Έχουμε σκεφτεί όμως ποτέ πως οι πρόσφυγες και οι μετανάστες δεν μπορεί να είναι μόνο τα εξιλαστήρια θύματα ή οι αποδιοπομπαίοι τράγοι μιας κοινωνίας αλλά πως μπορεί να τους αποδίδεται η θέση των… παιδιών στην κοινωνία που τους υποδέχεται και που θεωρεί πως η ίδια είναι ώριμη;
Έχουμε ακούσει πολύ συχνά να διατυπώνεται η φράση πως οι πρόσφυγες και οι μετανάστες είναι τα εξιλαστήρια θύματα μιας κοινωνίας που περνάει κρίση, όπως η ελληνική. Έχουμε σκεφτεί όμως ποτέ πως οι πρόσφυγες και οι μετανάστες δεν μπορεί να είναι μόνο τα εξιλαστήρια θύματα ή οι αποδιοπομπαίοι τράγοι μιας κοινωνίας αλλά πως μπορεί να τους αποδίδεται η θέση των… παιδιών στην κοινωνία που τους υποδέχεται και που θεωρεί πως η ίδια είναι ώριμη;
Τα γλωσσικά λάθη
Τα γλωσσικά λάθη είναι ένα από τα χαρακτηριστικά των υπό ενσωμάτωση προσφύγων ή μεταναστών σε μια χώρα, ένα χαρακτηριστικό που μαζί με τη γλωσσική προφορά συνηθίζεται να τους “ξεχωρίζει” από τους γηγενείς. Τα γλωσσικά αυτά λάθη πολλές φορές μοιάζουν με αυτά που κάνουν τα παιδιά στην ηλικία που αναπτύσσουν τη γλωσσική ικανότητα. Μια μετανάστρια, για παράδειγμα, μπορεί για τον πληθυντικό της λέξης “ένσημο” να χρησιμοποιήσει τη λέξη “ενσήματα” και όχι “ένσημα”, συνάγοντας εμπειρικά τον κανόνα του πληθυντικού για τη λέξη, όπως κάνουν και τα παιδιά όσο συμπληρώνουν τον τεράστιο πλούτο του λεξιλογίου της μητρικής τους γλώσσας. Για παράδειγμα, ένα παιδί στην ηλικία των 5 ετών μπορεί να χρησιμοποιήσει τη λέξη “ονείρατα” και όχι “όνειρα” ως τον πληθυντικό της λέξης “όνειρο”.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειωθεί το αυτονόητο, πως δηλαδή οι πρόσφυγες και οι μετανάστες δεν είναι παιδιά. Έχουν αναπτύξει πλήρως τις γλωσσικές και άλλες ικανότητες που προβλέπονται μέχρι την ενηλικίωση. Θα μπορούσε όμως να συμβεί στη χώρα υποδοχής, ζώντας ως νέα μέλη της εκάστοτε κοινωνίας και καλούμενοι/ες να μάθουν μια νέα γλώσσα από την αρχή βασιζόμενοι στην καθημερινή εμπειρία αλλά και να μάθουν να συμμορφώνονται στους συμβατικούς της κανόνες, να δεχθούν συμπεριφορές που συνηθίζονται στα παιδιά και στους ανηλίκους;
Το περιστατικό στο λεωφορείο
Στο κέντρο της Αθήνας έχει συμβεί μια ακόμη πορεία διαμαρτυρίας ενάντια στα μνημονιακά μέτρα. Κόσμος πολύς περιμένει στις στάσεις το λεωφορείο που έχει καθυστερήσει περίπου μία ώρα λόγω των κλειστών δρόμων. Όταν φτάνει το λεωφορείο, γεμίζει από τις πρώτες στάσεις. Όταν φτάνει στη στάση που συνδέεται με το μετρό, όπου αναμένεται να γεμίσει, το λεωφορείο δεν χωράει τους ανθρώπους που περιμένουν στη στάση.
Στην πόρτα δημιουργείται συνωστισμός και οι υπάρχοντες επιβάτες ζητούν από όσους περιμένουν στη στάση να μη συνεχίσουν να σπρώχνουν τους επιβάτες, που είναι ήδη συνωστισμένοι, γιατί δεν χωρούν άλλοι. Δύο με τρεις επιβάτες, παρ’ όλο που πιέζουν πολύ τους υπάρχοντες, συνεχίζουν να σπρώχνουν μέχρι να κατορθωθεί να κλείσει η πόρτα του λεωφορείου. Ανάμεσα στους επιβάτες, που πιέζουν να μπουν, είναι μια νέα γυναίκα με χαρακτηριστικά καταγωγής Ρομά, μία ηλικιωμένη γυναίκα που επαναλαμβάνει επίμονα τη φράση “κι εγώ γιατί να κάτσω έξω;” και ένα μεσήλικας άνδρας που βάζει επιπλέον στο λεωφορείο ένα καροτσάκι που έχει μέσα έναν σκύλο.
Κάποια στιγμή, ένας από τους πολύ πιεσμένους και οργισμένους επιβάτες απευθύνει στη γυναίκα που έχει τα χαρακτηριστικά Ρομά την ερώτηση “πρέπει να μπεις οπωσδήποτε έτσι;” και εκείνη του απαντά έντονα “Ναι”. Η επόμενη φράση που ακούστηκε ήταν “Ε ρε βούρδουλα που θέλετε” με σαφές υπονοούμενο στη φυλετική καταγωγή της. Παράλληλα, άλλη κοπέλα που είναι δίπλα παραπονιέται και εκείνη πως η μέση της είναι έτοιμη να σπάσει από την πίεση ενώ αργότερα σχολιάζει ότι είναι από την Αλβανία. Η ηλικιωμένη κυρία, που δεν καταδεχόταν να μείνει έξω, της λέει: “Από την Αλβανία είσαι; Ε, μια χαρά είσαι εδώ.”
Στο λεωφορείο, την πίεση και την έλλειψη σεβασμού προς τους υπόλοιπους επιβάτες την επέδειξαν άτομα διαφόρων φύλων, ηλικιών, καταγωγής. Τα υπονομευτικά σχόλια, που ακούστηκαν, αφορούσαν μόνο άτομα διαφορετικής καταγωγής, ακόμη και αν ήταν τα άτομα που δέχονταν και που δεν ασκούσαν την πίεση.
Ενώ η είσοδος και η έξοδος των επιβατών μέσα στο κατάμεστο λεωφορείο συνεχίζεται στις διάφορες στάσεις, κάποια στιγμή η κοπέλα, που είχε αναφέρει πως καταγόταν από την Αλβανία, λέει προς έναν ηλικιωμένο άνδρα που επίσης την έσπρωχνε: “ζητάμε και κανένα συγνώμη για να περάσουμε, έτσι;” Και ξεκινάει ο μονόλογος του ηλικιωμένου: “Ε βέβαια… Με όλους αυτούς που μαζέψανε εδώ. Αλλά δεν τα δίνουν τα λεφτά στον λαό. Τα δίνουν στους κλέφτες. Και έρχονται μετά οι άλλοι εδώ και βγάζουν και γλώσσα κι από πάνω.”
Έβγαλε γλώσσα η κοπέλα επειδή ζήτησε να της φερθούν ευγενικά; Είναι ανήλικη για να της απευθύνουν την έκφραση “βγάζεις γλώσσα”; Όχι. Ήταν ενήλικη. Αλλά για τον ηλικιωμένο “ενήλικα” το πρόβλημα ήταν για μια ακόμη φορά οι “κλέφτες πολιτικοί” που σίγουρα τους έχει ψηφίσει επανειλημμένως στη διάρκεια της ζωής του, ενώ δεν δέχεται μια μετανάστρια να του “βγάζει γλώσσα”.
Γιατί τα συζητάμε στο facebook και όχι επί τόπου;
Ήθελα να τον ρωτήσω τον παππού αν θεωρούσε πως είχε μπροστά του μια ανήλικη, αλλά δεν μίλησα. Δεν μίλησα, γιατί αισθανόμουν πως βρισκόμουν μέσα σε μια πιεστική κατάσταση, στο πλαίσιο της οποίας όχι μόνο ο καθένας δεν προσπαθούσε να βρει τον πιο ανθρώπινο τρόπο να συμπεριφερθεί στους άλλους, αλλά έψαχνε κυριολεκτικά την αφορμή για να εκφράσει την οργή του με αφορμή ο τ ι δ ή π ο τ ε. Για να μη συμβάλω κι εγώ σε μια ψυχολογία όχλου, προτίμησα να μη μιλήσω.
Πόσες φορές όμως επιλέγουμε να μη μιλήσουμε από το να μιλήσουμε στους άλλους στην καθημερινή μας ζωή; Πολλές. Τι το κάνουμε αυτό όταν γυρίζουμε στο σπίτι; Γράφουμε αυτά που βιώσαμε στο facebook. Μας κάνουν κάποιοι διαδικτυακοί μας φίλοι “Like” και νομίζουμε πρόσκαιρα πως ανακουφιζόμαστε. Μέχρι να συμβεί το επόμενο περιστατικό και να ξαναγράψουμε στο facebook και να μας ξανακάνουν “Like” ή σχόλιο.
Και διαιωνίζεται έτσι η κρίση μιας κοινωνίας, της οποίας τα μέλη αντί να κάνουν την αυτοκριτική τους ο ένας απέναντι στον άλλον κοιταζόμενοι στα μάτια, ψάχνουν για νέους “ανηλίκους” για να τους κάνουν κηρύγματα ανάμεσα στα οποία είναι και η εντολή να “μη βγάζουν γλώσσα”.
Συγγραφέας: Χρύσα Κουτρουμάνου, Κοινωνική Επιστήμων
