Φόβος, αγωνία, ταπείνωση, θυμός, απόγνωση, ανασφάλεια, ενοχή, …σα να πετάξανε πάνω στους ανθρώπους μια συλλογική ενοχή που απλώθηκε όπως το νέφος, μας καταπλάκωσε όλους και μας βαραίνει γιατί συννεφιάζει τον ουρανό μας.
Μικρό απόσπασμα από τις δεκάδες συνεντεύξεις της έρευνας που εκπονείται στο εργαστήριό μας με στόχο να αναδείξει την συναισθηματική πλευρά της κρίσης, την ανθρώπινη πτυχή της που καταπλακώθηκε απ’ τους αριθμούς και τις πάμπολλες μετρήσεις δεικτών. Δείκτες σαν αυτόν που απεικονίζεται στο γλυπτό «Κρίση», υποδηλώνοντας αυτήν ακριβώς την καταπλάκωση.
Είναι γνωστό στην ψυχολογία πως οι έντονες συγκινήσεις κινητοποιούν και οδηγούν σε δράση, ατομική αλλά και συλλογική. Εκτός κι αν τα συμβάντα πληγώσουν βαθιά και τραυματίσουν, όπως τον οικογενειάρχη που απολύθηκε ή την ηλικιωμένη που χάνει την περίθαλψή της. Τότε οι άνθρωποι δεν μπορούν ούτε καν να βάλουν σε λόγια τα συναισθήματα που νιώθουν, γιατί βιώνουν το ακατανόητο. Μόνο να ψελλίσουν μπορούν το οργανικό ανάλογο των συναισθημάτων που, καθώς λογοκρίθηκαν από τη βίωσή τους γιατί ήταν αφόρητα, παγιδεύτηκαν στο σώμα: «μούδιασμα, πάγωμα, σύγχυση».
Όπως το σωματικό τραύμα τη στιγμή που βιώνεται νεκρώνει και μουδιάζει την περιοχή που το υπέστη, τα επακόλουθα της οικονομικής κρίσης στην καθημερινή ζωή είναι ένα ψυχοκοινωνικό τραύμα, μια αιφνίδια κατάσταση που ακινητοποιεί, γιατί δημιουργεί ρήξη στη συνέχεια και τη συνοχή της ύπαρξης σε μια ποσότητα που ο άνθρωπος δεν καταφέρνει να αντιμετωπίσει. Το συμβάν είναι τόσο ισχυρό που σε αφήνει άλαλο. Διασπά την αίσθηση του χώρου και του χρόνου και η σκέψη κομματιάζεται. Δεν μπορείς καν να αναρωτηθείς «τι θα κάνω τώρα;». Μόνον καθηλωμένος επαναλαμβάνεις «δεν είναι δυνατόν να συμβαίνει αυτό!», αναμασώντας θραύσματα της εμπειρίας, ανάκατα με αντιφατικά αποσπάσματα δημόσιου λόγου που αποπειρώνται να ερμηνεύσουν για λογαριασμό σου το συμβάν, μ’ έναν τρόπο όμως που σου είναι αδύνατον να οικειοποιηθείς, γιατί οι έξωθεν αντιφατικές εξηγήσεις δεν αγγίζουν το βίωμά σου.
Το τραύμα δημιουργεί μούδιασμα των αισθήσεων και των νοητικών λειτουργιών. Οι άνθρωποι ξυπνάνε το πρωί, πηγαίνουν στις δουλειές τους -αν έχουν-συνεχίζουν τη ρουτίνα τους –αν εξακολουθεί να υπάρχει-, φαίνονται κανονικοί, αλλά δεν νιώθουν πια κι ούτε μπορούν να σκεφτούν.
Το τραύμα σε μια κοινωνία, όπως και το ατομικό τραύμα, επουλώνεται σταδιακά καθώς το νόημά του σφυρηλατείται αναδρομικά και σε δεύτερο χρόνο, μέσα από αφηγήσεις που πηγάζουν από το ίδιο το βίωμα των ανθρώπων κι όχι από έξωθεν ερμηνείες, και μέσα σε πλαίσια που «αγκαλιάζουν» και εμπεριέχουν. Μικρές ή μεγάλες κοινωνικές ομάδες, η οικογένεια, η γειτονιά, συλλογικότητες, όπου κάποιος μπορεί να νιώσει σχετικά ασφαλής για να αρθρώσει τα θραύσματα της πονεμένης εμπειρίας του και μιλώντας γι’ αυτά ν’ αρχίσει να τα κατανοεί, να αρχίσει όχι απλώς να ξανανιώθει αλλά να αντέχει να νιώσει χωρίς να διαλυθεί. Να ξαναβρεί το συναίσθημα που ήταν αφόρητο τη στιγμή του τραυματισμού και να καταφέρει να το βιώσει χωρίς να καταστραφεί.
Τα συναισθήματα που φτάνουν στο αποκορύφωμά τους αποτυπώνονται στο πρόσωπο του Ανθρώπου στο γλυπτό «Κρίση» και τα βιώνουμε μέσω της έκφρασης του. Αυτός ο άνθρωπος είμαστε όλοι εμείς.
Καθώς χτίζεται μια συνεκτική αφήγηση για το τραύμα, το συναίσθημα ανακτά την κινητοποιό του δράση και διαποτίζει δημιουργικά τη σκέψη ώστε να βρει τους πόρους και τους τρόπους να προχωρήσει μπροστά, να ξαναζήσει νιώθοντας κι όχι απλώς να επιβιώνει υπό αναισθησία, να βρει λύσεις. Και η ζωή αποκτάει ξανά τη συνοχή και τη συνέχειά της από το παρελθόν, στο παρόν και προς το μέλλον.
Το γλυπτό «Κρίση» είναι σαν μια μορφή αφήγησης ριζωμένη στη συγκίνηση, που γεννώντας την «οικεία ηδονή» οδηγεί στην «κάθαρση». Αυτή η τέχνη έχει τη δύναμη να επιστρέψει στους ανθρώπους τα συναισθήματά τους και συν-κινώντας να αποδώσει συνοχή και ερμηνεία στην ανθρώπινη εμπειρία, συμβάλλοντας έτσι στην επούλωση του τραύματος.
Το έργο «Κρίση» του Τάσου Νυφαδόπουλου, θεμελιωμένο στο χώρο που μια γειτονιά ανθρώπων γενναιόδωρα του παραχώρησε, είναι μια αφηγηματική συμβολή στην επούλωση του τραύματος. Για να συν-κινεί και να παρα-κινεί τους περαστικούς να δημιουργούν τη δική τους αφήγηση για ό,τι έζησαν τον καιρό της κρίσης και να αναζητούν μέσα στην ελληνική ψυχή τους τα ψήγματα της αντίστασης και της ψυχικής ανθεκτικότητας που έκαναν αυτό το λαό να επιβιώνει τα απανωτά εθνικά τραύματα ξεριζωμών, εμφυλίων και δικτατοριών και να ξαναστήνει τη ζωή του από την αρχή.*
Το Έργο-γλυπτό «Κρίση»
Το πρώτο γλυπτό με θέμα την κοινωνικοοικονομική κρίση έγινε πραγματικότητα και βρίσκεται ήδη σε κοινή θέα.
Το γλυπτό «Κρίση» είναι ο τρόπος του γλύπτη, Τάσου Νυφαδόπουλου, να αποτυπώσει στη συλλογική μνήμη την κραυγή της κοινωνίας που βιώνει τις επιπτώσεις των τεράστιων κοινωνικοοικονομικών αλλαγών των τελευταίων χρόνων. Φτιαγμένο από πρωτότυπα υλικά, μεταξύ των οποίων εποξειδική ρητίνη, ανθρακονήματα, υαλοϋφάσματα και έχοντας 6,8 μέτρα μήκος, 3,4 μέτρα πλάτος και 3,7 μέτρα ύψος αποτελεί μία δυνατή εικόνα, ένα ισχυρό σύμβολο που καθρεφτίζει τις συνέπειες της οικονομικής κρίσης στον άνθρωπο και την κοινωνία.
Κατορθώνει να θέσει στο προσκήνιο τον άνθρωπο πέρα από τις στατιστικές αναλύσεις και τους αριθμούς και να προβάλλει την αξία της ανθρώπινης ζωής.
Σκοπός του είναι να περάσει ένα διαχρονικό και ταυτόχρονα διδακτικό μήνυμα για ολόκληρη την κοινωνία, καθώς κρίσεις θα παρουσιάζονται πολλές φορές στην ζωή μας και οφείλουμε, μαθαίνοντας μέσα από τα λάθη μας, να τις προλαμβάνουμε και να τις αντιμετωπίζουμε έχοντας στο νου μας τις συνέπειες για το σύνολο της κοινωνίας αλλά και για τον κάθε άνθρωπο ξεχωριστά.
Αποτελούμενο στο κύριο μέρος του από ένα πτωτικό δείκτη και έναν άνθρωπο με την τάση του σώματος του προς τα εμπρός αφήνει τον παρατηρητή να επιλέξει την κατάληξη της γεμάτης έντασης σκηνής που βλέπουμε, να ερμηνεύσει δηλαδή το αν η κίνηση του ανθρώπου θα τον φέρει σε μία καλύτερη κατάσταση ή όχι.
Το έργο «Κρίση» και τα μηνύματα του αποτελούν πλέον μέρος της κοινωνικής και πολιτιστικής ζωής της πόλης μας και μπορούν όλοι να το επισκεφθούν στη Λεωφόρο Βουλιαγμένης 602 Α και Ιμέρας στην Αργυρούπολη.
Για περισσότερες πληροφορίες για τον γλύπτη Τάσο Νυφαδόπουλο μπορείτε να επισκεφτείτε την ιστοσελίδα www.tasosnyfadopoulos.com
Συγγραφέας:
Μπετίνα Ντάβου
Καθηγήτρια Ψυχολογίας
Διευθύντρια Εργαστηρίου Ψυχολογικών Εφαρμογών & Επικοινωνιακού Σχεδιασμού, Τμήμα Επικοινωνίας & ΜΜΕ,
Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
