Μήπως η δημοφιλής σειρά προκάλεσε αύξηση των αυτοκτονιών των νέων;
Στις 31 Μαρτίου 2017, το Netflix κυκλοφόρησε την αμφιλεγόμενη σειρά «13 Reasons Why». Εάν δεν έχετε δει την σειρά, περιγράφει λεπτομερώς την αυτοκτονία μίας έφηβης που μέσα από κασέτες περιγράφει τους λόγους της αυτοκτονίας της, κατηγορώντας συνήθως τις πράξεις άλλων.
Η σειρά ήταν εμπορική επιτυχία, αλλά και ένας μαγνήτης για ηθική κριτική. Οι υποστηρικτές της πρόληψης αυτοκτονιών και άλλες ομάδες, ανησύχησαν ότι η παρακολούθηση της σειράς μπορεί να προκαλέσει ορισμένους νέους να αυτοκτονήσουν.
Οι ανησυχίες για τη συσχέτιση των ΜΜΕ και της αυτοκτονίας δεν είναι κάτι νέο. Τέτοιες ανησυχίες αναφέρονται συχνά ως το «Werther Effect», ένα φαινόμενο που έχει πάρει το όνομά του από ένα μυθιστόρημα του 18ου αιώνα που διηγείται την αυτοκτονία ενός νεαρού άνδρα. Εκείνη την εποχή, οι άνθρωποι ανησυχούσαν ότι η ανάγνωση του μυθιστορήματος οδήγησε σε μιμητικούς θανάτους και παρόλο που η κοινωνική επιστήμη τότε δεν ήταν διαδεδομένη, τα στοιχεία ήταν σε μεγάλο βαθμό ανέκδοτα και απόκρυφα.
Ένας πιο πρόσφατος παραλληλισμός με το «13 Reasons Why» μπορεί να είναι οι ανησυχίες της δεκαετίας του 1980 ότι τόσο το «Dungeons and Dragons» όσο και η heavy metal μουσική θα μπορούσαν να οδηγήσουν στην αυτοκτονία παίκτες και ακροατές.
Οι καλλιτέχνες heavy metal, όπως ο Ozzy Osbourne και ο Judas Priest, δέχθηκαν μηνύσεις (ανεπιτυχώς) επειδή φέρεται να προκάλεσαν την αυτοκτονία πολλών νέων. Σήμερα, κανείς δεν πιστεύει σοβαρά ότι κάποιους από αυτούς προκαλεί κάποιον να αυτοκτονήσει, αλλά οι άνθρωποι τότε ήταν αρκετά σοβαροί στις ανησυχίες τους.
Πίσω στο 2017 και στην κυκλοφορία του «13 Reasons Why». Η προβολή της σειράς πυροδότησε ένα κύμα ανησυχίας και καταδίκης από ακτιβιστές πρόληψης αυτοκτονιών, εκπαιδευτικούς και κλινικούς που ανησυχούν ότι θα μπορούσε να ωθήσει τους «ευάλωτους» νέους να αυτοκτονήσουν.
Ίσως το πιο σημαντικό από αυτά ήταν η Εθνική Ένωση Σχολικών Ψυχολόγων, η οποία προειδοποίησε ότι η ισχυρή περιγραφή και πλοκή της σειράς, μπορεί να οδηγήσει τους εντυπωσιασμένους θεατές να εξιδανικεύσουν τις επιλογές που κάνουν οι χαρακτήρες ή / και να αναπτύξουν φαντασιώσεις εκδίκησης και ότι Η έρευνα δείχνει ότι η έκθεση στην αυτοκτονία ενός άλλου ατόμου μπορεί να είναι ένας από τους πολλούς παράγοντες κινδύνου που οι νέοι που αγωνίζονται με ψυχολογικά προβλήματα, ενδέχεται να σκεφτούν ή να επιχειρήσουν να αυτοκτονήσουν.
Εκτός αυτού, τουλάχιστον στην περίπτωση των ψυχαγωγικών μέσων, η έρευνα δεν δείχνει κάτι τέτοιο. Πράγματι, οι ψυχολόγοι δεν ανέφεραν πραγματικά καμία έρευνα κατά την υποβολή αυτού του ισχυρισμού. Στην πραγματικότητα, η προηγούμενη έρευνα για τα ΜΜΕ που αναφέρθηκαν στην αυτοκτονία γενικά δεν δείχνει ότι οι τηλεοπτικές σειρές με τέτοιο περιεχόμενο συνδέονται με την αυτοκτονία των θεατών.
Υπάρχει μια ολόκληρη σειρά κοινωνιολογικών ερευνών σχετικά με τον «ηθικό πανικό», που χρονολογούνται από τη θεωρία του «Moral Panic» που προτάθηκε για πρώτη φορά το 1972. Οι περισσότεροι άνθρωποι είναι εξοικειωμένοι με κάποιους διάσημους «ηθικούς πανικούς»… το Satanic Ritual Abuse Panic ή τον φόβο του Dungeons and Dragons, τα βίντεο παιχνίδια ή την ροκ μουσική.
Πιο πρόσφατα, έχουμε δει πανικόβλητες αντιδράσεις για το Momo Challenge (που σχετίζεται επίσης με αυτοκτονία), τρομακτικoύς κλόουν που καταδιώκουν σχολεία και το «παιχνίδι νοκ-άουτ», όπου οι νέοι θα έπρεπε να προσπαθούν να χτυπήσουν τυχαίους ξένους για να κερδίσουν «πόντους».
Φυσικά, οι «ηθικοί πανικοί» για τα ΜΜΕ δεν βασίζονται σε δεδομένα. Πρόκειται για το συναίσθημα που αποτυπώνουν. Ορισμένα ΜΜΕ προκαλούν ένα αρνητικό συναίσθημα από ηθική άποψη, επομένως πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή σε αυτό. Μερικές φορές οι ηθικοί πανικοί μπορεί να αποσπάσουν τους ανθρώπους από άλλα ζητήματα, όπως η εστίαση πολλών Ρεπουμπλικάνων σε βίαια βιντεοπαιχνίδια μετά από μαζικούς πυροβολισμούς, παρά τις πλέον σαφείς ενδείξεις ότι τα βίαια παιχνίδια δεν παίζουν ρόλο στην κοινωνική βία.
Υπό αυτήν την έννοια, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι τόσοι πολλοί ανήσυχοι πολίτες, δαιμονοποίησαν το «13 Reasons Why» χωρίς στοιχεία. Είναι ακριβώς αυτό που κάνουν όλοι οι άνθρωποι και το έχουν κάνει σε όλη την διάρκεια της καταγεγραμμένης ιστορίας. Οι διάλογοι του Πλάτωνα καταγράφουν παραδείγματα αρχαίων Αθηναίων που ασχολούνται με την παραβατικότητα των ελληνικών θεατρικών έργων (τα οποία 2.500 χρόνια αργότερα διαβάζονται από τους νέους στα μαθήματα ανθρωπιστικών σπουδών).
Το θέμα των ηθικών πανικών είναι ότι ξεκινούν με ένα συμπέρασμα, όπως ότι «το 13 Reasons Why προκαλεί αυτοκτονία». Στη συνέχεια, η κοινωνία απαιτεί στοιχεία για αυτό το συμπέρασμα και αυτό ασκεί πίεση στους επιστήμονες να συμμορφωθούν. Υπάρχει κάτι που αποκαλώ «επιστημονική επίθεση». Αυτό συμβαίνει όταν οι επιστήμονες βρίσκουν ενδιαφέρον σε κάτι που είναι μοντέρνο και ταυτόχρονα άτακτο και προσπαθούν να το συνδέσουν με κάθε κακό αποτέλεσμα που μπορούν να σκεφτούν.
Δεδομένης της κακής ποιότητας τέτοιου είδους έρευνας, είναι εύκολο να έχουμε πολλά ψευδώς θετικά αποτελέσματα. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει ένα είδος αντίστροφης επίδρασης όπου αντί για ένα φάρμακο που θεραπεύει τα πάντα η λανθασμένη επιστήμη συνδέει κάτι με πολλά κακά αποτελέσματα. Η πορνογραφία, εδώ και δεκαετίες, ο στόχος πολλών ηθικών πανικών που σχετίζονται με τα πάντα, από τη σεξουαλική επίθεση έως την ανικανότητα, είναι ένα κλασικό παράδειγμα αυτού.
Τους μήνες μετά την κυκλοφορία του «13 Reasons Why» βγήκαν μερικές μελέτες που ήταν κυρίως ανέκδοτες, υποδηλώνοντας ουσιαστικά ότι οι έφηβοι με απόπειρα αυτοκτονίας που βρίσκονταν στην εντατική, μιλούσαν για το «13 Reasons Why. Αλλά οι μη δημοσιευμένες έρευνες δεν είναι επιστήμη και ειλικρινά, αυτές οι μικρές μελέτες δεν ήταν πολύ καλές.
Ωστόσο, μια μελέτη φάνηκε να δείχνει θετικά αποτελέσματα για το «13 Reasons Why» εξηγώντας ότι με την προβολή της σειράς αυξήθηκαν και οι θετικές συνομιλίες μεταξύ των νέων και των γονέων που σχετίζονται με την αυτοκτονία και την ψυχική υγεία. Ωστόσο, αν και διεξήχθη από σεβαστούς ψυχολογικούς ερευνητές, η μελέτη χρηματοδοτήθηκε από το Netflix.
Η πραγματική βόμβα ήρθε με δύο μελέτες που εξέτασαν δεδομένα για τις αυτοκτονίες νέων. Τον Απρίλιο του 2019, παρουσιάστηκε μια μελέτη που ισχυρίστηκε ότι υπάρχει σύνδεση της συγκεκριμένης σειράς με την αύξηση της αυτοκτονίας των νέων.
Το δελτίο τύπου δήλωσε με τόλμη ότι: Τα ευρήματα αυτής της μελέτης προσθέτονται σε ένα αυξανόμενο σώμα πληροφοριών που υποδηλώνουν ότι οι νέοι μπορεί να είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στον τρόπο με τον οποίο η αυτοκτονία απεικονίζεται στη δημοφιλή ψυχαγωγία και στα μέσα ενημέρωσης. Μόνο μια ματιά στα αποτελέσματα της μελέτης τους αποκάλυψε ότι ήταν μπερδεμένα.
Οι αυτοκτονίες είχαν ήδη αυξηθεί πριν βγει το σόου οπότε δεν ήταν σαφές εάν η σειρά ήταν συμπτωματική με μια προϋπάρχουσα τάση. Οι αυτοκτονίες αυξήθηκαν μόνο στα αγόρια, όχι στα κορίτσια (το αντίθετο από αυτό που περιμέναμε για μια σειρά με νεαρή γυναίκα) αλλά μόνο για μερικούς μήνες (μόνο τρεις στους εννέα) και όχι για άλλους.
Οι αυτοκτονίες μειώθηκαν πραγματικά για τα κορίτσια έναν μήνα μετά την σειρά. Δεν υπήρχαν αποτελέσματα για νεαρούς ενήλικες, είτε για άνδρες είτε για γυναίκες. Συνολικά, φάνηκε ότι οι συγγραφείς είχαν πάρει δεδομένα από μικτά αποτελέσματα για να ταιριάζουν σε μια τρομακτική ιστορία που ήταν, από μόνη της, σε μεγάλο βαθμό μυθοπλασία.
Περίπου ένα μήνα αργότερα, κυκλοφόρησε μια δεύτερη μελέτη με τα ίδια δεδομένα. Σε σύγκριση με την πρώτη, φάνηκε να δείχνει σαφέστερες συσχετίσεις μεταξύ του «13 Reasons Why» και της αυτοκτονίας των νέων. Αλλά αυτό επίσης προκάλεσε διάφορες απορίες. Πώς οι δύο ερευνητικές ομάδες ανέλυσαν τα ίδια δεδομένα και κατέληξαν σε πολύ διαφορετικά αποτελέσματα;
Θυμηθείτε, αυτές οι μελέτες δεν επικεντρώθηκαν σε άτομα, αλλά σε κοινωνικά δεδομένα. Αυτό δεν είναι απαραίτητα κακό, τα κοινωνικά δεδομένα μπορεί να είναι χρήσιμα αλλά είναι συσχετιστικά. Σε αυτές τις μελέτες, στην πραγματικότητα, δεν γνωρίζουμε ότι κάποιο από τα θύματα αυτοκτονίας παρακολούθησε πραγματικά την σειρά.
Περίπου την ίδια στιγμή βγήκε μια μελέτη που εστίασε στη νεολαία και τις οικογένειες. Αυτή η μελέτη ήταν πιο προσεκτική στους ισχυρισμούς της. Συνολικά, οι συγγραφείς κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η παρακολούθηση της σειράς είχε ελάχιστες επιπτώσεις στους θεατές.
Για όσους παρακολούθησαν ολόκληρη τη σειρά, ο κίνδυνος αυτοκτονίας μειώθηκε στην πραγματικότητα, αν και αυξήθηκε ελαφρώς για όσους παρακολούθησαν την σειρά μόνο αποσπασματικά. Ωστόσο, αυτά τα διαχρονικά δεδομένα αγνοήθηκαν σε μεγάλο βαθμό υπέρ των τρομακτικών δελτίων τύπου.
Το πρόβλημα είναι ότι η αυτοκτονία αυξάνεται από έτος σε έτος για τις περισσότερες ηλικιακές κατηγορίες, όχι μόνο για τους νέους (οι μεσήλικες ενήλικες, στην πραγματικότητα, έχουν πολύ υψηλότερο ποσοστό αυτοκτονίας) και τείνει να κορυφώνεται στα τέλη της άνοιξης, συμπτωματικά σωστά περίπου με την εποχή κυκλοφορίας της εκπομπής.
Οι δύο μελέτες που χρησιμοποιούν τα δεδομένα, δεν είχαν ελεγχθεί σωστά για αυτές τις εποχιακές παραλλαγές. Έτσι, τον Ιανουάριο του 2020 μια τρίτη μελέτη που εξέτασε τα ίδια δεδομένα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι όταν τα εποχιακά μοτίβα ελέγχονταν σωστά, το «13 Reasons Why» δεν συνδεόταν με την αύξηση της αυτοκτονίας των νέων.
Σε σύγκριση με πολλούς μακροχρόνιους «ηθικούς πανικούς» το διάστημα για την επαναξιολόγηση του «13 Reasons Why» ήταν σχετικά γρήγορο, μόλις τρία χρόνια από ακραίες δηλώσεις για την αποκήρυξή του. Όμως μας προσφέρει μια προειδοποίηση καθώς προχωράμε. Οι δηλώσεις που γίνονται από συναίσθημα ή ηθική οργή συχνά δεν αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα.
Και μετά από ένα κύμα φόβου, η αρχική επιστήμη μπορεί να είναι αρκετά ελαττωματική. Χρειάζεται συχνά χρόνος για να κατανοήσουμε πραγματικά τον αντίκτυπο των ψυχαγωγικών μέσων. Στο μέλλον πρέπει να παραμείνουμε ήρεμοι. Προς το παρόν τα στοιχεία δείχνουν ότι τα ψυχαγωγικά μέσα σε όλο τον κόσμο δεν επηρεάζουν καθόλου τις συμπεριφορές ή τις συμπεριφορές των θεατών. Πρέπει να το θυμόμαστε την επόμενη φορά που θα δούμε κάτι που μας προσβάλλει.
Απόδοση: Αλκμήνη Καισαρίδου – Ψυχολόγος
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Πηγή
