Η επίδραση της βίας που απεικονίζεται στα τηλεοπτικά προγράμματα, τις ταινίες και τα βιντεοπαιχνίδια στη συμπεριφορά των παιδιών εξακολουθεί να αποτελεί στη σύγχρονη κοινωνία ένα φλέγον ζήτημα προς διερεύνηση.
Το ερώτημα αυτό περί μίμησης προτύπων προσπάθησε να εξετάσει ο Καναδός ψυχολόγος και εισηγητής της θεωρίας της κοινωνικής μάθησης, Albert Bandura. Το 1961 λοιπόν έθεσε σε εφαρμογή με τους συνεργάτες του το γνωστό «Bobo Doll Experiment», με σκοπό να ερευνήσει αν οι κοινωνικές συμπεριφορές (όπως είναι και η επιθετικότητα) μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο μάθησης μέσω της παρατήρησης και της μίμησης.
Το πείραμα διεξήχθη στο πανεπιστήμιο Stanford και είχε ως δείγμα 36 αγόρια και 36 κορίτσια ηλικίας 3-6 ετών. Αρχικά τα παιδιά αυτά εξετάστηκαν ως προς το βαθμό επιθετικότητας που παρουσίαζαν, μέσω της παρατήρησης της συμπεριφοράς τους στο νηπιαγωγείο. Στη συνέχεια οι ερευνητές τα χώρισαν με βάση τα αποτελέσματα, ώστε σε κάθε ομάδα να βρίσκονται παιδιά με ίδιο βαθμό επιθετικότητας.
Έτσι προέκυψαν οι εξής ομάδες: 24 παιδιά (12 αγόρια και 12 κορίτσια) που εκτέθηκαν στο επιθετικό πρότυπο, 24 παιδιά που εκτέθηκαν στο μη επιθετικό πρότυπο και 24 παιδιά που δεν εκτέθηκαν σε κανένα πρότυπο (ομάδα ελέγχου). Αξίζει να αναφερθεί πως το κάθε παιδί εξεταζόταν ατομικά ώστε να επιβεβαιωθεί πως η συμπεριφορά του δεν έχει επηρεαστεί από τα υπόλοιπα παιδιά.
Όσον αφορά τη διαδικασία της έρευνας, αυτή μπορεί να χωριστεί σε τρία στάδια. Στο πρώτο στάδιο («το στάδιο του προτύπου») κάθε παιδί πήγαινε σε ένα δωμάτιο με παιχνίδια και έπαιζε εκεί για 10 λεπτά. Στο δωμάτιο αυτό υπήρχαν πολλές δραστηριότητες για να ασχοληθεί, καθώς και ένα παιχνίδι κούκλα που ονομαζόταν «Bobo» – από την κούκλα αυτή έλαβε και το πείραμα το όνομά του -.
Παράλληλα έμπαινε στο δωμάτιο ένας ενήλικας, εκτός από την ομάδα ελέγχου στην οποία δεν παρουσιάστηκε κανένα πρότυπο. Στην ομάδα με το μη επιθετικό πρότυπο, ο ενήλικας απλά έπαιζε με τα παιχνίδια και αγνοούσε την ύπαρξη της κούκλας. Στην ομάδα με το επιθετικό πρότυπο ωστόσο ο ενήλικας επιτέθηκε στην κούκλα τόσο με σωματική όσο και με λεκτική βία.
Διαβάστε σχετικά: Επιθετική Συμπεριφορά; Ειρηνική Αντίσταση
Στο δεύτερο στάδιο («πρόκληση επιθετικότητας») όλα τα παιδιά, συμπεριλαμβανομένων και των παιδιών της ομάδας ελέγχου, υποβλήθηκαν σε μία ήπια πρόκληση επιθετικότητας. Συγκεκριμένα, κάθε παιδί ξεχωριστά πήγαινε σε ένα δωμάτιο με ελκυστικά παιχνίδια. Τη στιγμή που ξεκινούσε να παίζει όμως ο ερευνητής του έλεγε πως δεν επιτρεπόταν να παίξει άλλο και πως έπρεπε να μεταφερθεί στο διπλανό δωμάτιο, γιατί τα παιχνίδια αυτά θα κρατούνταν για τα υπόλοιπα παιδιά. Έτσι προκαλούσε στα παιδιά ένα αίσθημα εκνευρισμού.
Στο τρίτο και τελευταίο στάδιο του πειράματος («εξέταση για μίμηση»), το κάθε παιδί πήγαινε στο διπλανό δωμάτιο το οποίο περιείχε μερικά επιθετικά παιχνίδια και μερικά μη επιθετικά, καθώς και την κούκλα «Bobo». Το παιδί λοιπόν έπαιζε στο δωμάτιο αυτό για 20 λεπτά, ενώ οι ερευνητές παρατηρούσαν τη συμπεριφορά του πίσω από ένα μονόδρομο καθρέφτη και βαθμολογούσαν τα επίπεδα επιθετικότητας που επιδείκνυε.
Τα αποτελέσματα της έρευνας ήταν πρωτοφανή. Τα παιδιά που είχαν παρατηρήσει το επιθετικό πρότυπο αντέδρασαν πολύ πιο επιθετικά από εκείνα που παρατήρησαν το μη επιθετικό πρότυπο ή από την ομάδα ελέγχου. Φάνηκε μάλιστα πως μιμήθηκαν ακριβώς τη συμπεριφορά του επιθετικού ενήλικα στην κούκλα.
Επιπλέον σημαντική παρατήρηση ήταν και το γεγονός πως τα αγόρια επέδειξαν μεγαλύτερη μίμηση σε πράξεις σωματικής επιθετικότητας από τα κορίτσια. Στη λεκτική επιθετικότητα ωστόσο δεν υπήρχε μεγάλη διαφοροποίηση ανάμεσα στα δύο φύλα.
Τέλος, ιδιαίτερα ενδιαφέροντα ήταν και τα αποτελέσματα που προέκυψαν με βάση το φύλο του προτύπου: τα αγόρια επηρεάστηκαν περισσότερο από την επιθετικότητα ενός άνδρα προτύπου και έτειναν να μιμούνται τη σωματική βία που υπέδειξε, ενώ αντίστοιχα τα κορίτσια επηρεάστηκαν περισσότερο από την επιθετικότητας μίας γυναίκας προτύπου, αλλά είχαν την τάση να μιμούνται τη λεκτική της βία.
Ο Bandura διεξήγαγε και ένα δεύτερο πείραμα παρακολούθησης το 1963, χρησιμοποιώντας ένα παρόμοιο πειραματικό σχεδιασμό. Ωστόσο αντί τα παιδιά να παρακολουθήσουν από κοντά την επιθετική συμπεριφορά του προτύπου, είδαν ένα βίντεο με κάποιον ενήλικα να χτυπάει την κούκλα «Bobo». Τα αποτελέσματα ήταν ίδια με την προηγούμενη έρευνα του 1961: τα παιδιά που είδαν στο βίντεο το επιθετικό πρότυπο έτειναν να είναι και τα ίδια πιο επιθετικά απέναντι στην κούκλα και να μιμούνται τη συμπεριφορά του ενήλικα.
Φάνηκε επομένως πως και η έμμεση έκθεση σε επιθετική συμπεριφορά μέσω της τηλεόρασης ή των ταινιών μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τη μίμηση των επιθετικών πράξεων, με τον ίδιο τρόπο που θα γινόταν αν η έκθεση ήταν άμεση.
Τα πειράματα της κούκλας «Bobo» δέχτηκαν κριτική από πολλούς σχετικά με την ηθική της μεθοδολογίας που χρησιμοποιήθηκε. Το γεγονός πως ένα δείγμα παιδιών παρακολουθούσε έναν ενήλικα να συμπεριφέρεται επιθετικά σε ένα ανθρωπόμορφο παιχνίδι, ενώ οι ερευνητές γνώριζαν πως σχεδόν όλα τα παιδιά θα μιμούνταν τη συμπεριφορά αυτή, μπορεί να θεωρηθεί ως ένα είδος χειριστικότητας από τη μεριά των ερευνητών. Επιπλέον δεν είναι γνωστό αν τα παιδιά υπέφεραν από οποιαδήποτε μακροχρόνια συνέπεια του πειράματος, όντας δείγματα της έρευνας σε πολύ μικρή και ευαίσθητη ηλικία.
Αν και από πολλούς λοιπόν τα πειράματα του Bandura χαρακτηρίζονται ως ανήθικα, είναι παράλληλα και γεγονός πως επηρέασαν τη μελέτη της μάθησης και της επιθετικότητας. Η έρευνά του όχι μόνο ανέδειξε χρήσιμα στοιχεία για τη διαδικασία μάθησης μέσω μίμησης προτύπων, αλλά παρέθεσε επίσης και αποδείξεις πως η βία που παρουσιάζεται στα ΜΜΕ μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη συμπεριφορά του θεατή.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- OPD Editor & OPD Editor. (2014b). 10 Bizarre Psychology Experiments that Completely Crossed the Line. Online Psychology Degrees. https://www.online-psychology-degrees.org/10-bizarre-psychology-experiments/
- Wikipedia contributors. Bobo doll experiment. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 18:33, February 7, 2021, from https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Bobo_doll_experiment&oldid=1004468557
- What the Bobo Doll Experiment Reveals About Kids and Aggression. (2016). Very well Mind. https://www.verywellmind.com/bobo-doll-experiment-2794993
- McLeod, S. A. (2014, Febuary 05). Bobo doll experiment. Simply Psychology. https://www.simplypsychology.org/bobo-doll.html
- Waude, A. (2017, August 21). Bandura’s Bobo Doll Experiment: Learning Through Imitation. Psychologist World. https://www.psychologistworld.com/behavior/bobo-doll-experiment-albert-bandura-learning-aggression
Απόδοση: Βασιλική Μορφιάδου – Ψυχολόγος
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
