Ο Σίγκμουντ Φρόιντ, ιδρυτής της σχολής της ψυχανάλυσης, νευρολόγος και ψυχίατρος, αποτέλεσε έναν από τους πιο σπουδαίους στοχαστές του 20ου αιώνα.
Μπορεί πολλές από τις θεωρίες του να διχάζουν σήμερα την επιστημονική κοινότητα, ωστόσο το έργο του δεν παύει να αποτελεί το θεμέλιο λίθο της επιστήμης της ψυχολογίας όπως τη γνωρίζουμε σήμερα.
Νεανικά Χρόνια – Σπουδές
Ο Φρόυντ γεννήθηκε το 1856 στη σημερινή πόλη της Τσεχίας Πρίμπορ που τότε αποτελούσε τμήμα της Αυστρίας. Όταν ήταν τεσσάρων ετών η οικογένειά του μετακόμισε στη Βιέννη, στην οποία πόλη και εκείνος έμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του.
Ήταν ο μεγαλύτερος από οχτώ παιδιά και οι γονείς του ήταν υποστηρικτές της Ιουδαϊκής θρησκείας, κάτι που αυτός ωστόσο δεν ενστερνίστηκε, ακολουθώντας μια αθεϊστική στάση ζωής. Ο πατέρας του περιγράφεται ως μοναχικός και απολυταρχικός, ενώ η μητέρα του φαίνεται να ήταν πιο στοργική και συναισθηματικά διαθέσιμη. Την εκπαίδευσή του είχαν αναλάβει αρχικά οι γονείς του στο σπίτι. Αργότερα όμως συνέχισε τις σπουδές του σε ένα διακεκριμένο σχολείο, στο οποίο μάλιστα ξεχώρισε για τις επιδόσεις του και αποφοίτησε με έπαινο.
Το 1873, σε ηλικία 17 ετών, ξεκίνησε να σπουδάζει στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου της Βιέννης. Η έρευνά του επικεντρωνόταν αρχικά στη βιολογία, ενώ στη συνέχεια υπό την καθοδήγηση του εξέχοντος Γερμανού επιστήμονα της φυσιολογίας και δασκάλου του, Ernst Brücke, ειδικεύτηκε στην νευρολογία.
Το 1881 αποφοίτησε από τη σχολή και ξεκίνησε να εργάζεται στο Γενικό Νοσοκομείο της Βιέννης και συγκεκριμένα στην ψυχιατρική κλινική. Συνδύασε μάλιστα την ιατρική πρακτική με τη θεωρητική έρευνα, όπως για παράδειγμα, οι εργασίες που έκανε για την αφασία και για τις επιδράσεις της κοκαΐνης.
Οι μελέτες που πραγματοποίησε ο Φρόυντ στο Γενικό Νοσοκομείο της Βιέννης για την κλινική χρήση της κοκαΐνης είναι ιδιαίτερα σημαντικές. Η πρώτη του αναφορά για την ουσία αυτή ήταν το 1884, όταν σε μία επιστολή του ανέφερε το ενδιαφέρον του για τη χρήση της σε περιπτώσεις καρδιοπάθειας ή νευρικής κατάπτωσης.
Με βάση την προσωπική του εμπειρία αλλά και τις δοκιμές που πραγματοποίησε, ολοκλήρωσε μια έρευνα με τίτλο Περί κοκαΐνης που εκδόθηκε το 1885. Σε αυτήν κατέληγε πως η ουσία αυτή είναι κατάλληλη για χρήση σε περιπτώσεις νευρασθενειών, δυσπεψίας αλλά και ότι μπορεί να αντικαταστήσει τη μορφίνη.
Αν και υπήρξε για αρκετά χρόνια υπέρμαχος της χρήσης κοκαΐνης για φαρμακευτικούς σκοπούς, ο εθισμός ενός στενού του φίλου στην ουσία αυτή καθώς και η μετέπειτα γνώση των επιπλοκών της χρήσης της, μετέστρεψε τη γνώμη του. Αξίζει να αναφερθεί μάλιστα πως δέχτηκε έντονες κριτικές για την παραπάνω θέση του και η φήμη του αμαυρώθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Τον Οκτώβριο του 1885 συνέχισε την επιμόρφωσή του στο Παρίσι, πλάι στο σπουδαίο Γάλλο νευρολόγο Jean Charcot ο οποίος τότε χρησιμοποιούσε τη μέθοδο του υπνωτισμού για την αντιμετώπιση της υστερίας και άλλων αξιοπερίεργων ψυχικών ασθενειών. Εκείνη την περίοδο λοιπόν ήρθε σε πρώτη επαφή με την ιδέα πως οι ψυχολογικές διαταραχές ίσως πηγάζουν από το μυαλό και όχι από εγκεφαλική δυσλειτουργία.
Γυρνώντας από το Παρίσι το 1886, ο Φρόυντ ξεκίνησε να χρησιμοποιεί στο ιδιωτικό του ιατρείο την ύπνωση ως θεραπευτική μέθοδο σε νευρωτικούς ασθενείς.
Περίπτωση «Anna O.»
Πολύ σημαντική υπήρξε η γνωριμία του με το διακεκριμένο γιατρό και μέντορά του Josef Breuer, ο οποίος μάλιστα τον σύστησε και στο περιστατικό της γνωστής μέχρι και σήμερα ασθενούς «Anna O.».
Η ασθενής αυτή, η οποία στην πραγματικότητα ονομαζόταν Bertha Pappenheim, υπήρξε μία κλασική περίπτωση υστερίας. Συγκεκριμένα εμφάνιζε συμπτώματα όπως νευρικό βήχα, αναισθησία των άκρων και παράλυση. Μέσα από τη θεραπεία της ύπνωσης ανακάλυψαν τυχαία πως όταν η ασθενής θυμόταν και μιλούσε για την τραυματική της εμπειρία που την οδήγησε στα παραπάνω συμπτώματα, τότε αυτά εξαφανίζονταν.
Οι δύο νευρολόγοι λοιπόν κατέληξαν πως δεν υπήρχε κάποια οργανική αιτία για την ασθένεια της «Anna O.», αλλά πως η προέλευσή της κρυβόταν σε βαθιά τραυματικές εμπειρίες που συνέβησαν στο παρελθόν της ασθενούς, οι οποίες πλέον έχουν ξεχαστεί και απωθηθεί στο ασυνείδητο.
Έτσι η μέθοδος που πρότειναν για την αντιμετώπιση της υστερίας ήταν να δίνουν τη δυνατότητα στον ασθενή να επαναφέρει τις τραυματικές αυτές εμπειρίες στο συνειδητό, να τις αντιμετωπίζει πνευματικά και συναισθηματικά, και επομένως με την κάθαρσή του να αποβάλλει το ψυχολογικό υπόβαθρο των νευρωσικών συμπτωμάτων.
Η τεχνική αυτή, «the talking cure» όπως ονομάστηκε από την Bertha Pappenheim, όπως και η θεωρία ανάπτυξής της, δημοσιεύτηκε το 1895 στο έργο των Φρόυντ και Breuer Μελέτες για την Υστερία. Από το έργο αυτό θεωρείται πως αναδύθηκε η σχολή της ψυχανάλυσης.
Διαβάστε σχετικά: 10 ενδιαφέροντα βιογραφικά στοιχεία για τον Σίγκμουντ Φρόυντ
Ανάπτυξη της θεωρίας της Ψυχανάλυσης
Παρατηρώντας τα ασυνεπή αποτελέσματα της ύπνωσης, ο Φρόυντ απέρριψε τη συγκεκριμένη μέθοδο, υποστηρίζοντας πως πιο ευεργετικά αποτελέσματα θα είχε η ενθάρρυνση του ασθενούς να μιλάει ελεύθερα, χωρίς περιορισμούς, για οποιαδήποτε μνήμη ή γεγονός επιθυμούσε. Αυτή η τεχνική έμεινε γνωστή αργότερα ως τεχνική του «ελεύθερου συνειρμού» και αποτέλεσε τη βάση της φροϋδικής ψυχαναλυτικής θεωρίας.
Σύμφωνα με τη θεωρία της ψυχανάλυσης, η ψυχοσύνθεση του ανθρώπου αποτελείται από δύο μέρη: το συνειδητό και το ασυνείδητο. Το συνειδητό περιλαμβάνει σκέψεις και πεποιθήσεις για τις οποίες το άτομο έχει επίγνωση. Στο ασυνείδητο αντίθετα βρίσκεται ένα σύμπλεγμα ψυχικών λειτουργιών που συμβαίνουν χωρίς την επίγνωση του ατόμου. Εξαιτίας της ασυμφωνίας με το συνειδητό ή της διαμάχης με άλλες σκέψεις του ασυνείδητου, το υλικό αυτό παραμένει συνήθως κρυφό, ξεχασμένο ή μη διαθέσιμο στο συνειδητό.
Οι ασυνείδητες αυτές διεργασίες μάλιστα μπορεί να επηρεάσουν τη συμπεριφορά ή τη συναισθηματική λειτουργία του ατόμου. Κρυμμένα παραδείγματα έκφρασης του ασυνείδητου μπορεί να είναι τα όνειρα ή τα «ολισθήματα της γλώσσας». Σημαντικό ρόλο στην ψυχαναλυτική θεωρία διαδραματίζουν οι έννοιες των αμυντικών ψυχικών μηχανισμών, του μοντέλου της προσωπικότητας, της ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης, και της ερμηνείας των ονείρων.
Πιο συγκεκριμένα, οι πιο σημαντικές ιδέες που ανέπτυξε ο Φρόυντ στη βάση της ψυχαναλυτικής θεωρίας είναι οι εξής:
- Οι αμυντικοί ψυχικοί μηχανισμοί: Οι αμυντικοί ψυχικοί μηχανισμοί αποτελούν εργαλεία του ασυνείδητου που είναι σχεδιασμένα να αλλάζουν την πραγματικότητα προκειμένου να αποφευχθεί ο πόνος και η δυστυχία. Μερικοί αμυντικοί μηχανισμοί για παράδειγμα είναι η απώθηση – η τάση να ξεχνάει κάποιος τραυματικά γεγονότα και η προβολή – η τάση να προβάλει κάποιος τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του πάνω σε κάποιον άλλον.
- Το δομικό μοντέλο της προσωπικότητας: Στηριζόμενος στη θεωρία για το ασυνείδητο ο Φρόυντ ανέπτυξε την ιδέα πως η προσωπικότητα αποτελείται από τρία μέρη: το «εγώ» (ego), το «υπερεγώ» (superego) και το εκείνο (id). Το «εγώ» είναι η προσωπικότητα που παρουσιάζεται καθημερινά στον κόσμο, αλλά αποτελεί μόνο ένα μέρος του πραγματικού εαυτού του ατόμου. Το «υπερεγώ» αποτελεί τον ηθικό κώδικα του ατόμου, καθώς εσωτερικεύει τους ηθικούς, κοινωνικούς και πολιτισμικούς κανόνες. Τέλος, το «εκείνο» είναι η πρωτόγονη δομή της προσωπικότητας που υπάρχει από τη γέννηση του ατόμου. Αναζητά συνεχώς την ευχαρίστηση, ενώ οι ασυνείδητες επιθυμίες του συχνά εξηγούν φαινομενικά ανεξήγητες συμπεριφορές.
- Τα στάδια της ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης: Σύμφωνα με τον Φρόυντ , ιδιαίτερα σημαντική για τη ζωή είναι η σεξουαλική ενέργεια («λίμπιντο»), η απελευθέρωση της οποίας προκαλεί ευχαρίστηση. Διατύπωσε λοιπόν τη θεωρία πως η ψυχολογική ανάπτυξη των παιδιών επέρχεται μέσω πέντε ψυχοσεξουαλικών σταδίων. Κάθε στάδιο αναπαριστά το μέρος του σώματος από το οποίο το παιδί λαμβάνει ευχαρίστηση («ερωτογενείς ζώνες») και μέσα από κάθε στάδιο το παιδί πρέπει να ολοκληρώσει ένα ψυχολογικό έργο. Τα στάδια αυτά είναι το στοματικό, το πρωκτικό, το φαλλικό, το λανθάνων και το γεννητικό.
Στο στοματικό στάδιο (γέννηση έως 1 έτους) η ευχαρίστηση αντλείται από το στόμα και σχετίζεται με συμπεριφορές όπως ο θηλασμός, το δάγκωμα του αντίχειρα κλπ.
Στο πρωκτικό στάδιο (1-3 ετών) η σεξουαλική ενέργεια επικεντρώνεται στον πρωκτό και σχετίζεται με την εκπαίδευση για τη χρήση της τουαλέτας και πιο έμμεσα με τη σύγκρουση με την εξουσία.
Στο φαλλικό στάδιο (3-6 ετών) η ευχαρίστηση λαμβάνεται από τα γεννητικά όργανα. Τα παιδιά αρχίζουν να παρατηρούν τις ανατομικές διαφορές μεταξύ των διαφορετικών φύλων, γεγονός που οδηγεί στην ανάπτυξη του γνωστού σε όλους Οιδιπόδειου συμπλέγματος (το παιδί διακατέχεται από ερωτικές επιθυμίες για τη μητέρα και θεωρεί τον πατέρα του ως εμπόδιο για την απόκτηση της).
Στο λανθάνων στάδιο (6 ετών-εφηβεία) οι περισσότερες σεξουαλικές ορμές απωθούνται και μετουσιώνονται σε επιθυμία για ενασχόληση με το σχολείο, με χόμπι και φίλους.
Τέλος το γεννητικό στάδιο (εφηβεία-ενηλικίωση) είναι η περίοδος του σεξουαλικού πειραματισμού και δημιουργίας ερωτικών σχέσεων.
Η αποτυχία κάποιου να ολοκληρώσει κάποιο από τα στάδια μπορεί να οδηγήσει στο μέλλον σε ψυχολογικά προβλήματα σχετικά με το στάδιο αυτό.
- Η ερμηνεία των ονείρων: Ο Φρόυντ υποστήριζε πως από τα όνειρα μπορούν να αντληθούν πληροφορίες για την ψυχολογία και την προσωπικότητα ενός ατόμου, ενώ πίστευε πως αυτά συχνά λειτουργούν ως τρόπο εκπλήρωσης ασυνείδητων επιθυμιών. Το 1899 μάλιστα εκδόθηκε ένα από τα σημαντικότερα έργα του με τίτλο Η Ερμηνεία των Ονείρων με θέμα τη διερεύνηση του ονείρου ως εκπλήρωση μίας επιθυμίας.
Τελευταία Χρόνια- Επιρροή
Το 1923 διαγνώστηκε με όγκο στον ουρανίσκο, τον οποίο αφαίρεσε. Μετά από πολλές θεραπείες και επεμβάσεις συνέχισε να υποφέρει από υποτροπές και γενική καταπόνηση. Μετά από την άνοδο του Χίτλερ και την εισβολή του στην Αυστρία το 1938 αναγκάστηκε να μεταναστεύσει στο Λονδίνο. Η κατάσταση της υγείας του επιδεινώθηκε και το 1939 σε ηλικία 83 ετών νικήθηκε από τον καρκίνο.
Οι θεωρίες του Φρόυντ αποτέλεσαν αντικείμενο σκεπτικισμού, ωστόσο επηρέασαν εξίσου πολλούς διακεκριμένους ψυχολόγους όπως την κόρη του Anna Freud, τη Melanie Klein, την Karen Horney, τον Alfred Alder, τον Erik Erikson και τον Carl Jung. Πολλοί από αυτούς δε δίστασαν να διαφοροποιηθούν και να εισάγουν νέες ιδέες στην ψυχαναλυτική κοινότητα, δημιουργώντας καινούριες ψυχαναλυτικές σχολές.
Δεν είναι τυχαίο λοιπόν πως θεωρείται μία από τις πιο ικανές διανοητικές φιγούρες της μοντέρνας εποχής, καθώς με το έργο του άλλαξε την οπτική με την οποία αντιμετωπίζονται οι ψυχικές ασθένειες και συνέβαλε στην κατανόηση την ανθρώπινης προσωπικότητας και συμπεριφοράς.
Βιβλιογραφικές αναφορές:
- Wikipedia contributors. Sigmund Freud. Retrieved from: https://en.wikipedia.org/wiki/Sigmund_Freud
- Jay, M. E. (2020, September 19). Sigmund Freud. Retrieved from: https://www.britannica.com/biography/Sigmund-Freud
- Biography.com Editors. (2020, March 04). Sigmund Freud Biography. Retrieved from: https://www.biography.com/scholar/sigmund-freud
- History – Sigmund Freud. Retrieved from: http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/freud_sigmund.shtml
- Cherry, K. (2020, January 02). Sigmund Freud’s Life and Contributions to Psychology. Retrieved from: https://www.verywellmind.com/sigmund-freud-biography-1856-1939-2795544
- Thornton, S. P. Sigmund Freud (1856-1939). Retrieved from: https://iep.utm.edu/freud/
- Team, G. (2011, November 11). Sigmund Freud (1856-1939). Retrieved from: https://www.goodtherapy.org/famous-psychologists/sigmund-freud.html
- Bradford, A. (2016, May 12). Sigmund Freud: Life, Work & Theories. Retrieved from: https://www.livescience.com/54723-sigmund-freud-biography.html
Επιμέλεια: Βασιλική Μορφιάδου – Ψυχολόγος
