Μαντική, αστρολογία, χαρτομαντεία και άλλες ψευδοεπιστήμες εκμεταλλεύονται γνωστικά κενά και ανθρώπινες ανάγκες για να διατηρηθούν.
Το φαινόμενο Φόρερ αφορά στην τάση των ανθρώπων να αξιολογούν προσωπικά τις καταστάσεις με όσο πιο ακριβή τρόπο μπορούν για τους ίδιους, ακόμη και αν οι αναφορές αυτές θα μπορούσαν να εφαρμοστούν σε πολλούς ανθρώπους.
Ο ψυχολόγος Μπέρτραμ Φόρερ (1914-2000) διαπίστωσε ότι οι άνθρωποι έχουν την τάση να αποδέχονται ασαφείς και γενικές περιγραφές της προσωπικότητας, ως ισχύουσες αποκλειστικά για τον εαυτό τους, χωρίς να συνειδητοποιούν ότι η ίδια περιγραφή θα μπορούσε να αναφέρεται στον καθένα μας.
Διαβάστε το ακόλουθο κείμενο και σκεφτείτε το, σαν να ήταν η αξιολόγηση της προσωπικότητάς σας.
Έχεις μια ανάγκη να προσπαθείς να είσαι αρεστός στους άλλους ανθρώπους και να σε θαυμάζουν και όμως έχεις την τάση να κρίνεις τον εαυτό σου. Ενώ έχεις κάποιες αδυναμίες στην προσωπικότητά σου, είσαι γενικά σε θέση να τις αντισταθμίσεις. Έχεις σημαντική εσωτερική δύναμη που δεν έχεις χρησιμοποιήσει προς όφελός σου.
Είσαι πειθαρχημένος, έχοντας έναν εξωτερικό αυτοέλεγχο και έχεις την τάση να ανησυχείς και να είσαι ανασφαλής. Κατά καιρούς έχεις σοβαρές αμφιβολίες ως προς το αν έχεις πάρει τη σωστή απόφαση ή αν έχεις πράξει σωστά. Προτιμάς μία ορισμένη πτυχή της αλλαγής και ποικιλίας και δυσαρεστείσαι όταν περικλείεσαι από όρια και περιορισμούς.
Υπερηφανεύεσαι για τον εαυτό σου γιατί θεωρείς ότι σκέφτεσαι ανεξάρτητα και δεν αποδέχεσαι τις δηλώσεις των άλλων χωρίς ικανοποιητικές αποδείξεις. Αλλά έχεις βρει σωστό να μην είσαι πολύ ειλικρινής όταν αποκαλύπτεις τον εαυτό σου στους άλλους. Κατά καιρούς είσαι εξωστρεφής, καταδεκτικός και κοινωνικός, ενώ άλλες φορές είσαι εσωστρεφής, επιφυλακτικός και μαζεμένος. Μερικές από τις προσδοκίες σου τείνουν να είναι μάλλον μη ρεαλιστικές.
Ο Φόρερ έδωσε ένα τεστ προσωπικότητας στους φοιτητές του, αγνόησε τις απαντήσεις τους και στη συνέχεια έδωσε σε κάθε φοιτητή την παραπάνω αξιολόγηση. Τους ζητήθηκε να αξιολογήσουν την αξιολόγηση από 0-5, με το «5», να σημαίνει ότι ο παραλήπτης αισθάνθηκε ότι η αξιολόγηση ήταν μια «εξαιρετική» αξιολόγηση και το «4» να σημαίνει ότι η αξιολόγηση ήταν «καλή». Η μέση αξιολόγηση της τάξης ήταν 4.26. Αυτό το πείραμα έγινε το 1948. Το τεστ έχει επαναληφθεί εκατοντάδες φορές και ο μέσος όρος εξακολουθεί να είναι περίπου 4,2 από 5 ή 84% ακριβές.
Ο Φόρερ με αυτό το γνωστικό πείραμα, έπεισε τους ανθρώπους ότι μπορούσε να διαβάσει και να αναλύσει την προσωπικότητά τους αν και πήρε τις πληροφορίες από μία στήλη περιοδικού αστρολογίας χωρίς να έχουν σχέση με το ζώδιό τους.
Το φαινόμενο Φόρερ φαίνεται να εξηγεί γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι οι ψευδοεπιστήμες «λειτουργούν»
Η αστρολογία, η αστροθεραπεία, οι βιορυθμοί, η χαρτομαντεία, η χειρομαντεία, το εννεάγραμμα, οι μαντείες, η γραφολογία, η μαντική, κλπ, δείχνουν ότι έχουν αποτέλεσμα, επειδή φαίνεται να παρέχουν ακριβείς αναλύσεις της προσωπικότητας. Επιστημονικές μελέτες αυτών των ψευδοεπιστημών αποδεικνύουν ότι δεν είναι έγκυρα εργαλεία αξιολόγησης της προσωπικότητας, αλλά η κάθε μια έχει πολλούς ικανοποιημένους πελάτες που είναι πεπεισμένοι ότι είναι ακριβείς.
Οι πιο κοινές ερμηνείες που δίνονται για το φαινόμενο Φόρερ είναι από την άποψη της ελπίδας, των ευσεβών πόθων, της ματαιοδοξίας και της τάσης να προσπαθούμε να βγάλουμε νόημα από την εμπειρία, αν και η εξήγηση του Φόρερ αφορούσε την ανθρώπινη ευπιστία.
Οι άνθρωποι έχουν την τάση να αποδέχονται ισχυρισμούς για τον εαυτό τους, ανάλογα με την επιθυμία τους να είναι αληθινοί και όχι ανάλογα με την εμπειρική ακρίβεια των ισχυρισμών, όπως μετράται με κάποιο μη-υποκειμενικό πρότυπο.
Έχουμε την τάση να δεχόμαστε αμφισβητήσιμες, ακόμα και ψευδείς δηλώσεις για τον εαυτό μας, αν τις κρίνουμε θετικές ή αρκετά κολακευτικές. Δίνουμε συχνά πολύ φιλελεύθερες ερμηνείες σε ασαφείς ή ασυνεπείς ισχυρισμούς για τον εαυτό μας, για να βγάλουμε νόημα από τους ισχυρισμούς.
Τα άτομα που αναζητούν συμβουλές από μέντιουμ, χαρτορίχτρες, ανθρώπους που διαβάζουν το μυαλό, γραφολόγους κλπ, θα αγνοούν συχνά ψευδείς ή αμφίβολους ισχυρισμούς και, σε πολλές περιπτώσεις, με δικά τους λόγια ή πράξεις, θα παρέχουν οι ίδιοι τις περισσότερες πληροφορίες, που λανθασμένα αποδίδονται σε ένα ψευδοεπιστημονικό σύμβουλο. Πολλά από αυτά τα άτομα αισθάνονται συχνά ότι οι σύμβουλοι, τους παρείχαν βαθιές και προσωπικές πληροφορίες. Τέτοια υποκειμενική επιβεβαίωση, ωστόσο, έχει μικρή επιστημονική αξία.
Ο ψυχολόγος Barry Beyerstein πιστεύει ότι η ελπίδα και η αβεβαιότητα προκαλούν ισχυρές ψυχολογικές διεργασίες που κρατούν στην δουλειά όλους τους απόκρυφους και ψευδοεπιστημονικούς αναγνώστες του χαρακτήρα. Συνεχώς προσπαθούμε να βγάλουμε νόημα από τον βομβαρδισμό ασύνδετων πληροφοριών που αντιμετωπίζουμε καθημερινά και έχουμε γίνει τόσο καλοί στο να μαζεύουμε σκόρπιες πληροφορίες για να φτιάχνουμε ένα λογικό σενάριο, που μερικές φορές βγάζουμε νόημα μέσα από ανοησίες.
Διαβάστε σχετικά: Η τυπολογία της προσωπικότητας από την αρχαιότητα έως σήμερα
Θα συμπληρώσουμε πολλές φορές τα κενά και θα παρέχουμε μια συνεκτική εικόνα του τι ακούμε και βλέπουμε, αν και μια προσεκτική εξέταση των αποδεικτικών στοιχείων θα αποκαλύψει ότι τα δεδομένα είναι ασαφή, συγκεχυμένα, αντιφατικά ακόμα και ακατανόητα.
Τα μέντιουμ, για παράδειγμα, θα ρωτήσουν πολλές φορές τόσες πολλές ασυνάρτητες και διφορούμενες ερωτήσεις σε γρήγορη διαδοχή ώστε να δώσουν την εντύπωση ότι έχουν πρόσβαση σε προσωπικές γνώσεις σχετικά με τα υποκείμενά τους. Στην πραγματικότητα, το μέντιουμ δεν έχει ανάγκη για καμία πληροφορία για την προσωπική ζωή του ατόμου γιατί το άτομο θα παρέχει με προθυμία και εν αγνοία του, όλες τις πληροφορίες και τις επικυρώσεις που απαιτούνται. Τα μέντιουμ σε αυτή τη διαδικασία χρησιμοποιούν τεχνικές cold reading.
Οι David Marks και Richard Kamman υποστηρίζουν ότι μόλις βρεθεί μια πεποίθηση ή προσδοκία, ειδικά μία που επιλύει μια δυσάρεστη αβεβαιότητα, δημιουργεί προκατάληψη στον παρατηρητή να παρατηρήσει νέες πληροφορίες που επιβεβαιώνουν την πεποίθηση και να μειώσουν τις αποδείξεις για το αντίθετο. Αυτός ο φαύλος μηχανισμός εδραιώνει το αρχικό λάθος και δημιουργεί μια υπερβολική αυτοπεποίθηση κατά την οποία τα επιχειρήματα των αντιπάλων φαντάζουν ως πολύ αποσπασματικά για να αναιρέσουν την υιοθετημένη πίστη.
Η διαδικασία της εκτίμησης του χαρακτήρα ενός πελάτη από ένα ψευδοεπιστημονικό σύμβουλο, είναι γεμάτη με παγίδες που μπορούν εύκολα να οδηγήσουν τον πιο καλοπροαίρετο άνθρωπο σε λάθη και αυταπάτες.
Το φαινόμενο Φόρερ, ωστόσο, εξηγεί εν μέρει γιατί τόσοι πολλοί άνθρωποι δέχονται ως ακριβείς τις διάφορες απόκρυφες ή ψευδοεπιστημονικές διαδικασίες αξιολόγησης του χαρακτήρα τους
Η τεχνική του cold reading, η εικόνα που προβάλλεται από την κοινότητα και η επιλεκτική κρίση αποτελούν τη βάση αυτών των αυταπατών. Επίσης, πρέπει να γίνει δεκτό ότι, ενώ πολλοί από τους ισχυρισμούς της αξιολόγησης μιας ψευδοεπιστημονικής ανάγνωσης είναι αόριστοι και γενικοί, μερικοί είναι συγκεκριμένοι. Ορισμένοι από αυτούς που είναι ειδικοί ισχύουν στην πραγματικότητα για μεγάλο αριθμό ατόμων και μερικοί, κατά τύχη, θα είναι ακριβείς περιγραφές λίγων εκλεκτών. Ένας ορισμένος αριθμός ειδικών ισχυρισμών αξιολόγησης θα πρέπει να αναμένονται να είναι τυχαίοι.
Έχουν γίνει πολλές μελέτες σχετικά με το φαινόμενο Φόρερ. Οι Dickson και Kelly έχουν εξετάσει πολλές από αυτές τις μελέτες και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι συνολικά υπάρχει σημαντική υποστήριξη για το γενικό ισχυρισμό ότι τα προφίλ Φόρερ θεωρούνται γενικά να είναι ακριβή από τους συμμετέχοντες στις μελέτες.
Επιπλέον, υπάρχει μια αυξημένη αποδοχή του προφίλ αν φέρει την ένδειξη «αυτό είναι για σένα!». Οι ευνοϊκές αξιολογήσεις είναι «πιο εύκολα αποδεκτές ως ακριβείς περιγραφές των προσωπικοτήτων των υποκειμένων από τις δυσμενείς». Αλλά οι δυσμενείς ισχυρισμοί είναι «πιο εύκολα αποδεκτοί, όταν παραδίδονται από άτομα με μεγάλο κύρος, παρά από μικρό κύρος».
Επίσης, έχει βρεθεί ότι τα άτομα μπορούν γενικά να διακρίνουν μεταξύ των ισχυρισμών που είναι ακριβείς (που θα ήταν και για το μεγάλο αριθμό ατόμων) και εκείνων που είναι μοναδικοί (ακριβείς για αυτούς, αλλά να μην ισχύουν για τους περισσότερους ανθρώπους). Υπάρχουν επίσης κάποιες ενδείξεις ότι οι μεταβλητές προσωπικότητας, όπως η νεύρωση, η ανάγκη για έγκριση και ο αυταρχισμός σχετίζονται θετικά με την πίστη στα προφίλ του Φόρερ.
Πηγή: skepdic.com
Απόδοση – Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
