Το έργο του αμφιλεγόμενου κοινωνικού ψυχολόγου Stanley Milgram παρουσιάζει η βιογραφική ταινία “Experimenter”, τόσο πολυμορφική όσο και οι δικές του έρευνες.
Μια εξαιρετικά τυπική, όμως πάντα συναρπαστική ταινία από το συγγραφέα-σκηνοθέτη Michael Almereyda, που εδώ παραδίδει πλέον πλήρως την πιο υλοποιημένη προσπάθειά του στα 15 χρόνια από το τότε μοντέρνο του έργο «Άμλετ» με πρωταγωνιστή τον Ethan Hawke.
Ο Almereyda αντιλαμβάνεται τη ζωή και το έργο του Milgram ως ένα είδος του συνεχώς εξελισσόμενου θεατρικού έργου και χρησιμοποιεί αυτή την ιδέα, με αποτέλεσμα ένα σαφώς μπρεχτικό κομμάτι του κινηματογράφου που σπάει συστηματικά τον τέταρτο τοίχο και χρησιμοποιεί άλλα κομμάτια του θεατρικού τέχνασματος για να πει την ιστορία του. Αυτές οι ιδιορρυθμίες της ταινίας τύπου παλιάς εποχής indie-art δεν αρέσουν σε όλους, αλλά μόνο για εκείνους που «ζουν» την ταινία και η ταινία “Experimenter” προσφέρει ένα μεθυστικό ζύθο θεωριών σχετικά με την ουσία της ανθρώπινης φύσης και μια εκτέλεση του Peter Sarsgaard που αιχμαλωτίζει την ουσία του Μίλγκραμ σε όλη τη σαγηνευτική, μεγαλομανιακή λάμψη του.
Ο Milgram έγινε διάσημος στην πιο ανεκτική, laissez-faire εποχή της επιστημονικής έρευνας υπό την αιγίδα των πανεπιστημίων και είναι μια από τις γραμμές σκέψης του “Experimenter” που όμως μόνο και μόνο επειδή ο Milgram μπορεί να χρησιμοποίησε κάποιες επιστημονικά αμφισβητήσιμες μεθόδους, αυτή δεν αναιρεί την αξία των στοιχείων του. Η ταινία ξεκινά τον Αύγουστο του 1961 στο Yale, με τον Μίλγκραμ να κάνει την είσοδό του στη πιο διάσημη μελέτη του, το «Πείραμα υπακοής του Milgram στην εξουσία», στην οποία σε δύο τυχαία επιλεγμένα υποκείμενα του πειράματος έχουν ανατεθεί οι αντίστοιχοι ρόλοι των «Δασκάλου» και «Μαθητή» και στον Δάσκαλο να έχουν δοθεί οδηγίες να ρωτά τον Μαθητή (που βρίσκεται σε διπλανό δωμάτιο) μια σειρά από ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής.
Εάν και όταν ο μαθητής δεν απαντάει σωστά, ο Δάσκαλος χορηγεί με ένα τηλεχειριστήριο ηλεκτροσόκ, η σοβαρότητα του οποίου θα αυξανόταν με κάθε μεταγενέστερη λανθασμένη απάντηση. Η παγίδα: Εν αγνοία του Δασκάλου, ο Μαθητής είναι στην πραγματικότητα ένα μέλος της ομάδας του εργαστηρίου του Milgram, βαλμένος να απαντήσει στις ερωτήσεις λάθος επίτηδες και να φωνάζει από τον πόνο, μόλις δέχεται τα διαδοχικά ηλεκτροσόκ (ενώ δεν ήταν πραγματικά).
Ο Milgram γεννημένος στην Αμερική, Εβραίος από ουγγρικο-ρουμανικές ρίζες, είχε εμμονή με την προέλευση της γενοκτονίας και την ανθρώπινη ικανότητα να εξορθολογίζει τη βίαιη συμπεριφορά και όπως ο Αδόλφος Άιχμαν δικάστηκε στο Ισραήλ και η Hannah Arendt έγραψε για «την κοινοτοπία του κακού» στις σελίδες του New Yorker, ο Milgram έκανε πράξη τη θεωρία, παρακολουθώντας με ένα μείγμα γοητείας και τρόμου, όταν περίπου στα δύο τρίτα περίπου των 800 υποκειμένων του πειράματός του χορηγούνταν το πλήρες φάσμα των ηλεκτροσόκ. Τα υποκείμενα της έρευνας πίστευαν ότι δεν είχαν άλλη επιλογή από το να υπακούουν στις οδηγίες των βοηθών του εργαστηρίου του Milgram, ότι, ως εκ τούτου «απλά ακολουθούσαν εντολές».
Ο ίδιος ο Milgram παρακολουθούσε αυτά τα πειράματα μέσω ενός διπλού καθρέφτη, καθόλου διαφορετικό με έναν θεατή του κινηματογράφου. Και, εκτός από μερικές σύντομες αναδρομές στο παρελθόν που έδιναν λεπτομέρεια στο φλερτ του Milgram προς τη συζύγό του Sasha (Winona Ryder), τα πρώτα 30 λεπτά του “Experimenter” μας δίνουν την ίδια προοπτική, σαν ένα ινδικό χοιρίδιο που έρχεται μετά το προηγούμενο για το πείραμα (υποδυόμενο από γνωστούς ηθοποιούς, όπως ο John Leguizamo, ο Anton Yelchin και ο Anthony Edwards) και ανεβαίνουν στο εδώλιο του Milgram.
Επειδή ο Almereyda μας κάνει συνενόχους σε όλη την ψευδαίσθηση που παίζεται στο παρασκήνιο, αυτές οι σκηνές ντύνονται με μια συγκεκριμένη ζοφερή ιλαρότητα, καθώς τα υποκείμενα του πειράματος αντιδρούν (ή όχι) με τις ολοένα και πιο ξέφρενες κραυγές του Μαθητή του Milgram, τον καταδεκτικό λογιστή Jim McDonough (Jim Gaffigan). Αλλά ακόμη και εδώ η ταινία “Experimenter” μας ζητά εμμέσως να εξετάσουμε τις εκτεταμένες συνέπειες του σεναρίου του Milgram, και πώς, στη θέση του Καθηγητή, θα ανταποκρινόμασταν εμείς.
Όταν ο «Experimenter» διευρύνει το πεδίο εφαρμογής του, το κάνει με μια εφευρετική στυλιζαρισμένη μόδα που αναμειγνύει πραγματικές θέσεις με τις οπίσθιες προβολές (κάποιο στατικό ήχο, άλλες φορές κινούμενο) και αποσχισθέντα σκηνικά σεταρίσματα και δείχνει τον πρωταγωνιστή να μιλά ευθέως προς το κοινό ενώ διατηρεί το χαρακτήρα του –ακόμη και σε ένα σημείο, σπάει το χαρακτήρα του με μία αυτοσχέδια μουσική εκτέλεση.
Είναι μια επικίνδυνη στρατηγική που ο Almereyda τη σκηνοθετεί επιδέξια γιατί φαίνεται ένα κομμάτι της ιδέας του Μίλγκραμ για τον εαυτό του και τον τρόπο με τον οποίο τον παίζει ο Σάρσγκααρντ, ως ένα είδος σκηνοθέτη για τον οποίο όλος ο κόσμος ήταν ένα δυνητικό στάδιο.
Σε αρκετές περιπτώσεις, ο Almereyda έχει ακόμη και τον Σάρσγκααρντ να ρυμουλκείται στην οθόνη από ένα ενήλικα ελέφαντα πλήρους μεγέθους – το παροιμιώδες «ένας ελέφαντας στο δωμάτιο» που ο Μίλγκραμ παρακινούσε σε σε ένα μεγάλο μέρος της έρευνάς του. Εν τω μεταξύ, για τον ίδιο το καλό γιατρό, τα πειράματα υπακοής θα γίνονταν κάτι σαν πίθηκος στην πλάτη του – μια πρώιμη επιτυχία που δεν θα μπορούσε ποτέ να ξεπεράσει.
Το πυκνό, βαθιά ερευνημένο αλλά λακωνικό σενάριο του Almereyda, βρίσκει το δρόμο του με αυτοπεποίθηση μέσα από τη δημοσίευση των θεωριών του του Milgram, τη διασημότητα του, τις επακόλουθες κατηγορίες της ηθικής απρέπειας και τη γενική απροθυμία των ανθρώπων να πιστεύουν αυτά που έλεγε ο Milgram: ότι οι περισσότεροι άνθρωποι, όταν απαλλάσσονται από την άμεση ευθύνη για τις δικές τους ενέργειες, θα μπορούσαν να διαπράξουν σχεδόν κάθε είδους θηριωδία.
Μια αισθητά πιο σοβαρή ταινία σχετικά με την επιστήμη και την πολιτική της επιστήμης, σε σχέση με είτε το «Η Θεωρία των Πάντων» ή “The Imitation Game”, η ταινία “Experimenter” συνεχίζει, στη τελική ευθεία του, να αναφέρεται σε μεταγενέστερες, εξίσου πρωτοποριακές μελέτες του Milgram.
Ο Milgram έζησε για το έργο του και η ταινία “Experimenter” είναι ουσιαστικά μια προσπάθεια να τον καταλάβουμε μέσα από αυτή. Αυτό σημαίνει ότι σχετικά λίγο χρόνος αφιερώνεται στην προσωπική ζωή του Milgram, αλλά αρκετός για να γνωρίσουμε ότι δεν ήταν ένας εύκολος συζύγος ή πατέρας και ότι η Sasha (που παίζεται άριστα από την Ryder) –παθιασμένη με την έρευνα του συζύγου της – ήταν πρόθυμη να τον δεχθεί με τους δικούς του όρους.
(Σε μια συγκινητική σκηνή, η πραγματική Sasha Milgram εμφανίζεται στην οθόνη). «Η ζωή μπορεί να γίνει κατανοητή μόνο προς τα πίσω, αλλά πρέπει να βιωθεί μόνο προς τα εμπρός», διακηρύσσει ο Milgram περισσότερο από μία φορά στην ταινία, μέσα από ένα απόφθεγμα του Kierkegaard. Κοιτάζοντας 50 χρόνια πίσω στον Milgram και τα πειράματά του, ο Almereyda βρίσκει πολλά που παραμένουν ακόμα στο σκοτάδι και στοιχειώνουν. Έτσι συμβαίνει και με αυτή την ταινία αφού έχουν ανάψει τα φώτα στην αίθουσα προβολής.
Πηγή: variety.com
