Cine-δρία: «The Hunt» – To ψέμα και η κοινωνική αποδοχή του ως αλήθεια

Η ταινία “The Hunt”, υποψήφια για Όσκαρ Καλύτερης Ξένης Ταινίας, ασχολείται με την αλήθεια, το ψέμα και τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνουν την αντίληψη της πραγματικότητας. Η παραπλανητικά απλή πλοκή της ταινίας, εξετάζει το ψυχολογικό φαινόμενο της ψευδούς μνήμης, που συχνά αποδίδεται στο έργο της ψυχολόγου Ελίζαμπεθ Λόφτους.

H ταινία “Τhe Hunt” του Τόμας Βίντερμπεργκ, παρουσιάζει την ιστορία του Λούκας, ενός δασκάλου παιδικού σταθμού (τον υποδύεται ο Μαντς Μίκκελσεν), ο οποίος κατηγορείται άδικα για την κακοποίηση ενός μικρού κοριτσιού.

Η ταινία “The Hunt”, η οποία ήταν υποψήφια για Όσκαρ Καλύτερης Ξένης Ταινίας το 2014, ασχολείται με την αλήθεια, το ψέμα και τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνουν την αντίληψη της πραγματικότητας. Η παραπλανητικά απλή πλοκή της ταινίας εξετάζει το ψυχολογικό φαινόμενο της ψευδούς μνήμης, που συχνά αποδίδεται στο έργο της ψυχολόγου Ελίζαμπεθ Λόφτους.

Η ίδια περιγράφει την ψευδή μνήμη ως τη διαστρεβλωμένη και μυθιστορηματική ανάμνηση γεγονότων και γεγονότων που δεν συνέβησαν με τον τρόπο που το άτομο τα “θυμάται”. Η Loftus εξέτασε το φαινόμενο σε μια σειρά πειραμάτων και κατέληξε στο συμπέρασμα:

Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η μνήμη λειτουργεί σαν συσκευή εγγραφής. Η μνήμη λειτουργεί περισσότερο σαν μια σελίδα της Wikipedia: Μπορείτε να μπείτε εκεί μέσα και να την αλλάξετε, αλλά το ίδιο μπορούν να κάνουν και άλλοι άνθρωποι.

H Λόφτους αναφέρει περιπτώσεις κακοποίησης παιδιών και ψευδείς μαρτυρίες που κατηγορούν αθώους ανθρώπους λόγω ψευδούς μνήμης. Τέτοιες περιπτώσεις αποτέλεσαν την αφορμή για την ιδέα της ταινίας και όπως δήλωσε ο Τόμας Βίντερμπεργκ στην επίσημη συνέντευξη Τύπου στις Κάννες, ερεύνησε εκτενώς πραγματικές περιπτώσεις ψευδούς μνήμης παιδικής κακοποίησης.

Ο σκηνοθέτης είπε ότι ένας γνωστός του ψυχολόγος, του ανέφερε την ιδέα, αλλά στην αρχή ο Βίντερμπεργκ δεν ενδιαφέρθηκε. Εκτός από την ψευδή μνήμη, η ταινία σχετίζεται στενά και με το φαινόμενο της ψευδομνήμης, το οποίο αναφέρεται ως μια διαταραχή της μνήμης που παράγει μυθοπλασίες και ψέματα χωρίς τη συνειδητή προσπάθεια του ατόμου να πει ψέματα ή να εξαπατήσει.

Το ψέμα και η κοινωνική αποδοχή του ως αλήθεια, είναι ένα από τα κεντρικά θέματα της ταινίας. Σε μια πρώιμη σκηνή που φαινομενικά δεν σχετίζεται με την κύρια πλοκή, ο Θίο (τον υποδύεται ο Τόμας Μπο Λάρσεν) ρωτά τον Λούκας για την πρώην σύζυγό του. Ο Λούκας απαντά αδιαμαρτύρητα ότι όλα είναι μια χαρά και ο Θίο λέει: Μπορώ να καταλάβω πότε λες ψέματα.

Αλλά αργότερα, όταν η κόρη του Θίο, Kλάρα, κατηγορεί ψευδώς τον Λούκας ότι την κακοποίησε σεξουαλικά, ο Θίο υποθέτει λανθασμένα ότι ο Λούκας του λέει ψέματα όταν λέει ότι είναι αθώος. Τα όρια μεταξύ αλήθειας και ψέματος θολώνουν έτσι και ο Θίο δεν μπορεί να διακρίνει αξιόπιστα μεταξύ των δύο.

Σε μια άλλη φαινομενικά ασήμαντη σκηνή, ο αδελφός της Κλάρα και ένας φίλος του δείχνουν στην Κλάρα μια εικόνα ενός πέους και αστειεύονται μπροστά της. Αυτό το γεγονός θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για το ψέμα της Κλάρα αργότερα. Όπως επισημαίνει ο Ίαν Λέσλι στο βιβλίο του «Born Liars», η σύγχυση βασίζεται τις περισσότερες φορές σε πραγματικά γεγονότα που διαστρεβλώνονται και γίνονται μύθοι στο μυαλό μας χωρίς τη συνειδητή προσπάθεια εξαπάτησης. Στη σύγχυση, το άτομο λέει ψέματα χωρίς να το συνειδητοποιεί καθώς πιστεύει ότι αυτό συνέβη πραγματικά. Στην αρχή η Κλάρα φαίνεται να γνωρίζει ότι έχει επινοήσει την ιστορία, αλλά αργότερα πείθεται όλο και περισσότερο ότι συνέβη λόγω της επιρροής των γονέων της και της κοινότητας.

Βλέποντας τις συνέπειες του ψέματός της, η Κλάρα λέει στη μητέρα της ότι επινόησε την ιστορία και ότι ο Λούκας είναι αθώος. Όμως η μητέρα της, της εξηγεί ότι ο εγκέφαλος της Κλάρα προσπαθεί να καταστείλει τη μνήμη της κακοποίησης της από τον Λούκας. Αντιμέτωπη και με τις δύο εκδοχές της ιστορίας, η μητέρα επιλέγει να πιστέψει την ψεύτικη.

Με παρόμοιο τρόπο, η κοινότητα της πόλης αποδέχεται συλλογικά το ψέμα ως αλήθεια. Έτσι, στην προσπάθειά του να εξηγήσει την αλήθεια, ο Λούκας γίνεται ψεύτης, λέει το αντίθετο από αυτό που η κοινότητα έχει συλλογικά αποδεχτεί ως αλήθεια.

Η συλλογική κατασκευή της πραγματικότητας δείχνει ότι ένα σημαντικό μέρος των γεγονότων της πραγματικότητας υπάρχει μόνο λόγω της κοινωνικής σύμβασης και της συλλογικής συμφωνίας να τα αποδεχτούμε ως τέτοια:

Υπάρχουν τμήματα του πραγματικού κόσμου, αντικειμενικά γεγονότα στον κόσμο, που είναι γεγονότα μόνο κατόπιν ανθρώπινης συμφωνίας. Κατά μία έννοια, υπάρχουν πράγματα που υπάρχουν μόνο επειδή πιστεύουμε ότι υπάρχουν. Σκέφτομαι πράγματα όπως το χρήμα, η ιδιοκτησία, οι κυβερνήσεις και οι γάμοι.

Η ιδέα της συλλογικής κατασκευής της πραγματικότητας αναφέρεται σε ανθρωπογενείς συμβάσεις και αποδεκτούς κανόνες που περνούν ως πραγματικότητα απλώς και μόνο λόγω της ανθρώπινης “σύμβασης”. Στην περίπτωση του χρήματος, για παράδειγμα, η αξία του αποτυπώνεται μόνο λόγω της κοινωνικής συμφωνίας που το προβλέπει. Ένα χαρτί με έναν αριθμό πάνω του δεν έχει αντικειμενική ή καθολική αξία 5 ή 50 δολαρίων, είναι η κοινωνία και οι ανθρώπινες συμβάσεις που του έχουν αποδώσει μια τέτοια αξία.

Η έννοια της κοινωνικής κατασκευής της πραγματικότητας σχετίζεται άμεσα με την πλοκή της ταινίας, κατά μία έννοια η κοινότητα έχει συλλογικά “κατασκευάσει” τον Λούκας ως παιδεραστή. Όπως λέει ένας από τους ανθρώπους του παιδικού σταθμού, δεν νομίζω ότι κανείς εδώ έχει πλέον αμφιβολίες για το τι έχει κάνει ο Λούκας.

Η ταινία «Τhe Hunt» εξετάζει την αξία του ψεύδους ως προς την αλήθεια και την εύθραυστη φύση της μνήμης και της αλήθειας. Ένα ψέμα αποκτά την ιδιότητα της αλήθειας λόγω της συλλογικής κοινωνικής του αποδοχής. Λόγω της επιρροής της κοινότητας γύρω της, η Κλάρα δεν μπορεί πλέον να καταλάβει αν είπε ψέματα ή αν είπε την αλήθεια. Η κοινότητα επαναλαμβάνει και επιβεβαιώνει το ψέμα μέχρι να λάβει την ιδιότητα της αλήθειας.

Έτσι, η διαχωριστική γραμμή μεταξύ αλήθειας και ψέματος γίνεται υποκειμενικό ζήτημα κοινωνικής αποδοχής. Ή για να θυμηθούμε τον Φρίντριχ Νίτσε: «Οι αλήθειες είναι ψευδαισθήσεις τις οποίες έχουμε ξεχάσει ότι αυτό είναι».