Ο Καθηγητής Ψυχιατρικής Αντώνης Πολίτης, Πρόεδρος της Ελληνικής Ψυχογηριατρικής Εταιρείας μας εξηγεί ποιες είναι οι προκλήσεις στην ψυχική υγεία των ηλικιωμένων με αφορμή το 1ο Συνέδριο Ψυχογηριατρικής που θα διεξαχθεί στην Αθήνα 24-26 Νοεμβρίου 2023.
Ο άνθρωπος, σε παγκόσμια κλίμακα, αυξάνει το προσδόκιμο ζωής του αλλά ταυτόχρονα και τις απαιτήσεις του για να ζει καλύτερα, υγιέστερα και με αξιοπρέπεια. Συγκεκριμένα, ο ελληνικός πληθυσμός αναμένεται να φτάσει στα 87,6 έτη για τις γυναίκες και 84 έτη για τους άνδρες το 2030, σε λιγότερο δηλαδή από 10 χρόνια, με τις ψυχικές και νευρολογικές διαταραχές να παρουσιάζουν αντίστοιχη αύξηση!
Και όπως αναφέρει ο κύριος Πολίτης, αυτό είναι ένα πρόβλημα που απασχολεί και τις νεότερες ηλικίες γιατί από εκεί χρειάζεται να ξεκινήσει η πρόληψη καθώς 20% των ατόμων άνω των 55 ετών θα εμφανίσει κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας με πιο συχνά την άνοια και τη κατάθλιψη.
Επομένως, πώς μπορούμε να φροντίσουμε τον εαυτό μας, για να αντιμετωπίσουμε τις σημαντικές προκλήσεις στην υγεία μας ώστε να έχουμε ακόμη καλύτερη ποιότητα ζωής σε μία δύσκολη ηλικιακή φάση; Πώς μπορούμε να φροντίσουμε ακόμη καλύτερα τους γονείς μας, τους παππούδες, τις γιαγιάδες μας αλλά και τους μελλοντικούς εαυτούς μας;
Το 1ο Συνέδριο Ψυχογηριατρικής «Συγκλίσεις και Προοπτικές στην Ψυχογηριατρική» το οποίο διοργανώνεται από την Ελληνική Ψυχογηριατρική Εταιρεία, θα προσπαθήσει να δώσει τις απαντήσεις σε όλα αυτά τα θέματα.
Το 1ο Συνέδριο Ψυχογηριατρικής ξεκινά στις 24 Νοεμβρίου στην Αθήνα. Ποιο είναι το θέμα του συνεδρίου και τι θα συναντήσουν όσες και όσοι επαγγελματίες υγείας παρευρεθούν εκεί;
Πολύ εύστοχη η ερώτηση σας.
Θα συζητήσουμε επιτέλους για τη Ψυχική υγεία των ηλικιωμένων πέρα από τις σιωπηρές κοινωνικές προκαταλήψεις όπως ο ηλικιακός ρατσισμός (ageism), οι διακρίσεις έναντι των νοητικών διαταραχών (Mentalism), την αναπηρία (ableism) και το στίγμα (stigma) που είναι πολύ διαδεδομένες και καταστροφικές για την αξιοπρέπεια και την ευημερία των ηλικιωμένων ανθρώπων με προβλήματα ψυχικής υγείας και επηρεάζουν αρνητικά τις αποφάσεις των οργανισμών και τις πολιτικές.
Οι λειτουργοί υγείας που θα βρεθούν μαζί μας θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν τις τελευταίες εξελίξεις στη προσέγγιση της ψυχικής υγείας των ηλικιωμένων από εξέχοντες Έλληνες και διακεκριμένους πρωτοπόρους προσκεκλημένους ομιλητές που ασχολούνται με την γηριατρική ψυχιατρική που θα μοιραστούν μαζί μας τις γνώσεις και την εμπειρία τους.
Συζητάμε ανοιχτά για την ψυχική υγεία των ηλικιωμένων με τη πεποίθηση ότι αξίζουν και μπορούν να έχουν την καλύτερη φροντίδα.
Μπορείτε να μας δώσετε έναν ορισμό της «Ψυχογηριατρικής» και να μας αναφέρετε ποιες είναι οι συνήθεις ψυχικές και νευρολογικές διαταραχές που αντιμετωπίζουν οι ηλικιωμένοι στη σημερινή εποχή;
Ας συλλογιστούμε ότι ο αριθμός των ηλικιωμένων αυξάνεται και επίσης ότι 20% των ατόμων άνω των 55 ετών θα εμφανίσει κάποιο πρόβλημα ψυχικής υγείας με πιο συχνά την άνοια και τη κατάθλιψη. Οπότε, γίνεται αμέσως κατανοητό η αναγκαιότητα μίας εξειδίκευσης της ψυχιατρικής που να χρησιμοποιεί μία ολιστική προσέγγιση των προβλημάτων ψυχικής υγείας και αυτή δεν είναι άλλη από τη Ψυχογηριατρική ή Γηριατρική Ψυχιατρική ή Ψυχιατρική της Τρίτης ηλικίας.
Σήμερα, η ψυχογηριατρική αποκτά νέες προοπτικές ώς γηροεπιστήμη (geroscience). Για παράδειγμα ας προσέξουμε την εξέλιξη στην κατανόηση της κατάθλιψης των ηλικιωμένων, το 1980 η θεραπεία της κατάθλιψης δεν είναι διαφορετική από τη θεραπεία της κατάθλιψης σε νεότερα άτομα, το 1990 εισάγονται οι έννοιες της όψιμης έναρξης κατάθλιψης και της αγγειακής κατάθλιψης και σήμερα φαίνεται ότι ψυχολογικές και ψυχοκοινωνικές ευαλωτότητες και διεργασίες που σχετίζονται με τη γήρανση, όπως η αγγειοπάθεια και η φλεγμονή συμβάλλουν στην εμφάνιση της κατάθλιψης.
Η ψυχογηριατρική για την κατανόηση των προβλημάτων ψυχικής υγείας στην τρίτη ηλικία έχει υιοθετήσει έναν αναπτυξιακό προσανατολισμό (life-span) για να είναι δυνατή στη μέση ηλικία η έγκαιρη πρόληψη, αναγνώριση και θεραπεία. Οι σύγχρονες δε παρεμβάσεις που μπορεί να έχουν και σημαντική θέση στη πρόληψη μπορεί να είναι και οι ψυχολογικές θεραπείες όπως η θεραπεία επίλυσης προβλημάτων, ισοδύναμου επιπέδου αποτελεσματικότητας με εκείνες για νεότερους ενήλικες, με αποτέλεσμα τη μείωση περίπου σε ποσοστό 20% της συχνότητας εμφάνισης καταθλιπτικών επεισοδίων σε διάστημα 1-2 ετών.
Πολλοί άνθρωποι έρχονται αντιμέτωποι με την άνοια τα τελευταία χρόνια και μάλιστα διαβάζουμε ότι τα πρώτα συμπτώματα εμφανίζονται νωρίτερα ηλικιακά. Μπορείτε να μας πείτε ποια είναι αυτά τα πρώιμα συμπτώματα που πρέπει να προσέχουμε;
Είναι αλήθεια ότι η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση του κοινού και στη χώρα μας από διαφορετικούς οργανισμούς είχε ως αποτέλεσμα ο κόσμος να προσέχει πολύ περισσότερο τη μνήμη του. Το συνηθέστερο σύμπτωμα που εμφανίζουν τα άτομα με ν. Αλτσχάιμερ, ειδικά στα πρώιμα στάδια, είναι να ξεχνούν την πληροφορία που έχουν αποκτήσει πρόσφατα, δηλαδή τα προβλήματα στην μνήμη είναι αρχικά το χαρακτηριστικό σύμπτωμα.
Συνεπώς, έχει σημασία να προσέχουμε τέτοιες μεταβολές στη μνήμη, που έχουν ως αποτέλεσμα τελικά να δημιουργούνται μικρά αλλά εμφανή προβλήματα στην καθημερινή λειτουργία ενός ατόμου και να το δυσκολεύουν δηλαδή δεν θυμάται και δυσκολεύεται π.χ. στο μαγείρεμα, στα ψώνια να οργανώσει τα κοινόχρηστα κλπ .
Άλλα συμπτώματα τα οποία μπορεί να πλαισιώσουν το προηγούμενο σύμπτωμα: λησμονούν σημαντικές ημερομηνίες ή γεγονότα, επαναλαμβάνουν ερωτήσεις που αφορούν το ίδιο πράγμα. Σε αυτή τη περίπτωση είναι πολύ σημαντικό να επισκεφθεί ειδικό σε θέματα μνήμης έτσι ώστε να γίνει ο εξειδικευμένος έλεγχος.
Πολλές φορές οι παραπάνω δυσκολίες έπονται ψυχοπιεστικών καταστάσεων που έχουν ως αποτέλεσμα την εμφάνιση καταθλιπτικής συμπτωματολογίας. Γι’ αυτό χρειάζεται να είμαστε προσεκτικοί με τους ηλικιωμένους που εμφανίζουν κατάθλιψη μετά από τέτοια γεγονότα ζωής.
Ποιοι είναι οι παράγοντες που συμβάλλουν στην εκδήλωση της άνοιας και υπάρχει κάτι που μπορούμε να κάνουμε;
Τα τελευταία χρόνια έχουν προκύψει πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες αναφορικά με ένα σύνολο παραγόντων που μπορεί εφόσον τύχουν επιτυχούς διαχείρισης να μειώσουν τον κίνδυνο εμφάνισης της άνοιας. Η αυξημένη κοινωνική επαφή μπορεί να προσφέρει προστατευτική δράση και θα μπορούσε να καθυστερήσει ή να αποτρέψει την άνοια στο 4% όλων των περιπτώσεων.
Επίσης, γνωρίζουμε ότι η κατάθλιψη στη Τρίτη ηλικία αντιπροσωπεύει περίπου το 4% των περιπτώσεων της άνοιας παγκοσμίως, η βαρηκοΐα το 8% , η υπέρταση το 2% , η απουσία άσκησης το 2% και ο σακχαρώδης διαβήτης το 1%.
Συνεπώς, η διαχείριση των δυνητικά τροποποιήσιμων παραγόντων κινδύνου μπορεί να συμβάλλει στη πρόληψη της άνοιας και γι’ αυτό είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν δράσεις ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης του κοινού με συνεργασία των διαφορετικών λειτουργών υγείας. Αυτό ακριβώς είναι και η θεματική του συνεδρίου μας συγκλίσεις και προοπτικές , οι συγκλίσεις και οι συνεργασίες για τη προαγωγή της υγείας των ηλικιωμένων. Προαγωγή της ψυχικής υγείας σημαίνει πρόληψη και θεραπεία της κατάθλιψης, του σακχαρώδους διαβήτη, της υπέρτασης και κατ’ επέκταση πρόληψη της άνοιας.
Διαβάζουμε συχνά ότι ο ελληνικός πληθυσμός γερνά και σύντομα θα είναι από τους πιο γερασμένους πληθυσμούς στην Ευρώπη. Πώς η χώρα μας φροντίζει τους ηλικιωμένους; Ποιες δράσεις και προγράμματα υπάρχουν για την τρίτη ηλικία;
Είναι αλήθεια ότι στην Ελλάδα τo προσδόκιμο ζωής των γυναικών και των ανδρών ήταν αντίστοιχα τα 65 έτη και 61 έτη το 1950 και τα 83,3 έτη και 78 έτη αντίστοιχα το 2010 με πρόβλεψη να αγγίξει τα 87,6 έτη και 84 έτη το 2050. Οι Υπερήλικες δηλαδή τα άτομα άνω των 85 το 2050 θα αποτελούν το 4.5% του πληθυσμού στις ΗΠΑ συγκριτικά με το 2% που είναι σήμερα, αλλά φαίνεται ότι το ποσοστό αυτό περίπου δηλαδή το 4,4% θα αποτελεί το πληθυσμό της χώρας μας το 2030!
Επιπλέον, η δημογραφία των απομακρυσμένων περιοχών παρουσίασε σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία της απογραφής του 2021 δημογραφική κατάρρευση με απώλεια πληθυσμού που αγγίζει το 20%. Αυτό συνέβαλε στη δραματική αύξηση του πληθυσμού των ηλικιωμένων και επίσης στη μείωση του αριθμού των φροντιστών.
Ακόμη Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι οι ηλικιωμένοι δεν αποτελούν μια ενιαία ηλικιακή ομάδα αλλά το «γήρας έχει τις ηλικίες του» και συνεπώς διαφορετικές ανάγκες. Συνεπώς οι αλλαγές στην σωματική, ψυχική και νοητική υγεία δημιουργούν νέες ανάγκες φροντίδας.
Όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με τις πληροφορίες που έχουμε από πληθυσμιακές μελέτες στην Ελλάδα που έδειξαν ότι ο επιπολασμός της άνοιας κυμαίνεται περίπου στο 5% και αυξάνεται σε 22% σε άτομα άνω των 80 ετών, της κατάθλιψης 17%, και της γενικευμένης αγχώδους διαταραχής 11% φέρνουν στο προσκήνιο την ανάγκη νέων υπηρεσιών προσαρμοσμένων στο σήμερα αλλά και σχεδιασμένων για το αύριο.
Αυτή τη στιγμή, οι υπηρεσίες και οι δομές που έχουν αναπτυχθεί και αναπτύσσονται και διακρίνονται σε δομές και υπηρεσίες κυρίως πρωτοβάθμιας περίθαλψης (Κέντρα Ημέρας), ιατρεία μνήμης και ψυχογηριατρικά ιατρεία στα μεγάλα αστικά κέντρα και σε τριτοβάθμια νοσοκομεία.
Οι απομακρυσμένες περιοχές της χώρας εκτός των αστικών κέντρων κατοικούνται κατά κανόνα στη μεγάλη τους πλειοψηφία από ηλικιωμένους κάνοντας πολύ πιο επιτακτική την ιατρική παρέμβαση από την πρωτοβάθμια περίθαλψη καθ’ ότι πρακτικά δεν έχουν άλλες εναλλακτικές φροντίδας.
Στο πλαίσιο αυτό έχει αναπτυχθεί η Ολοκληρωμένη Παρέμβαση Ψυχογηριατρικής υποστήριξης με σκοπό να συμπληρώσει το κενό στην παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας των ηλικιωμένων σε απομονωμένες γεωγραφικά περιοχές της Αχαΐας, Εβρου, Κυκλάδων, Αιτωλοακαρνανιας και Κορινθίας, να προάγει την ψυχική υγεία των ηλικιωμένων και να συμβάλλει στην αξιοπρεπή διαβίωση και στην παραμονή των ασθενών στην κοινότητα.
Παρ’ όλα αυτά η ψυχική υγεία των ηλικιωμένων τόσο σε επίπεδο πρόληψης όσο και σε επίπεδο αντιμετώπισης των διαταραχών από τις οποίες πάσχουν υπολείπεται σοβαρά σε σχέση με άλλες ομάδες πληθυσμού όπως είναι οι νεότεροι ενήλικες και τα παιδιά.
Το 1ο Συνέδριο Ψυχογηριατρικής έχει διεπιστημονική προσέγγιση και απευθύνεται σε επαγγελματίες και λειτουργούς διαφόρων επιστημονικών κλάδων αλλά και ενδιαφερόμενους που ενδιαφέρονται να μάθουν όλες τις τελευταίες επιστημονικές εξελίξεις για τα θέματα της ψυχογηριατρικής και της τρίτης ηλικίας. Διοργανώνεται από την Ελληνική Εταιρεία Ψυχογηριατρικής και διεξάγεται 24-26 Νοεμβρίου 2023 στο Royal Olympic στην Αθήνα.
