίσθηση θεωρείται πρόχειρη και ανακριβής, η αναλυτική σκέψη μπορεί επίσης να είναι επιζήμια. Μελέτες έχουν δείξει ότι η υπερβολική σκέψη μπορεί να εμποδίσει σοβαρά τη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Σε άλλες περιπτώσεις, η αναλυτική σκέψη μπορεί απλώς να συνίσταται σε εκ των υστέρων αιτιολογήσεις ή εκλογικεύσεις αποφάσεων που βασίζονται στη διαισθητική σκέψη. Αυτό συμβαίνει για παράδειγμα όταν πρέπει να εξηγήσουμε τις αποφάσεις μας σε ηθικά διλήμματα.
Αυτό το αποτέλεσμα έχει επιτρέψει σε ορισμένους ανθρώπους να αναφέρουν την αναλυτική σκέψη ως «γραμματέα τύπου» ή «εσωτερικό δικηγόρο» της διαίσθησης. Συχνά δεν ξέρουμε γιατί παίρνουμε αποφάσεις, αλλά εξακολουθούμε να θέλουμε να έχουμε λόγους για τις αποφάσεις μας.
Εμπιστοσύνη στα ένστικτα
Θα πρέπει, λοιπόν, να βασιζόμαστε απλώς στη διαίσθησή μας, δεδομένου ότι αυτή μας βοηθά στη λήψη αποφάσεων; Είναι περίπλοκο. Επειδή η διαίσθηση βασίζεται σε εξελικτικά παλαιότερη, αυτόματη και γρήγορη επεξεργασία, πέφτει επίσης θύμα λανθασμένων οδηγιών, όπως οι γνωστικές προκαταλήψεις. Πρόκειται για συστηματικά λάθη στη σκέψη, τα οποία μπορούν να συμβούν αυτόματα. Παρόλα αυτά, η εξοικείωση με τις κοινές γνωστικές προκαταλήψεις μπορεί να σας βοηθήσει να τις εντοπίσετε σε μελλοντικές περιπτώσεις.
Ομοίως, δεδομένου ότι η γρήγορη επεξεργασία είναι αρχαία, μπορεί μερικές φορές να είναι λίγο ξεπερασμένη. Σκεφτείτε για παράδειγμα ένα πιάτο με ντόνατς. Αν και μπορεί να σας ελκύει να τα φάτε όλα, είναι απίθανο να χρειάζεστε τόσο μεγάλη ποσότητα σακχάρων και λιπαρών. Ωστόσο, στην εποχή των κυνηγών-τροφοσυλλεκτών, η αποθήκευση ενέργειας θα ήταν ένα σοφό ένστικτο.
Έτσι, για κάθε κατάσταση που περιλαμβάνει μια απόφαση βασισμένη στην εκτίμησή σας, εξετάστε αν η διαίσθησή σας έχει εκτιμήσει σωστά την κατάσταση. Πρόκειται για μια εξελικτική παλιά ή νέα κατάσταση; Περιλαμβάνει γνωστικές προκαταλήψεις; Έχετε εμπειρία ή εξειδίκευση σε τέτοιου είδους καταστάσεις; Αν είναι εξελικτικό, παλιό, εμπεριέχει μια γνωστική προκατάληψη και δεν έχετε εξειδίκευση σε αυτό, τότε βασιστείτε στην αναλυτική σκέψη. Αν όχι, εμπιστευτείτε τη διαίσθησή σας.
Είναι καιρός να σταματήσουμε το κυνήγι μαγισσών για τη διαίσθηση και να τη δούμε ως αυτό που είναι: ένα γρήγορο, αυτόματο, υποσυνείδητο στυλ επεξεργασίας που μπορεί να μας παρέχει πολύ χρήσιμες πληροφορίες, που η σκόπιμη ανάλυση δεν μπορεί. Πρέπει να αποδεχτούμε ότι η διαισθητική και η αναλυτική σκέψη πρέπει να συμβαίνουν μαζί και να σταθμίζονται μεταξύ τους σε δύσκολες καταστάσεις λήψης αποφάσεων.
Απόδοση: Σοφία Πολυχρονάκη, φοιτήτρια Ψυχολογίας
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
