Διαχειριζόμαστε σωστά τον χρόνο μας; Ένας οδηγός αρχαίας σοφίας με συμβουλές από τον Σενέκα.
«Κανένας δεν είπε ποτέ λίγο πριν πεθάνει “εύχομαι να είχα αφιερώσει περισσότερο χρόνο στην επιχείρησή μου”». Αυτή η χιλιοειπωμένη φράση ακούγεται εδώ και σαράντα χρόνια. Την πρωτοείπε ένας φίλος του γερουσιαστή της Μασαχουσέτης Πολ Τσόνγκας, όταν ο γερουσιαστής διαγνώστηκε με καρκίνο.
Η σκέψη αυτή έπεισε τον Τσόνγκας να μην ξαναθέσει υποψηφιότητα στις επόμενες εκλογές, όπως είχε προγραμματίσει· αποσύρθηκε από την πολιτική για μια σύντομη χρονική περίοδο αλλά επέστρεψε έπειτα από μια επιτυχή θεραπεία και έθεσε υποψηφιότητα για το προεδρικό αξίωμα το 1992.
«Η ζωή είναι μικρή» λέμε συχνά, σε μια συντετμημένη εκδοχή της φράσης του Τσόνγκας – με την οποία εννοούμε «Αρνούμαι να σπαταλήσω τον χρόνο μου, που κάποτε θα τελειώσει, σε αυτή τη βαρετή υποχρέωση». Συνήθως αναφερόμαστε σε «λίστες επιθυμιών», πράγματα που ελπίζουμε να κάνουμε πριν μας προφτάσει ο θάνατος, ή διεξάγουμε ένα πείραμα σκέψης: «Αν είχες μόνο μία μέρα ζωής ακόμα…».
Με πολλούς τρόπους προσπαθούμε να κατανοήσουμε ότι ο χρόνος είναι ένας πεπερασμένος πόρος. Επίσης επιπλήττουμε τον εαυτό μας που σπαταλάμε τον χρόνο μας και έτσι χλευάζουμε το διαδίκτυο ως «ρουφήχτρα χρόνου» ή ρυθμίζουμε τα έξυπνα κινητά μας να μας ειδοποιούν σχετικά με το πόσο χρόνο καταναλώσαμε στους λαβυρίνθους που μας σερβίρουν (κατά μέσο όρο 3,5 ώρες για τους ενηλίκους, σύμφωνα με μια μελέτη του 2019).
Ο Σενέκας ο νεότερος, ο οποίος σαν τον Πολ Τσόνγκας υπηρέτησε στη Σύγκλητο και προσπάθησε –δίχως επιτυχία– να αποσυρθεί από την πολιτική, θα επικροτούσε την άποψη ότι πρέπει να βλέπουμε τη ζωή ως ετοιμοθάνατοι. Για την ακρίβεια υποστήριζε ότι:
«Στην πραγματικότητα, ο χρόνος της ζωής μας δεν είναι σύντομος, αλλά μεγάλο μέρος του το κατασπαταλούμε.
«Η ζωή έχει αρκετή διάρκεια και μας έχει τόσο γενναιόδωρα παραχωρηθεί ώστε να μπορούμε να επιτυγχάνουμε σπουδαία πράγματα, εάν δεν την κατασπαταλήσουμε· αλλά όταν χάνεται μέσα από την αναζήτηση των ηδονών και την έλλειψη της επίγνωσης, όταν καταξοδεύεται για κάτι μη καλό, τότε, καθώς η τελική αναγκαιότητα υποχωρεί, συνειδητοποιούμε ότι η ζωή που δεν καταλάβαμε καν πώς πέρασε είναι ήδη πίσω μας.
«Περίπου ως εξής: η ζωή δεν είναι σύντομη όταν την αποκτούμε, αλλά την καθιστούμε σύντομη· άρα δεν είναι λίγη η ζωή μας, εμείς είμαστε που την κατασπαταλούμε. Όπως ο άφθονος και βασιλικός πλούτος μπορεί να διασκορπιστεί μέσα σε μια στιγμή εάν πέσει στα χέρια ενός κακού αφέντη, ενώ αυξάνεται όταν τον χρησιμοποιεί ένας καλός επιστάτης, έτσι και η ζωή μας έχει επαρκή διάρκεια για όποιον τη διαχειρίζεται σωστά».
Αν το μήνυμα του Σενέκα ήταν απλώς «η ζωή είναι μικρή», η πραγματεία του θα εξακολουθούσε να είναι άξια ανάγνωσης, αλλά στην πραγματικότητα δεν στέκεται μόνο σε αυτό.
«Η ζωή είναι μακρά εάν ξέρεις πώς να την αξιοποιήσεις. Αλλά η ακόρεστη απληστία αρπάζει ένα μέρος της». Ο χρόνος, καθώς προκύπτει, δεν είναι ο πεπερασμένος πόρος που νομίζουμε. Όπως το χρήμα, με το οποίο τον συγκρίνει συχνά ο Σενέκας, ο χρόνος μπορεί να επιμηκυνθεί αν τον αξιοποιούμε σωστά. Κάνουμε λόγο για «ποιοτικό χρόνο», αλλά ο σωστά αξιοποιημένος χρόνος ουσιαστικά έχει μεγαλύτερη ποσότητα.
«Μόνο ένα ψήγμα ζωής ζούμε ουσιαστικά. Όλα τα υπόλοιπα δεν είναι ζωή αλλά μόνο χρόνος».
Μια ζωή που εκτείνεται επί είκοσι ημερολογιακά έτη μπορεί, κατ’ αυτόν τον τρόπο, να έχει μεγαλύτερη διάρκεια από μια ζωή με τριψήφια έτη. Μάλιστα, ο Σενέκας, στα πιο ένθερμα χωρία του, ισχυρίζεται ότι η άριστη αξιοποίηση του χρόνου μπορεί να μας προσφέρει ένα είδος αθανασίας.
Ο Σενέκας κατά τη νεότητά του σπούδασε κοντά σε στωικούς δασκάλους, οι οποίοι ακολουθούσαν το αρχαιοελληνικό δόγμα που εξυμνούσε τον βίο με λογική και ενάρετες πράξεις και προειδοποιούσε κατά της επικίνδυνης επιρροής των παθών.
Το χάρισμά του να εκφράζει αυτές τις ιδέες σε καυστική πρόζα εκδηλώθηκε από νωρίς, όπως και το ενδιαφέρον του για τη ρωμαϊκή πολιτική. Έγινε μέλος της Συγκλήτου κάποια στιγμή κατά τη δεκαετία του 30 μ.Χ. και απέκτησε φήμη ως ρήτορας και λογογράφος.
Το μήνυμα της πραγματείας Περί της συντομίας της ζωής συμπίπτει ως έναν βαθμό με εκείνο της φράσης του Τσόνγκας υπό την έννοια ότι ο Σενέκας μάς προτρέπει να δούμε τη ζωή ως ετοιμοθάνατοι και να μη θεωρούμε δεδομένο τον χρόνο μας πάνω στη Γη, διότι είναι αναπόφευκτα σύντομος.
Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο Πώς να ζούμε πραγματικά, έναν αρχαίο οδηγό για τη σοφή διαχείριση χρόνου, βασισμένο στα κείμενα του Σενέκα από τον James S. Romm. Θα κυκλοφορεί από τις 4 Οκτωβρίου σε όλα τα βιβλιοπωλεία και στο www.dioptra.gr.
Διαβάστε τις πρώτες σελίδες του βιβλίου.
