PsychologyNow.gr

Συνέντευξη Γιώργου Γιαννούση: “Το μόνο που παραμένει ζωντανό και αναλλοίωτο είναι το όνειρο”

O κ. Γιώργος Γιαννούσης, ψυχοθεραπευτής και οικογενειακός θεραπευτής, μιλάει στο PsychologyNow.gr για τη συστημική προσέγγιση, στην οποία ειδικεύεται, και για τα συνηθέστερα προβλήματα που φέρνουν κάποιον στο κατώφλι της ψυχοθεραπείας. Παρατηρεί ότι οι άνθρωποι σήμερα βασίζουν, το μεγαλύτερο κομμάτι της ευτυχίας τους, στις συντροφικές σχέσεις. Πώς αυτό επηρεάζει την καθημερινότητα τους, τί ρόλο παίζει η […]

Διαβάστε περισσότερα

O κ. Γιώργος Γιαννούσης, ψυχοθεραπευτής και οικογενειακός θεραπευτής, μιλάει στο PsychologyNow.gr για τη συστημική προσέγγιση, στην οποία ειδικεύεται, και για τα συνηθέστερα προβλήματα που φέρνουν κάποιον στο κατώφλι της ψυχοθεραπείας. Παρατηρεί ότι οι άνθρωποι σήμερα βασίζουν, το μεγαλύτερο κομμάτι της ευτυχίας τους, στις συντροφικές σχέσεις. Πώς αυτό επηρεάζει την καθημερινότητα τους, τί ρόλο παίζει η πανδημία στις ζωές μας, ποια ζητήματα ανέδειξε στην επιφάνεια και τελικά τι είναι εκείνο που μας κρατά ζωντανούς και αισιόδοξους;


Τί σας έκανε να επιλέξετε την ειδίκευση στη Συστημική προσέγγιση στην Ψυχοθεραπεία και στη Συμβουλευτική κι όχι σε κάποια άλλη προσέγγιση;

Η γοητεία της συστημικής προσέγγισης έγκειται στο γεγονός πως φέρνει στο προσκήνιο της θεραπευτικής πρακτικής, την αλληλεπίδραση υποκειμένου-αντικειμένου, η οποία συγκεφαλαιώνεται από την οικογενειακή ιστορία, μέσα σε μία διυποκειμενική ιστορικοκοινωνική σχέση. Κατά κάποιον τρόπο, η συστημική προσέγγιση επιχειρεί να αποκαταστήσει, τη διαλεκτική ενότητα της ατομικής ιστορίας με την κοινωνική και οικογενειακή ιστορία της ατομικότητας.

Η συστημική ματιά συμπλέκει την υποκειμενικότητα με τον κοινωνικό δεσμό και αναδεικνύει τους τρόπους, με τους οποίους οι κοινωνικές και οικογενειακές εξελίξεις και διαδικασίες «εγγράφονται» στο επίπεδο των ατομικών ιστοριών και οδηγούν στη συγκρότηση του υποκειμένου.

Με άλλα λόγια, η συστημική προσέγγιση τοποθετεί τον άνθρωπο στο επίκεντρο των σχέσεων, ώστε τον απενοχοποιεί και τον βοηθά να εστιάσει στον τρόπο, με τον οποίο, προσοικειώνεται την οικογενειακή και κοινωνική πραγματικότητα και επενδύει με νοήματα τα οικογενειακά και κοινωνικά συμβάντα.

Ο άνθρωπος είναι οι σχέσεις του, συνεπώς μέσα από τον καθρέπτη του άλλου, πραγματώνεται, κατά κάποιον τρόπο, ως προσωπικότητα. Ο σχεσιακός μας εαυτός, λοιπόν, είναι που ορίζει και το πως κατασκευάζουμε και αντιλαμβανόμαστε τις προσωπικές μας δυσλειτουργίες.

Η συστημική προσέγγιση προσπαθεί επομένως, να εξυγιάνει, πρώτα από όλα, το πεδίο των σχέσεων. Βοηθάει τον άνθρωπο να σταθεί περισσότερο λειτουργικά, έναντι της ευθύνης της προσωπικής αλλαγής, η οποία συνίσταται κυρίως, στην αναζήτηση του προσωπικού του νοήματος.

Βασικός στόχος της συστημικής προσέγγισης, – μέσα από τη διεύρυνση της συμπτωματικής συμπεριφοράς – , είναι να οδηγήσει τελικά τον θεραπευόμενο, στην κατασκευή του προσωπικού νοήματος της ζωής του.

Ως εκ τούτου, η Συστημική ψυχοθεραπεία, ως αναζήτηση νοήματος που υφαίνεται στο πεδίο των σχέσεων, χαρακτηρίζεται από μια δυναμική εν εξελίξει δομή, συνιστώντας μια διεργασιακή-πολιτισμική κατασκευή, οριζόμενη από το κοινωνικό-ιστορικό της πλαίσιο και τις πολιτισμικές της αναφορές, συνδεόμενη όμως παράλληλα, με τις προσλήψεις και τις αναπαραστάσεις του φαινομένου.

Δεν νοείται επομένως ως μια οντότητα σταθερή και παγιωμένη, αλλά ως μια σύνθετη ευέλικτη και δυναμική, δηλαδή διαρκώς εξελισσόμενη κατασκευή. Ως τέτοια διαμορφώνεται και αναδιαμορφώνεται σε κάθε συνάντηση στο πλαίσιο του θεραπευτικού διαλόγου.


Διαβάστε σχετικά: Συντροφικότητα και Αποχωρισμός στις σχέσεις μας ως παιδιά, γονείς και σύντροφοι


Πώς λειτουργεί η Συστημική προσέγγιση στην Ψυχοθεραπεία;

Η συστημική ψυχοθεραπευτική προσέγγιση συναντάται, όπως είπαμε και παραπάνω, στην τομή του ατομικού με το συλλογικό, στο σημείο όπου τέμνεται η ατομική με την κοινωνική ιστορία. Ένα σημείο που διέρχεται από το βλέμμα του θεραπευτή. Ο θεραπευτής, λοιπόν, υπό αυτή την έννοια, διαδραματίζει ένα ρόλο κομβικό, αποτελώντας μέρος του εγχειρήματος της αλλαγής.

Ο συστημικός ψυχοθεραπευτής προσεγγίζει τον άνθρωπο με ευρυγώνια ματιά. Ερμηνεύει τη συμπεριφορά του σε σχέση με το κοινωνικό του πλαίσιο και επιχειρεί να αναδείξει τις ιδέες που νομιμοποιούν τη δράση του, τις εκλογικεύσεις και τις ερμηνείες που δίνουν συνοχή και νόημα στην ατομική του βιογραφία.

Με αποτέλεσμα, ο συστημικός ψυχοθεραπευτής να κατασκευάζει διαφορετικούς κόσμους, επιχειρώντας να διαφοροποιήσει τον υποκειμενικό κόσμο του θεραπευόμενου. Σε αντίθεση με «ρηματικές» προσεγγίσεις, οι οποίες εστιάζουν στο πως, στην αλλαγή της συμπεριφοράς, η εξελικτική συστημική προσέγγιση ενέχει μια αυτοποιητική διάσταση, συνδέεται, δηλαδή και απαντά πρωτίστως στο ερώτημα πως συγκροτείται η προσωπικότητα του υποκειμένου, στην αλληλεπίδρασή της με το κοινωνικό πλαίσιο.

Στη συστημική σχολή της Λάρισας εισάγουμε τον όρο της εξελικτικής συστημικής προσέγγισης, η οποία συνίσταται στη δυναμική της αλλαγής της ίδιας της προσέγγισης στην πράξη. Στο μοντέλο αυτό, κυρίαρχο ρόλο έχει το πρόσωπο του θεραπευτή, σε συνάρτηση με το ολοένα και αναπτυσσόμενο ψηφιακό περιβάλλον, που θα επηρεάσει ριζικά και το χώρο της ψυχοθεραπείας.

Το εξελικτικό μοντέλο επαναφέρει τη σημασία του θεραπευτή, ως το αυθεντικό κουκούλι, στο οποίο θα αναγεννηθεί το υποκείμενο του θεραπευόμενου, ενώ παράλληλα καταγράφει την αναγκαιότητα της αρμονικής συνύπαρξης, με το ψηφιακό περιβάλλον της μετανεωτερικότητας.

Ο θεραπευτής στο εξελικτικό συστημικό μοντέλο δεν γνωρίζει μεν, ανα-γνωρίζει δε τις διεργασίες και έχει την ευθύνη να οδηγήσει τον θεραπευόμενο σε νέες προοπτικές.

Δεν είναι ειδικός μόνο στο να θέτει ερωτήματα, αλλά έχει την ικανότητα και την ενσυναίσθηση να κατανοεί σε βάθος και να οδηγεί τον θεραπευόμενο στις προσωπικές του αλλαγές. Αυτή ακριβώς η διάσταση της θεραπευτικής διαδικασίας, αναιρεί μεν την αυθεντία του θεραπευτή, όχι όμως το πρόσωπο του τελευταίου. Διότι στην προσπάθειά μας να ξεφύγουμε από την αυθεντία ευνουχίσαμε τον θεραπευτή.

Η γνωστή θέση του «μη γνωρίζειν» οδήγησε στην υποχώρηση του υποκειμένου και στη θέση του νοήματος παρεισφρήσανε διάφορες πρακτικές. Η θεραπεία όμως με έμφαση στις πρακτικές, και όχι στο νόημα, παρέχει μια ψευδοαυτονομία, τόσο στο θεραπευτή, όσο και στο θεραπευόμενο. Έχει ως συνέπεια, την υπερανάπτυξη ενός εργαλειοποιημένου μοντέλου θεραπευτή, τον οποίο υπερφορτώσαμε με οδηγίες και εκμάθηση ασκήσεων, παραλείποντας τελικά να του διδάξουμε, να είναι θεραπευτής.

Για παράδειγμα, ενώ έχουν δημιουργηθεί πολυάριθμες σχολές που εκπαιδεύουν τους υποψηφίους ψυχοθεραπευτές, μοιάζει να μην τους μυούν στην ψυχοθεραπεία, είναι εκπαιδευόμενοι κι όχι «μαθητές» όπως και οι εκπαιδευτές δεν είναι αντίστοιχα «δάσκαλοι». Δεν ασκούνται επομένως στην τέχνη της ψυχοθεραπείας, παρά μόνο στις εκπαιδευτικές πρακτικές. Ο θεραπευτής-εργαλείο όμως, δεν δημιουργεί αυτόνομα υποκείμενα, αλλά κυριαρχικά υποκείμενα, συνεπώς δεν μπορεί να σχετιστεί μαζί τους.

Από την άλλη, ο θεραπευτής δεν συνιστά ένα πρόσωπο ηγετικό, μια αυθεντία απόμακρη, ούτε όμως ένα ισοδύναμο συνομιλητή. Δεν είναι δηλαδή αυθεντία, αλλά αυθεντικός.

Ο θεραπευτής είναι δάσκαλος κι όπως κάθε δάσκαλος, καλείται να μάθει στο μαθητή του και μέσα από αυτή τη διαδικασία να γίνει κι εκείνος καλύτερος.

Είναι ένας δάσκαλος χορού, του χορού της θεραπείας. Η γνήσια στόφα και η αυθεντικότητα, του επιτρέπουν να συνεξελίσσεται δημιουργικά με τον θεραπευόμενο. Αυτή είναι και η μεγαλύτερη ευλογία αυτού του επαγγέλματος. Να μαθαίνεις τον εαυτό σου, λειτουργώντας υποστηρικτικά στους άλλους!

Με τον τρόπο αυτόν, το πρόσωπο του θεραπευτή διαμορφώνει την προσέγγιση και διαφοροποιεί το χάρτη της θεωρίας στην πράξη, σύμφωνα με τις εκάστοτε εμπειρίες και επιδιώξεις. Το πρόσωπο άλλωστε, είναι πολύ περισσότερο ευέλικτο της θεωρίας, δυνάμενο να μετασχηματίζεται, να απορρίπτει και να συνθέτει τον εαυτό του προς ένα δυναμικό σχήμα που σέβεται αλλά και υπερβαίνει τις θεωρητικές κατασκευές.

AnaleiwtoOneiro e1

Υπάρχει κάποια ομάδα ανθρώπων που σας επισκέπτεται πιο συχνά; Κι αν ναι, πού πιστεύετε ότι οφείλεται αυτό;

Αυτό που φέρνει συνήθως έναν άνθρωπο, στο κατώφλι της ψυχοθεραπείας, είναι τα προβλήματα που αντιμετωπίζει στις σχέσεις του, με κυρίαρχο το γάμο και τις συντροφικές σχέσεις.

Έπονται, οι σχέσεις με τα παιδιά, αλλά και με τους γονείς για τους ενήλικες θεραπευόμενους.

Σπανιότερα, θα αναζητήσει κάποιος βοήθεια, για προβλήματα που σχετίζονται με τον επαγγελματικό χώρο.

Πέρα από το πεδίο των σχέσεων, το έναυσμα για αναζήτηση βοήθειας έρχεται επίσης, όταν οι άνθρωποι εμφανίζουν διάφορα ψυχοσωματικά προβλήματα και έχουν ασταθή συναισθηματική διάθεση. Αυτό συμβαίνει, επειδή τα επίπεδα άγχους είναι σε μη διαχειρίσιμα επίπεδα και παράλληλα, οι σχέσεις των ανθρώπων δεν παράγουν πλέον εύκολα νόημα, ασφάλεια και ανακούφιση.

Αντιθέτως, διατρέχονται από μια πολυπλοκότητα, η οποία είναι δύσκολα διαχειρίσιμη, αφήνοντας τον άνθρωπο ευάλωτο και έρμαιο της ατομικότητάς του, να παλεύει δίχως συλλογικές κατασκευές, οι οποίες θα ενσωματώνουν και θα νοηματοδοτούν την ατομικότητά του.

Δίχως όμως συλλογικά νοήματα, ο καθένας καλείται να κατασκευάζει μια «ατομική κοσμοθεωρία». Μοιάζει ο κόσμος να έχει διασπαστεί σε ατομικότητες που δεν συνέχουν το όλον. Έτσι, τα περισσότερα προβλήματα της εποχής μας, οφείλονται σε επικοινωνιακές παρεξηγήσεις, αφού μοιάζει ο κόσμος με Βαβέλ, στην οποία οι άνθρωποι δεν μπορούν να συνεννοηθούν μεταξύ τους.

Δίχως επομένως εσωτερικά και συλλογικά στηρίγματα, ο άνθρωπος αισθάνεται περισσότερο ευάλωτος και ανεπαρκής, με αποτέλεσμα, το άγχος που επιφέρει αυτή η συνθήκη, να τον αρρωσταίνει. Εκεί, θα επιδιώξει τη συνάντηση με έναν ειδικό ψυχικής υγείας.


Διαβάστε σχετικά: Η σχέση με τον σύντροφό μας επηρεάζει την σωματική και ψυχική μας υγεία. Μπορούμε να έχουμε καλύτερες σχέσεις;


Ποια ήταν τα συνηθέστερα προβλήματα που απασχολούσαν τους ανθρώπους που σας επισκέπτονταν προ της πανδημίας και της κατάστασης που αντιμετωπίσαμε;

Η αδυναμία των συντρόφων να επικοινωνήσουν και η αγωνία για το πως θα αντιμετωπίσουν την κατάσταση, αφού είτε χωρίσουν, είτε μείνουν μαζί, η δέσμευση για ατομική αλλαγή παραμένει η ίδια.

Στις μέρες μας, οι άνθρωποι έχουν «θεοποιήσει» τις συντροφικές σχέσεις, με την έννοια, ότι έχουν επενδύσει σε αυτές το μεγαλύτερο μέρος της ευτυχίας τους.

Από την παράδοση ακόμη ίσχυε, αποτυπωμένο στην εξής φράση: θα παντρευτεί και θα στρώσει, το γεγονός πως εναποθέτανε το προσωπικό νόημα στο γάμο και τη συντροφική σχέση. Ο γάμος όμως, αποστειρώθηκε από τις προσωπικές διεργασίες και επιθυμίες και κατέστη ένα εργαλείο κοινωνικής αναπαραγωγής.

Ένας κακός γάμος ή συντροφικός δεσμός, – μια εργαλειοποιημένη συμβίωση -, οδηγεί σε διάφορα ψυχο-συναισθηματικά προβλήματα. Συνήθως, δημιουργεί εντάσεις και αποτελεί ασφαλή πρόγνωση, για ελλιπή ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών. Πολλά από τα συμπεριφορικά προβλήματα των παιδιών αντιμετωπίζονται ως απόρροια των προβληματικών οικογενειακών σχέσεων.

Έχουν αλλάξει τα προβλήματα που απασχολούν πλέον τους ανθρώπους, σε σχέση με αυτά που τους απασχολούσαν πριν;

Η πανδημία δημιούργησε μια τομή στο ιστορικό συνεχές, όμοια με αυτή που αφήνουν τα τραυματικά γεγονότα. Είναι δύσκολο βέβαια να απαντηθεί με ασφάλεια αυτό το ερώτημα, καθότι είμαστε ακόμη μέσα στην υγειονομική κρίση και οι συνέπειές της είναι ακόμη μπροστά μας. Σε ένα πρώτο επίπεδο, μπορούμε να πούμε πως και αυτή η κρίση ανέδειξε με ένταση τις δυσλειτουργίες των σχέσεων, όπως αντίστροφα, δημιούργησε σε κάποιους τις συνθήκες, για αναστοχασμό και ανάληψη ευθυνών.

Ποιες είναι κατά την άποψη σας, οι ψυχολογικές επιπτώσεις της καραντίνας σε μία οικογένεια;

Η κρίση της πανδημίας ήταν σαρωτική και σίγουρα θα αφήσει το δικό της αποτύπωμα και στις οικογενειακές σχέσεις. Η οικογένεια αντέδρασε για ακόμη μια φορά, σωτήρια ως δίκτυ ασφαλείας, συμβάλλοντας στην αποτελεσματική διαχείρισή της. Κατά κάποιον τρόπο και δεδομένου της στέρησης άλλων επαφών, η οικογένεια έγινε το κουκούλι της μάχης έναντι του ιού.

Τα μεγαλύτερα προβλήματα όμως, ξεκινούν με το τέλος της καραντίνας, η οποία είχε ένα ψυχολογικό όριο που έδινε στους ανθρώπους μια ελπίδα, πως αυτό κάποια στιγμή θα τελειώσει. Η τωρινή κατάσταση είναι περισσότερο αβέβαιη και δίχως προοπτική. Οι αντοχές στην αβεβαιότητα, σε πολλές περιπτώσεις, στερεύουν και οι αγχώδεις συμπεριφορές πολλαπλασιάζονται.

Η επιβίωση θα έχει κεντρική σημασία στις ζωές των ανθρώπων, με συνέπεια οι ψυχοσυναισθηματικές ανάγκες, ή να απωθούνται, ή να ενισχύονται ως άμυνα στις εξωτερικές δυσκολίες.

Πώς θα μπορούσαν αυτές να αντιμετωπιστούν;

Στις περιπτώσεις που η αβεβαιότητα δημιουργεί δυσκολίες, το μόνο φάρμακο είναι η αλληλεγγύη και η κοινωνική συνοχή. Αυτό σημαίνει οπωσδήποτε, πως η κοινωνία με τους οργανωμένους, αλλά και τους άτυπους θεσμούς της, θα πρέπει να σταθεί αλληλέγγυα, προς την κατεύθυνση της αναδιανομής του πλούτου. Αν δεν το κάνει αυτό, τότε οι κοινωνίες απειλούνται με κατάρρευση.

AnaleiwtoOneiro e2

Πού πιστεύετε ότι οφείλεται το γεγονός ότι κάποιοι αντιμετώπισαν και αντιμετωπίζουν όλο αυτό που συνέβη, με ηρεμία και θετικότητα, προσπαθώντας να βρουν διεξόδους, ενώ κάποιοι άλλοι το είδαν και το βλέπουν αρνητικά;

Η ψυχική ανθεκτικότητα, είναι το εργαλείο με το οποίο, οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν και ίσως αξιοποιούν τις κρίσεις, είτε προσωπικές, είτε κοινωνικές. Η ανθεκτικότητα, η οποία ορίζεται, από την ευελιξία και την ωριμότητα να στρέφεσαι στα αποθέματα του εαυτού σου και η ικανότητα να σερφάρεις στις δυσκολίες, είναι δύο βασικές δεξιότητες, για να ξεπεράσει κανείς με θετικό πρόσημο την κρίση.

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι όλο αυτό που συνέβη, μας έφερε τελικά πιο κοντά ή μας απομάκρυνε κι άλλο;

Η υγειονομική κρίση της πανδημίας λειτούργησε σαν λυδία λίθος για τις ανθρώπινες σχέσεις. Ανέδωσε, δηλαδή, μια δυνατότητα ανίχνευσης της ποιότητας των σχέσεων τους, συμβάλλοντας παράλληλα, στο να αναδυθούν στην επιφάνεια ζητήματα, που είχαν στριμωχτεί στο βυθό, δημιουργώντας τελικά ρωγμές στο οικογενειακό σκηνικό. Ρωγμές ικανές να γίνουν, είτε η τάφρος των συναισθημάτων, είτε οι αυλακιές για να «φυτέψουν» καινούργια.


Διαβάστε σχετικά: Η σημασία των ονείρων 


Βλέπετε αισιοδοξία στο πρόσωπο των ανθρώπων για το υπόλοιπο 2020;

Είμαι φύσει και θέσει αισιόδοξος άνθρωπος κι αυτό επιδιώκω να επικοινωνώ και στους υπόλοιπους. Σε θεραπευτικό επίπεδο, αυτό αποτελεί μια στόχευση. Να βοηθάω δηλαδή τους ανθρώπους, να αντιπαλεύονται τη ματαίωση και να αναζητούν στα ψυχικά τους αποθέματα, τα στηρίγματα που χρειάζονται, ώστε να είναι αισιόδοξοι και δημιουργικοί.

Τί συμβουλή θα δίνατε στους αναγνώστες του PsychologyNow.gr που ο κορωνοϊός εκτροχίασε λίγο τα σχέδια και τους στόχους μας;

Ποτέ δεν φτάνουμε σε ένα σημαντικό στόχο, σύμφωνα με το αρχικό μας πλάνο! Οι συνθήκες είναι πάντοτε αβέβαιες, ενώ η τροχιά προς το στόχο είναι έρμαιο (ενεργούμενο) της ενδεχομενικότητάς της. Η τροχιά προς τους στόχους κατασκευάζεται και συγκατασκευάζεται διαρκώς στο πεδίο των αλληλεπιδράσεων. Το μόνο που παραμένει ζωντανό και αναλλοίωτο είναι το όνειρο, δηλαδή αυτό που εμείς φανταζόμαστε, ως τον τελικό στόχο. Το όνειρο κρατά ζωντανή και την πορεία προς αυτό.


Ele Alek

Επιμέλεια Συνέντευξης: Ελένη Αλεξανδροπούλου