Συχνά υιοθετούμε συμπεριφορές βλαπτικές προς το περιβάλλον, λόγω της αντίληψης ότι πολλοί άλλοι άνθρωποι κάνουν το ίδιο, άρα δεν πειράζει να το κάνουμε και οι ίδιοι.
Μια χρήσιμη θεωρία της ψυχολογίας μας βοηθά να εξηγήσουμε γιατί καλοί άνθρωποι κάνουν πράγματα που βλάπτουν το περιβάλλον: το φαινόμενο της ψευδούς συναίνεσης. Αυτό μας κάνει να υπερεκτιμούμε πόσο αποδεκτή και συνηθισμένη είναι η συμπεριφορά μας στο πλαίσιο της κοινωνίας.
Πιο απλά, αν κάνετε κάτι (ακόμα κι αν ξέρετε κατά βάθος ότι δεν θα έπρεπε), είναι γιατί είναι πιο πιθανό να σκεφτείτε ότι και πολλοί άλλοι το κάνουν. Επιπλέον, μάλλον υπερεκτιμάτε το πόσο οι άλλοι άνθρωποι θεωρούν ότι αυτή η συμπεριφορά είναι φυσιολογική. Αυτή η προκατάληψη μας κάνει να δικαιολογούμε κοινωνικά μη αποδεκτές ή παράνομες συμπεριφορές.
Οι ερευνητές έχουν παρατηρήσει την ψευδή συναίνεση στη χρήση ναρκωτικών, στο πόσο σωστά οι νοσοκόμοι ακολουθούν κάποιες διαδικασίες στη δουλειά, και στο παράνομο κυνήγι στην Αφρική. Πιο πρόσφατα, οικολόγοι και περιβαλλοντολόγοι ερευνητές αρχίζουν να αποκαλύπτουν πώς η ψευδής συναίνεση συμβάλλει στην καταστροφή του περιβάλλοντος.
Από το παράνομο ψάρεμα στην κλιματική αλλαγή
Έρευνες έχουν δείξει πώς η ψευδής συναίνεση σχετίζεται με το συνεχιζόμενο παράνομο ψάρεμα ως ψυχαγωγική ασχολία. Συγκεκριμένα, βρέθηκε ότι οι άνθρωποι που ψάρευαν παράνομα, πίστευαν ότι αυτή η δραστηριότητα ήταν πολύ πιο συνηθισμένη απ’ ό,τι πραγματικά ήταν και εκτιμούσαν ότι η συχνότητά της ήταν μεγαλύτερη απ’ ό,τι οι ψαράδες που τηρούσαν τον νόμο.
Οι παράνομοι ψαράδες πίστευαν επίσης ότι οι άλλοι θεωρούσαν το παράνομο ψάρεμα κοινωνικά αποδεκτό. Όμως, στην πραγματικότητα, πάνω από 90% των ψαράδων έβλεπαν το παράνομο ψάρεμα ως κοινωνικά και προσωπικά απαράδεκτο.
Εκτός από το παράνομο ψάρεμα, το φαινόμενο της ψευδούς συναίνεσης μπορεί να βοηθήσει να εξηγήσουμε και άλλες συμπεριφορές. Μια μελέτη εξέτασε τη συμπεριφορά φοιτητών που ζούσαν στην πανεπιστημιούπολη, στους οποίους δόθηκε η οδηγία να μην κάνουν ντους στη διάρκεια μιας έκτακτης απαγόρευσης νερού. Βρέθηκε ότι εκείνοι που παραβίασαν τον κανονισμό και έκαναν ντους είχαν υπερεκτιμήσει κατά πολύ το πόσοι άλλοι φοιτητές έκαναν το ίδιο.
Σε μια άλλη μελέτη, οι ερευνητές έκαναν συνεντεύξεις με Αυστραλούς σχετικά με την κλιματική αλλαγή και τους ρώτησαν ποιες πιστεύουν ότι είναι οι γνώμες των περισσότερων άλλων ανθρώπων για το θέμα.
Σύμφωνα με τα ευρήματα, οι γνώμες για την κλιματική αλλαγή υπόκεινται στο φαινόμενο της ψευδούς συναίνεσης, καθώς οι άνθρωποι υπερεκτιμούν κατά πολύ τον αριθμό των ατόμων στην ευρύτερη κοινότητα που απορρίπτουν την ύπαρξη της κλιματικής αλλαγής. Το φαινόμενο της ψευδούς συναίνεσης εμφανίστηκε επίσης σε έρευνες που εξέτασαν την υποστήριξη για την πυρηνική ενέργεια και τα υπεράκτια αιολικά πάρκα.
Διαβάστε σχετικά: Η φύση ως προστατευτικός παράγοντας σε καταστάσεις κρίσης
Η χρήση της ψυχολογίας για την κατανόηση και αντιμετώπιση της περιβαλλοντικής καταστροφής
Η έρευνα μέχρι τώρα έχει δείξει ότι οι άνθρωποι είναι ιδιαίτερα κακοί στο να κάνουν ακριβείς κοινωνικές κρίσεις για τις πραγματικές στάσεις και γνώμες των άλλων. Αυτό γίνεται ακόμα πιο προβληματικό όταν άθελά μας προβάλλουμε τις δικές μας στάσεις και πεποιθήσεις στους άλλους, σε μια προσπάθεια να λάβουμε επιβεβαίωση.
Όπως οι θεωρίες της ψυχολογίας μπορούν να μας βοηθήσουν να εξηγήσουμε κάποιες μορφές περιβαλλοντικής καταστροφής, έτσι μπορούν να μας βοηθήσουν και να τις αντιμετωπίσουμε. Για παράδειγμα, η έρευνα δείχνει ότι οι άνθρωποι είναι πιο πιθανό να πετάξουν σκουπίδια σε μέρη όπου υπάρχουν ήδη πολλά σκουπίδια τριγύρω. Έτσι, το να φροντίζουμε να μην υπάρχουν σκουπίδια στο έδαφος γύρω από τους κάδους σκουπιδιών ίσως βοηθήσει.
Όμως οι παρεμβάσεις που λειτουργούν σε ένα πολιτισμικό πλαίσιο για να ενθαρρύνουν περιβαλλοντικά φιλική συμπεριφορά μπορεί να μη λειτουργούν σε μια διαφορετική κουλτούρα. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, μια καμπάνια που είχε στόχο να αυξήσει την κατανάλωση βιώσιμων θαλασσινών τελικά οδήγησε σε μείωση των βιώσιμων επιλογών, πιθανώς επειδή τα μηνύματά της εκλήφθηκαν ως χειριστικά και απέτρεψαν τους καταναλωτές από το να επιλέξουν βιώσιμα προϊόντα.
Οι καμπάνιες που προσπαθούν να μειώσουν την κατανάλωση σούπας με πτερύγιο καρχαρία, κρέατος παγκολίνου και πλαστικών μπουκαλιών μια χρήσης, στοχεύουν να αντικρούσουν την ιδέα ότι αυτές οι περιβαλλοντικά βλαπτικές συμπεριφορές είναι διαδεδομένες και κοινωνικά αποδεκτές.
Η πληροφόρηση με συγκεκριμένα στοιχεία για το πώς οι άλλοι άνθρωποι σκέφτονται και συμπεριφέρονται μπορεί να είναι πολύ σημαντική. Οι εταιρείες ενέργειας έχουν πετύχει μείωση της κατανάλωσης ενέργειας απλώς δείχνοντας στους πελάτες τους πώς η κατανάλωση ρεύματος από τους ίδιους συγκρίνεται με εκείνη των γειτόνων τους και των ευσυνείδητων καταναλωτών.
Είναι ενθαρρυντικό ότι και η ενεργοποίηση της εγγενούς επιθυμίας των ανθρώπων για κοινωνικό κύρος έχει επιτυχία στο να κάνει τη δημόσια συμπεριφορά τους πιο οικολογικά συνειδητοποιημένη. Όπως δείχνουν οι έρευνες, οι κοινωνικές νόρμες μπορούν να γίνουν μια σημαντική δύναμη για τη διάδοση περιβαλλοντικά φιλικών συμπεριφορών.
Πηγή
Απόδοση: Ισμήνη Τσοχαλή – επιμελήτρια κειμένων
