Το “The Good Place” δεν αφορούσε ποτέ την τελειότητα, αλλά τη σύνδεση. Και είμαστε όλοι καλύτεροι για αυτό. Μας συστήνει λοιπόν με την έννοια της ηθικής μέσα από το πρίσμα φιλοσόφων και ψυχολόγων καθώς η «ηθική των σχέσεων» διαμορφώνει την σύνδεση.
Στα χρόνια που προηγούνται αυτής της περιόδου της ζωής μου, με τον covid-19 και την εναλλασσόμενη ροή ανάμεσα σε καραντίνα με μικρά κοινωνικά φοβισμένα διαλείμματα, έχω παρακολουθήσει πολλές ώρες τηλεόραση. Περισσότερο από το μέσο άνθρωπο, θα υποθέσω. Από παιδί ήταν ένας τόπος διαφυγής γεμάτος φαντασία, μουσική, περιπέτεια, και βιογραφικές ταινίες, τις οποίες πάντα αγαπούσα.
Και βέβαια, σειρές όπου οι πρωταγωνιστές τους μεγάλωναν μαζί μου, ταξιδεύοντάς με άλλοτε σε σκέψεις, και άλλοτε σε φανταστικά τοπία. Ο κινηματογράφος ήταν η ενναλακτική βιβλιοθήκη μου. Οι άνθρωποι φέρνουν συχνά στις αφηγήσεις τους στη θεραπεία σκηνές από ταινίες ή σειρές, ιδιαίτερα τον τελευταίο χρόνο.
Έτσι, μετά την προτροπή ενός θεραπευόμενου παρακολούθησα και το “The Good Place”. Στην αρχή επιφυλακτικά, με μια προκατάληψη απέναντι σε μια ακόμη αμερικάνική σειρά, που όμως με εγκατέλειψε γρήγορα βλέποντας τις θεωρίες που διαπραγματευόταν.
Ο Κ. 28 ετών, μια Τρίτη απόγευμα, ορμώμενος από την αναφορά του σε μια παρελθοντική σχέση, στο τέλος της συνεδρίας μας, μου είπε πόσο πίστευε ότι άξιζε να δω αυτή τη σειρά, ειδικά εγώ. Το “The Good Place” προσφέρει μια εναλλακτική ελπίδα σε ανθρώπους σαν κι εμένα, που έχουν αρχίσει να κινούνται νομίζω προς το μηδενισμό, ή αντιμετωπίζουν ψυχικά ζητήματα, όπως η κατάθλιψη. Αυτή η κυρία (κατάθλιψη) έχει έναν έξυπνο τρόπο να μας πείσει να σταματήσουμε να νοιάζομαστε πολύ για οτιδήποτε, να σταματήσουμε να επιθυμούμε, να ελπίζουμε και να συνδεόμαστε.”
Η σειρά του NETFLIX, “The Good Place”, αγγίζει πολλά θέματα, άλλοτε κοντά στην υλιστική πλευρά που συνδεόμαστε με την καθημερινότητα μας και άλλοτε κοντά στις σκέψεις και στις καρδιές των υπαρξιακών μας αναζητήσεων. Τί σημαίνει να είσαι καλός άνθρωπος; Από πού ξεκινούν και τελειώνουν τα καθήκοντά μας προς τους ανθρώπους γύρω μας; Τι γίνεται με τους ανθρώπους που αγαπάμε;
Μιλώντας για μεγάλα ερωτήματα στην ηθική φιλοσοφία και την ψυχολογία, ίσως επίτηδες ή ίσως χωρίς νόημα, το The Good Place πήρε επίσης μια ισχυρή θέση απέναντι σε θέματα σχέσεων και ερωτήματα που απασχολούν τις εβδομαδιές συνεδρίες και τις συνομιλίες που αφορούν εμπειρίες ενηλίκων. Έθεσε ερωτήματα όπως πώς άραγε τέσσερις φαινομενικά διαφορετικοί, ημιτελής άνθρωποι ταιριάζουν; Μπορόυν να ανακατεσκευάσουν ο ένας τον κόσμο του άλλου μετά την συνάντηση αυτή; Τελικά η ετερότητα μας και ο τρόπος που προσπαθούμε να συμπεριλάβουμε τους άλλους γύρω μας οδηγεί σε επίγηους παράδεισους;
Υπόθεση
Η Eleanor Shellstrop (που υποδύεται η Kristen Bell) ανοίγει τα μάτια της και καλωσορίζεται από έναν άντρα που ονομάζεται Michael (Ted Danson) σε ένα φωτεινό γραφείο. Αυτός την ενημερώνει ότι έχει πεθάνει, αλλά χάρη στην απίστευτα ανιδιοτελή ζωή της στη Γη, θα παραμείνει στην αιωνιότητα σε μια ειδυλλιακή γειτονιά που διευθύνει ο ίδιος, και ονομάζεται Good Place.
Το πρόβλημα όμως είναι ότι η Eleanor είναι πραγματικά ένα απίστευτα κακό και εγωκεντρικό άτομο, που ξέρει ότι δεν ανήκει εκεί, αλλά βρίσκεται εκεί από λάθος. Έτσι, αποφασίζει ότι πρέπει να προσπαθήσει να αναμειχθεί, και να αλλάξει προκειμένου να κατακτήσει επάξια τη θέση της στο Good Place. Ζητά βοήθεια από τον ιδιόρρυθμο καθηγητή φιλοσοφίας, Chidi, ο οποίος τη διδάσκει περί ηθικής και πως να είναι καλό άτομο.
Το φινάλε της 1ης σεζόν κρύβει μια μεγάλη ανατροπή, καθώς η Eleanor ανακαλύπτει ότι στην πραγματικότητα βρίσκεται στο “Bad Place’’, ή αλλιώς καθαρτήριο. Η Eleanor και οι τρεις νέοι ετερόκλητοι φίλοι της, Chidi, Jason και Tahani δεν ήταν καθόλου στο Good Place όλον αυτόν τον καιρό. Ο Michael είναι στην πραγματικότητα ένα δαιμονικό ον από το Bad Place και τους βασανίζει όλους μαζί σε ένα νέο ψυχολογικό πείραμα…
Το “The Good Place” είναι μια σειρά που δεν πραγματεύεται μόνο κάτι έξυπνο και στοχαστικό, περίεργο και διασκεδαστικό. Ασχολείται με ένα βαθύτερο αναστοχαστικό διάλογο για το τι σημαίνει να δίνεις νόημα στα ερωτήματα, να επιλέγεις τη γλώσσα της συμπόνιας, αλλά και πως, πότε αυτή η ανθρώπινη καλοσύνη παίρνει μορφή στη ζωή.
Οι ιστορίες των ανθρώπων γύρω μας μάς υπενθυμίζουν ότι το οφείλουμε ο ένας στον άλλο, να δοκιμάσουμε το καλύτερο μας. Το The Good Place” συγκεκριμένα, δείχνει ότι μάλλον οι άνθρωποι εγγενώς δε μπορούν να είναι τέλειοι κατά τη διάρκεια του χρόνου τους στη Γη.
Είμαστε όλοι υποχρεωμένοι να κάνουμε τη μια ηθική επιλογή ή την άλλη, ανεξάρτητα από το πώς προσπαθούμε να μειώσουμε την ατμοσφαιρική ρύπανση, να στηρίξουμε τις τοπικές επιχειρήσεις, να δωρίσουμε σε έναν αξιόλογο σκοπό ή να ψηφίσουμε τον σωστό υποψήφιο. Μπορούμε όμως να δοκιμάσουμε. Ο καθένας από εμάς είναι ικανός-ή να συνδεθεί με τις αξίες που θα τον οδηγήσουν στην αυτο-βελτίωση και την αυτοσυμπόνια.
Κάνουμε τις ζωές μας καλύτερες, και τις ζωές εκείνων που αγαπάμε καλύτερες κοντά μας, προσπαθώντας κάθε μέρα να είμαστε οι ερευνητικές εκδοχές του εαυτού μας. Ίσως δεν θα πετύχουμε κάθε μέρα την σύνδεση όμως μπορούμε να αναζητήσουμε τους δρόμους.
Η ψυχοθεραπεία, η ψυχολογία και η φιλοσοφία διέπονται απο την σχεσιακή ευθύνη και τη διαλογικότητα. Πώς κρίνουμε αν μια πράξη είναι ηθικά σωστή ή λάθος; Εάν μια ενέργεια είναι λάθος, για ποιο λόγο δε μας δίνει εντολή το μυαλό και η ψυχή μας να μην την κάνουμε; Γιατί πρέπει να δώσουμε προτεραιότητα σε αυτούς τους λόγους έναντι των άλλων ανησυχιών και αξιών μας;
Ο Τ. M. Scanlon και το βιβλίο του What we owe to each other, παίζοντας πρωταγωνιστικό ρόλο στις φιλοσοφικές συζητήσεις και αναζητήσεις στην σειρά προσφέρει νέες απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα, καθώς ενισχύει το κεντρικό μέρος της ηθικής που αφορά το τι οφείλουμε ο ένας στον άλλο. Σύμφωνα με την δική του άποψη, το να σκεφτόμαστε το σωστό και το λάθος είναι να σκεφτόμαστε το τι κάνουμε με όρους που θα μπορούσαν να δικαιολογηθούν από άλλους, και που δεν θα μπορούσαν λογικά να απορριφθούν.
Ο ίδιος, δείχνει πως προκύπτει η ειδική εξουσία συμπερασμάτων σχετικά με το σωστό και το λάθος, από την αξία του να συσχετίζεται με άλλους με αυτόν τον τρόπο, και αποσαφηνίζει πόσο γνωστές ηθικές ιδέες, όπως η δικαιοσύνη και η ευθύνη, μπορούν να γίνουν κατανοητές μέσω του ρόλου τους σε αυτήν τη διαδικασία αμοιβαίας αιτιολόγησης. Ο Scanlon βασίζει τη θεωρία του σε ένα ευρύτερο πλαίσιο για αιτίες (αιτιολογίες), αξίες και έννοιες όπως η ατομική ευημερία που προκαλεί τυπικές απόψεις σχετικά με αυτές τις κρίσιμες έννοιες.
Υποστηρίζει ότι οι επιθυμίες δε μας παρέχουν λόγους, ότι οι καταστάσεις δεν είναι οι πρωταρχικοί φορείς της αξίας και ότι η ευημερία δεν είναι τόσο σημαντική για τη λογική λήψη αποφάσεων όσο θεωρείται συνήθως. Ο Scanlon δίνει μια πλουραλιστική ματιά τόσο για τις ηθικές, όσο και για τις μη ηθικές αξίες.
Το “The Good Place” δημιούργησε ένα πολύχρωμο φαντασιακό κόσμο ώστε να συναντηθούμε με πτυχές της ηθικής φιλοσοφίας και ηθικής των σχέσεων.
Παρακάτω ακολουθούν κάποιές ακόμη αναφορές της έννοιας της ηθικής μέσα από το «The Good Place»:
-
- «Υπάρχει ηθική επιτακτική ανάγκη να σας βοηθήσουμε;» Αναφέρεται στην κατηγορηματική επιταγή του Immanuel Kant ή στην ιδέα ότι όλοι πρέπει να ενεργούμε σύμφωνα με έναν ακλόνητο ηθικό κώδικα που δεν έχει καμία σχέση με τις μεταβλητές κατάστασης.
-
- Στο βιβλίο του Moral Tribes, ο καθηγητής ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ Joshua David Greene υποστηρίζει ότι το να μεταμορφώνεσαι σε μία “αντλία ευτυχίας ή χαράς ” μπορεί να δημιουργήσει περισσότερη κοινωνική βλάβη παρά σύνδεση. Εάν συμβάλλετε στο ευρύτερο καλό, ενώ παραμένετε χαρούμενοι και πραγματικά κοντά στις επιθυμίες σας, εξηγεί, τότε άλλοι άνθρωποι θα αναγνωρίσουν ότι η αλληλεγγύη και η κοινωνική προσφορά μπορούν επίσης να εμπλουτίσουν τη ζωή τους. Αν, αντίθετα, σπρώξεις τον εαυτό σου σε ένα οριακό σημείο πέρα των επιθυμιών σου ή αντοχών σου, μπορείς να κάνεις φαινομενικά «καλά» μέσω των προσωπικών σου δωρεών, αλλά μπορεί εντέλει να υπονομεύσεις το κοινωνικό αντίκτυπό του έργο σου, μεταμορφώνοντας τον εαυτό σου ένα μη ελκυστικό παράδειγμα με αρνητικό αποτύπωμα τελικά στην κοινωνία.
-
- Η θεωρία της προσωπικής ταυτότητας του John Locke. Ο John Locke πίστευε ότι η προσωπική ταυτότητα βασίζεται σε μια συνεχή συνείδηση, δηλαδή σε αναμνήσεις. Για τους περισσότερους από εμάς, αυτό φαίνεται λογικό: Αναπτύσσουμε τον εαυτό μας ως άτομα μαθαίνοντας και αλλάζοντας με βάση τις προηγούμενες εμπειρίες.
-
- Η ηθική πράξη είναι μια πράξη σύνδεσης: σύνδεση με τον άλλο, η σύνδεση με μια κοινότητα, η σύνδεση με μια κοινωνία και, σε τελική ανάλυση, η σύνδεση με το ανθρώπινο είδος, σύμφωνα με το Μορέν.
Η ηθική είναι κάτι πέρα από τους κανόνες, τα όρια, τη δεοντολογία ή τις καλές πρακτικές.
Μέσα από τη ματιά του θεραπευτή, το ‘’Good Place’’ ταυτίζεται με την άποψη του Ν. Χρηστάκη, στο βιβλίο του ‘’Συνδεδεμένοι’’ Για να μάθουμε ποιοι είμαστε, θα πρέπει να κατανοήσουμε πως συνδεόμαστε με τους άλλους [σελ. 20 τέλος]
Οι συνδέσεις μας επηρεάζουν κάθε πλευρά της καθημερινής μας ζωής […] Το πώς αισθανόμαστε, τι ξέρουμε, ποιόν παντρευόμαστε, πόσο συχνά αρρωσταίνουμε, πόσα χρήματα κερδίζουμε ή το αν ψηφίζουμε, όλα επηρεάζονται από τους κοινωνικούς μας δεσμούς. Τα κοινωνικά δίκτυα διασπείρουν την ευτυχία, τη γενναιοδωρία και την αγάπη […] Είναι πανταχού παρόντα, επηρεάζοντας με ανεπαίσθητο ή και με δραματικό τρόπο τις επιλογές, τις πράξεις, τις σκέψεις, τα αισθήματα, ακόμα και τις επιθυμίες μας. Και οι συνδέσεις μας δεν περιορίζονται στα άτομα που γνωρίζουμε. Πέρα από τον δικό μας κοινωνικό ορίζοντα, ακόμα και οι φίλοι των φίλων των φίλων μας μπορούν να πυροδοτήσουν αλυσιδωτές αντιδράσεις που μας επηρεάζουν, σαν κύματα που ξεκινούν από μακρινούς τόπους και ξεσπούν στις δικές μας ακτές [σελ. 26 παρ.2].
Στη θεραπευτική διαδικασία παγκοσμίως όλα συνδέονται μέσα από το πρίσμα της σχεσιακής ευθύνης και της ενεργής παρουσίας. Ο διάλογος, το βλέμμα, η ερμηνεία των συναισθημάτων των άλλων με βάση τις εκφράσεις του προσώπου, τις χειρονομίες, τη γλώσσα του σώματος και την προσωδία της φωνής. Η Αφρική έχει προσφέρει μια λέξη στο διεθνές λεξιλόγιο που δύσκολα εξηγείται με δυο γραμμές, UBUNTU: ο άνθρωπος γίνεται άνθρωπος μέσα από άλλους ανθρώπους.
Πρέπει κανείς να χρησιμοποιήσει πολλά λόγια, μεταφορές και παραδείγματα. Το ουμπούντου λοιπόν, δηλώνει μια ηθική στάση ή, ακόμα περισσότερο, μια στάση ζωής: είμαστε όλοι αλληλοσυνδεδεμένοι, η ευτυχία του ενός εξαρτάται από την ευτυχία του άλλου, πορευόμαστε στη ζωή σαν ορειβάτες δεμένοι με το ίδιο σχοινί.
Το “The Good Place” δεν αφορούσε ποτέ την τελειότητα, αλλά τη σύνδεση. Και είμαστε όλοι καλύτεροι για αυτό. Μας συστήνει λοιπόν με την έννοια της ηθικής μέσα από το πρίσμα φιλοσόφων και ψυχολόγων καθώς η «ηθική των σχέσεων» διαμορφώνει την σύνδεση.
