Η πρώτη φάση κάθε ψυχοθεραπευτικής εργασίας, ανεξάρτητα από την εκπαίδευση που έχει λάβει ο θεραπευτής είναι η σύνδεση με τον θεραπευόμενο. Και πώς αλλιώς να γίνει, άλλωστε; Ο θεραπευόμενος έρχεται σ’ εμάς ανοίγοντας τη ψυχή του, γυμνός κι αδύναμος. Οφείλουμε να του προσφέρουμε ένα πλαίσιο που θα νιώσει ασφαλής και όχι εκτεθειμένος.
Ο Carl Rogers μας έκανε δώρο τις τρεις θεραπευτικές δεξιότητες που εξασφαλίζουν ότι θα επιτύχουμε το στόχο της σύνδεσης: Ενσυναίσθηση, Αυθεντικότητα, Άνευ όρων Αποδοχή. Ενσυναίσθηση, για να μπαίνουμε στα ρούχα του άλλου, να νιώθουμε το συναίσθημα του και να του το αντανακλάμε πίσω: ξέρω πώς νιώθεις, είναι δύσκολο.
Αυθεντικότητα, για να βγάζουμε από πάνω μας τις στολές της αυθεντίας, του καθωσπρεπισμού και του γκουρού: είμαι κι εγώ άνθρωπος, όπως εσύ. Άνευ όρων αποδοχή για να μην υπάρχει τίποτα που δεν εγκρίνουμε, τίποτα που επικρίνουμε τίποτα που θεωρούμε μη ανθρώπινο: είναι εντάξει που δεν είσαι τέλειος. Κανείς δεν είναι τέλειος.
Οι 3 αρχές του Rogers είναι τόσο περασμένες ως βίβλος στη δουλειά των ψυχοθεραπευτών πλέον, που πράγματι φαίνεται αδιανόητο να λάβει χώρα ψυχοθεραπευτική πράξη χωρίς αυτές. Είμαστε αυτοματοποιημένοι να νοιαζόμαστε, να είμαστε εκεί, να δεχόμαστε και να «αγκαλιάζουμε» κάθε συναίσθημα και κάθε αφήγηση.
Κι αυτό φέρνει τη μαγεία της ψυχοθεραπείας, αυτό ανοίγει απαλά τις ψυχές, αυτό μαθαίνει τον άνθρωπο να αγαπά και να σέβεται τον εαυτό του, που είναι πάντα ζητούμενο. Προσφέρουμε απλόχερα ένα πλαίσιο που ο άνθρωπος νιώθει σαν το σπίτι του.
Ο Irvin Yalom ισχυρίζεται ότι το 80% της θεραπείας, οφείλεται σε αυτές τις τρεις αρχές. Και τίποτα άλλο να μη χρησιμοποιήσει ως τεχνική από την εργαλειοθήκη του ο θεραπευτής, η σύνδεση που επιφέρουν στο εδώ και τώρα στο εγώ και εσύ είναι άκρως θεραπευτική.
Όμως, όπως όλα στη ζωή, οι τρεις αρχές από μόνες τους δεν είναι αρκετές. Ένας λόγος, ο πιο αυτονόητος, είναι ότι αυτή η εμπειρία άνευ όρων αποδοχής, ελευθερίας και ζεστασιάς είναι τόσο ξεχωριστή που είναι σχεδόν αδύνατον να απαντηθεί σε συνδέσεις στην, έξω από το γραφείο του ψυχοθεραπευτή, ζωή. Οι σημαντικοί μας Άλλοι δεν είναι ποτέ τόσο ανοιχτοί και ανεκτικοί. Γιατί με τους σημαντικούς μας άλλους, η σχέση είναι δούναι και λαβείν, απαιτεί να προσφέρεις τουλάχιστον όσο παίρνεις.
Ο θεραπευτής δε ζητά τίποτα πέρα από την αλήθεια σου, και το θεραπευτικό σου συμβόλαιο. Ο σύντροφός σου, όμως, ο γονιός και ο φίλος σου ζητούν. Ο θεραπευτής, κινδυνεύει να γίνει στα μάτια σου, ο τέλειος άνθρωπος, ο σωστός φίλος και ο ιδανικός εραστής. Όχι μόνο λόγω της μεταβίβασης, αλλά επειδή εκείνη τη θεραπευτική ώρα, με σκοπό του μόνο την ενσυναίσθηση και τη σύνδεση, αυτό το ρόλο παίρνει.
Σου γίνεται απαραίτητος, σε εξαρτά πάνω του ακόμα και χωρίς την θέλησή του. Είναι σχεδόν αψεγάδιαστος, είναι πάντα εκεί, είσαι ο βασιλιάς και η βασίλισσά για εκείνη τη μαγική θεραπευτική ώρα. Γίνεσαι κι εσύ σχεδόν αψεγάδιαστος, γίνεσαι κι εσύ ό,τι καλύτερο μπορείς να γίνεις. Και μάντεψε: σου γίνεται απαραίτητος, εξαρτάσαι από αυτόν, γιατί μόνο μαζί του νιώθεις τόσο καλά.
Διαβάστε σχετικά: Έπαινος στη ζωή ενός ψυχοθεραπευτή
Ο άλλος μεγάλος κίνδυνος του να είσαι ως θεραπευτής μόνο ενσυναισθητικός και ζεστός και συμπονετικός είναι ότι παιδοποιείς τον θεραπευόμενο. Και αυτό δεν είναι απλώς επικίνδυνο, είναι και αντιδεοντολογικό. Η ομάδα του επικοινωνιακού μοντέλου του MRI αποφάνθηκε ότι κάθε μήνυμα εμπεριέχει και μια εντολή.
Για παράδειγμα, σε ένα ζευγάρι που κάθεται στον καναπέ, αν η γυναίκα πει « κάνει κρύο» πίσω από την αναφορά της στην εξωτερική ή την εσωτερική της θερμοκρασία, ζητά από το σύντροφό της να φροντίσει να τη ζεστάνει.
Όταν ο θεραπευτής δείχνει με τη στάση του ότι θα είμαι εδώ να φροντίζω τις πληγές σου, αυτόματα στέλνει ένα διπλό μήνυμα: φέρνε μου πληγές, για να είμαι εδώ, να πονάς, για να σε φροντίζω. Άλλωστε όλες οι σχέσεις είναι συμπληρωματικές. Δεν θα υπήρχαν δάσκαλοι, χωρίς μαθητές, θεραπευτές χωρίς θεραπευόμενους και θήτες χωρίς θύματα.
Η παιδοποίηση του θεραπευόμενου και η καθυστέρηση του να αναλάβει την ευθύνη του εαυτού του και να ενηλικιωθεί είναι, κατά τη γνώμη μου, το μεγαλύτερο και συχνότερο, ανάμεσα στους αρχάριους θεραπευτές, λάθος. Δουλειά των θεραπευτών είναι να βοηθάμε τον άνθρωπο να ανακτά και να αποκτά τις δεξιότητες αυτές που θα τον κάνουν θεραπευτή του εαυτού του και κυρίαρχο της ζωής του.
Το νοιάξιμο μας, είναι δρόμος να φτάσουμε σε αυτόν τον στόχο, αλλά αν μείνουμε μόνο εκεί, τελικά εξυπηρετούμε δικά μας σκοτάδια, εμείς οι θεραπευτές. Τις σκιές που φωνάζουν να είμαστε απαραίτητοι, να μας χρειάζονται, να μας αγαπάνε, να είμαστε σπουδαίοι και τρανοί. Και αν θέλουμε να πάμε πιο βαθιά στους Δαντικούς κύκλους της Κολάσεως, να βγάζουμε τα προς το ζην έχοντας για χρόνους επί χρόνων σταθερούς τους θεραπευόμενούς μας. Γιατί αν δεν μας έχουν πια ανάγκη, κλέφτες θα γίνουμε;
Στην πραγματικότητα, ο κίνδυνος της παιδοποίησης, παράγει θύματα. Δεν αφήνει απλά τον Θεραπευόμενο στο ρόλο του Παραπονούμενου, τον προάγει στο ρόλο του Θύματος. Αυτού που ποτέ δε φταίει, που τα τραύματα του δεν κλείνουν, που οι άλλοι είναι εχθρικοί και θύτες, που ο κόσμος είναι αβάσταχτος και η ζωή άθλος. Που δεν θα αναλάβει ποτέ τη ευθύνη να πει η ζωή μου, είναι δική μου και εγώ παρά τις πληγές μου και τις δυσκολίες μου θα χαράξω την ευτυχία μου.
Ο Carl Whitaker, συστημικός θεραπευτής, εκπρόσωπος του εμπειρικού μοντέλου, ρηξικέλευθος και επαναστατικός δίνει την εξής συμβουλή στους θεραπευτές:
Πώς λειτουργούμε όταν πετάμε τη ρόμπα του γκουρού ή τον εξοπλισμό του ήρωα; Ο ρόλος του ειδικού ή του γκουρού έχει μεγάλη απήχηση, επειδή μας εξαπατά στο να νομίζουμε ότι είμαστε ξεχωριστοί. Ότι έχουμε τη σοφία και την εξυπνάδα να διδάξουμε κάτι παραπάνω για την ζωή. Είναι προκλητικό, αλλά θανάσιμο. Όπως και να το κάνεις, κι εσύ θα πεθάνεις στο τέλος…όταν ξεπεράσεις τη φάση με την ανωτερότητα σου, και συνειδητοποιήσεις ότι είσαι ένα τίποτα, είσαι έτοιμος να αναλογιστείς τι σημαίνει πραγματικά φροντίδα.
Για να είσαι πραγματικά φροντιστικός, πρέπει να μπορείς να σχοινοβατείς. Ενώ η ικανότητα να είσαι τρυφερός είναι κεντρική, η ικανότητα να είσαι σκληρός είναι εξίσου απαραίτητη. Το να σαι καλός στο ένα από τα δύο, δεν αρκεί. Η υπερβολική τρυφερότητα, πέφτει στην παγίδα να έχεις την ψευδαίσθηση ότι είσαι βοηθητικός, ενώ η υπερβολική σκληρότητα σε κάνει σαδιστή. Χρειάζεται ισορροπία και στα δύο. Να είσαι τόσο σκληρός, όσο και τρυφερός.
Το να ακολουθήσεις τις προκλήσεις του Whitaker, και να εμπεριέξεις στη ψυχοθεραπευτική σου πράξη την ιερή του τρέλα, είναι μάλλον επικίνδυνο, αν δεν είσαι κατάλληλα εκπαιδευμένος και πολύ έμπειρος. Όμως, η θεραπευτική στάση που δηλώνει είμαι άνθρωπος, όπως κι εσύ, με τις πληγές μου, τα ελαττώματά μου, τις σκιές μου. Δεν προσποιούμαι ότι είμαι κάτι που δεν είμαι, δεν φοράω ρόλους γκουρού, δεν ξέρω να σου πω τι είναι καλύτερο για σένα. Είμαι εδώ για να προσπαθήσω να σε βοηθήσω να δεις μόνος σου τι είναι καλό για σένα και σε αυτό το ταξίδι εμπιστεύομαι απολύτως την ικανότητα και το θάρρος σου να τα καταφέρεις και να προχωρήσεις, είναι η στάση που μας άφησε κληρονομιά αυτός ο δάσκαλος.
Η καλή μάνα και ο καλός πατέρας μεγαλώνουν τα παιδιά τους προσφέροντας τους απεριόριστή αγάπη, ενώ ταυτόχρονα τα εκπαιδεύουν να ανοίξουν τα φτερά τους και να τα καταφέρουν στη ζωή χωρίς αυτούς στο πλάι τους. Οι καλοί γονείς δεν είναι απαραίτητοι, όταν το παιδί ενηλικιώνεται. Αυτή είναι αγάπη και αυτή είναι φροντίδα. Και οι θεραπευτές, για να είναι καλοί, πρέπει όχι μόνο να φροντίζουν αλλά και να προκαλούν την ενηλικίωση. Έτσι είναι η αγάπη…
Βιβλιογραφία: Carl A. Whitaker, Dancing with the Family: A Symbolic-Experiential Approach, 1988, Brunner/Mazel, NY
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
