Πώς η πάλη με την ψυχική ασθένεια επηρέασε το έργο διάσημων καλλιτεχνών

Η σύνδεση της ψυχικής ασθένειας και της τέχνης έχει συζητηθεί εκτενώς, ειδικά τα τελευταία χρόνια. Είναι αναμφισβήτητο ότι υπάρχει μια συσχέτιση, ειδικά αν θεωρούμε την τέχνη ως μία στοιχειώδη μορφή ανθρώπινης επικοινωνίας. Από αυτή την προοπτική, η καλλιτεχνική δημιουργία δεν είναι απλώς μια απόκριση σε μια ασθένεια, αλλά μια μορφή διεξόδου, μια δικλίδα διαφυγής.

Ο Vincent Van Gogh ήταν ένας διάσημος μετα-ιμπρεσιονιστής ζωγράφος, γνωστός επίσης και για μία ιδιαίτερη πτυχή της προσωπικής του ζωής, αφού νοσηλεύτηκε για αρκετό καιρό σε μια ψυχιατρική κλινική. Εκεί, δημιούργησε έργα τέχνης όπως η Έναστρη νύχτα (Starry Night) και πολλές από τις διάσημες αυτοπροσωπογραφίες του.

Εκτός από το ότι έπασχε από άγχος και κατάθλιψη, ο καλλιτέχνης αντιμετώπιζε επίσης και κρίσεις επιληψίας. Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι ο ζωγράφος υπέφερε από ξανθοφύλλη – και ότι αυτός ο παράγοντας επηρέασε την τέχνη του, δεδομένου ότι ο Van Gogh μπορώντας να διακρίνει περισσότερο τα κιτρινωπά χρώματα, έδωσε έμφαση στους κίτρινους τόνους στους πίνακές του.

Εκτός από τον Van Gogh, πολλοί άλλοι καλλιτέχνες είχαν παρόμοια προβλήματα, όπως οι τέσσερις ζωγράφοι που αναφέρονται παρακάτω των οποίων η ψυχική ασθένεια επηρέασε άμεσα το έργο τους.

1. Louis Wain (1860-1939)

Ο Louis Wain ο οποίος γεννήθηκε το 1860 ήταν ένας Άγγλος εικονογράφος ο οποίος έγινε γνωστός για τις απεικονίσεις των ανθρωπόμορφων γατών του.

Οι γάτες με μεγάλα μάτια, οι οποίες συνήθως απεικονίζονται να παρευρίσκονται σε κοινωνικές καταστάσεις, όπως σε παιχνίδια ή ραντεβού, δεν δημιουργήθηκαν αρχικά λόγω κάποιας παραγγελίας. Άρχισε να σχεδιάζει γάτες για να διασκεδάσει τη σύζυγό του. Δυστυχώς, λίγο μετά το γάμο του, ο Wain έχασε τη γυναίκα του από καρκίνο και ο θάνατός της ήταν η αιτία βαριάς κατάθλιψης στη ζωή του καλλιτέχνη.

Στην ηλικία των 57 ετών, διαγνώστηκε με σχιζοφρένεια, μια διαταραχή που επηρεάζει όχι μόνο τον τρόπο σκέψης ενός ανθρώπου, αλλά και τη συμπεριφορά του. Ο Wain άρχισε να ενεργεί με επιθετικότητα, οπότε πέρασε τα τελευταία 15 χρόνια της ζωής του σε ψυχιατρικά ιδρύματα.

Η πάθησή του δεν επηρέασε μόνο την προσωπικότητά του: τα έργα τέχνης του Wain άρχισαν επίσης να διακρίνονται από ένα εντελώς διαφορετικό στυλ από τα αρχικά έργα τέχνης του. Οι γάτες του ενώ στους πρώτους του πίνακες, χαμογελούσαν και ήταν χουχουλιάρικες, άρχισαν να παρουσιάζουν διαφορετικά χαρακτηριστικά με περισσότερο γεωμετρικά και πολύχρωμα στοιχεία. Τα περισσότερα από αυτά τα ψυχεδελικά γατάκια γεννήθηκαν όταν ο Wain νοσηλεύτηκε στο Νοσοκομείο Napsbury, όπου και πέθανε.

2. Edvard Munch (1863-1944)

Δεν μπορώ να απαλλαγώ από τις ασθένειες μου, καθώς μεγάλο μέρος της τέχνης μου υπάρχει εξαιτίας της ύπαρξής τους, έγραψε ο Νορβηγός ζωγράφος Edvard Munch, διάσημος για τον πίνακα Η κραυγή (The Scream) και ένας από τους κύριους καλλιτέχνες του εξπρεσιονιστικού κινήματος.

Το οικογενειακό περιβάλλον του Munch τον οδήγησε σε μία προδιάθεση για την εμφάνιση πιθανών προβλημάτων ψυχικής υγείας. Η μητέρα του και μία από τις αδελφές του πέθαναν από φυματίωση όταν ήταν ακόμα πολύ μικρός. Ο πατέρας του υπέφερε από κατάθλιψη και η άλλη αδελφή του είχε διαγνωσθεί με σχιζοφρένεια. Ο Munch δεν βγήκε αλώβητος από αυτές τις καταστάσεις. Είχε μια ψυχική κατάρρευση το 1908, η οποία επιδεινώθηκε από τον αλκοολισμό, όπου και νοσηλεύτηκε σε μια ψυχιατρική κλινική στη Δανία.

Εκτός από τα ψυχικά του προβλήματα, ο ζωγράφος αντιμετώπιζε ακόμη και άλλα ζητήματα: το 1937, τα έργα του κατασχέθηκαν από την κυβέρνηση του Χίτλερ, με το πρόσχημα του δικτάτορα ότι επρόκειτο για «εκφυλισμένη τέχνη».

Ο Munch έγραψε ότι η ασθένεια, η παραφροσύνη και ο θάνατος ήταν οι μαύροι άγγελοι που φύλαγαν το σπίτι μου και μάλιστα διαγνώστηκε με νευρασθένεια, μια κλινική πάθηση που συνδέεται με την υστερία και την υποχονδρίαση. Το έργο του χαρακτηρίζεται από φιγούρες των οποίων το αίσθημα απελπισίας και αγωνίας είναι εμφανές. Οι πινελιές και τα χρώματα που χρησιμοποιεί ο Munch στις συνθέσεις του, συχνά αποδεικνύουν τη δική του νοητική κατάσταση.

3. Francisco de Goya (1746-1828)

Ο τρίτος καλλιτέχνης στη λίστα μας είναι ο Ισπανός ζωγράφος Francisco de Goya. Στα 46 χρόνια του, ο Goya ήταν καθηλωμένος στο κρεβάτι, είχε χάσει την ακοή του και ήταν πολύ άρρωστος εξαιτίας μίας άγνωστης ασθένειας για εκείνη τη εποχή. Η κώφωση του είχε αρκετές αιτιολογίες, όπως η σύφιλη ή η δηλητηρίαση με μόλυβδο. Ωστόσο, ο καλλιτέχνης παρουσίασε επίσης ψυχικές διαταραχές που επηρέασαν το έργο του.

Πιο πρόσφατες εικασίες υποδηλώνουν ότι ο Goya υπέφερε από το σύνδρομο Susac, μια ασθένεια που εκτός από την πρόκληση απώλειας ακοής και όρασης, προκαλεί επίσης προβλήματα στον εγκέφαλο και ευστάθειας του ασθενούς.

Οι εκδηλώσεις ψευδαισθήσεων και παραληρημάτων ήταν επίσης συχνές κατά την πιο κρίσιμη περίοδο της ασθένειας του ζωγράφου. Εξωτερικοί παράγοντες, όπως οι Ναπολεόντειοι πόλεμοι σημάδεψαν βαθιά τον ζωγράφο. Αποτύπωνε στα έργα του τη βαρύτητα της ανθρώπινης μελαγχολίας, μέσα από πίνακες που απεικόνιζαν ολοένα και περισσότερο τον ανθρώπινο πόνο.

4. Γιαννούλης Χαλεπάς (1852-1938)

Ο Έλληνας Γιαννούλης Χαλεπάς είναι μια ξεχωριστή περίπτωση. Όχι μόνο είναι ο μοναδικός γλύπτης στον κατάλογό μας, αλλά η ψυχική ασθένεια του δεν είχε άμεση επίδραση στο στυλ του. Ωστόσο, πέρασε αρκετές δεκαετίες χωρίς να δημιουργήσει τίποτα ή κατέστρεφε τα έργα του αμέσως μετά τη δημιουργία τους.

Ο Χαλεπάς ξεκίνησε την καλλιτεχνική του καριέρα διατηρώντας χαμηλό προφίλ και άνοιξε ένα ατελιέ στην Αθήνα μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του στο Μόναχο. Ωστόσο, γύρω στο 1878, άρχισε να παρουσιάζει τα πρώτα συμπτώματα της ψυχικής του ασθένειας. Δέκα χρόνια αργότερα, διαγνώστηκε με άνοια, σε ηλικία μόλις 36 ετών.

Η μητέρα του Χαλεπά πιστεύοντας ότι η τέχνη ήταν υπεύθυνη για την ψυχική κατάσταση του γιου της, προσπάθησε να τον κρατήσει μακριά από τη γλυπτική. Μόνο μετά το θάνατό της το 1916, επέστρεψε στην εργασία του. Οι ερευνητές συμφωνούν ότι κατά την περίοδο αυτή άρχισε να δημιουργεί γλυπτά με περισσότερη ελευθερία και δεν ήταν τόσο προσκολλημένος στα νεοκλασικά ιδεώδη.

Η σύνδεση της ψυχικής ασθένειας και της τέχνης έχει συζητηθεί εκτενώς, ειδικά τα τελευταία χρόνια. Είναι αναμφισβήτητο ότι υπάρχει μια συσχέτιση, ειδικά αν θεωρούμε την τέχνη ως μία στοιχειώδη μορφή ανθρώπινης επικοινωνίας. Από αυτή την προοπτική, η καλλιτεχνική δημιουργία δεν είναι απλώς μια απόκριση σε μια ασθένεια, αλλά μια μορφή διεξόδου, μια δικλίδα διαφυγής.