Σύμφωνα με τον Sigmund Freud, οι μηχανισμοί άμυνας μπορούν να κάνουν τη ζωή μας προσαρμοστική ή δυσλειτουργική.
Σύμφωνα με την Ψυχαναλυτική θεωρία του Σίγκμουντ Φρόυντ, οι μηχανισμοί άμυνας είναι αυτόματες πράξεις ή τεχνικές που εκτελούνται ασυνείδητα για την αντιμετώπιση στρεσογόνων καταστάσεων και ερεθισμάτων που δεν μπορούμε να διαχειριστούμε ψυχολογικά.
Πιο συγκεκριμένα είναι η μέθοδος με την οποία το Εγώ διευθετεί τις συγκρούσεις που δημιουργούνται μεταξύ των ενορμήσεων του Εκείνο και των αξιών του Υπερεγώ.
Το Εγώ έχει ως στόχο την αποφυγή του άγχους και τις εσωτερικές συγκρούσεις. Βασικός του ρόλος είναι να ελέγχει την πραγματικότητα για να δει αν μπορούμε να κάνουμε αυτό που θέλουμε ή αν χρειάζεται να κάνουμε κάτι άλλο. Η δράση του θα λέγαμε ότι είναι ως μεσολαβητής ανάμεσα στις αυθόρμητες επιθυμίες μας (το μέρος του εαυτού μας που έχει ονομαστεί από τον Freud “Id”) και στα «πρέπει» που η οικογένεια μας έχει θέσει και η κοινωνία προστάζει (εκείνο το μέρος του εαυτού μας που ονομάζεται “Υπερεγώ”)
Ποιοι είναι οι κυριότεροι μηχανισμοί άμυνας:
Απόσυρση
το αποτράβηγμα από μία κατάσταση που προκαλεί δυσάρεστα συναισθήματα π.χ. κάποιος κοιμάται πολύ ή παίρνει ναρκωτικά για να αποφύγει την “άσχημη” πραγματικότητα.
Απώθηση
Διάφορες επιθυμίες, αισθήματα,σκέψεις, που δεν είναι αποδεκτά (δημιουργούν άγχος), απωθούνται στο ασυνείδητο. Είναι έξω από τη μνήμη.
Χαρακτηριστικά: Ότι απωθείται διατηρεί την ενέργειά του και προσπαθεί να έλθει στο συνειδητό. Χρειάζεται αντίθετη ενέργεια να το κρατήσει στο ασυνείδητο (σχέση δυναμική). Εξακολουθεί να επιδρά. Πολύ βασικός μηχανισμός. Συχνός στις νευρώσεις.
Ταύτιση (ΙDENTIFICATION)
Ιδιότητες κάποιου άλλου γίνονται μέρος της προσωπικότητας του ατόμου. Τα αίτια βρίσκονται κυρίως στα αισθήματα αγάπης και φόβος αποχωρισμού. Εχθρικά αισθήματα και φόβος. Είναι βασικότατος μηχανισμός για ανάπτυξη, ανεξαρτητοποίηση και διαφοροποίηση προσωπικότητας.
Mορφές: Ολική, Μερική. Ταύτιση με τη θέση που βρίσκεται κάποιος ή με αυτόν που έχει κάνει κάτι. Ταύτιση ενός προσώπου στο παρόν με σημαντικό πρόσωπο από το παρελθόν. Συναισθηματική κατανόηση (empathy).
Αντίδραση με Αντίθετο
Με το μηχανισμό επιθυμία ή σκέψη που απωθείται στο ασυνείδητο ως απαράδεκτη εμφανίζεται στο συνειδητό ως το αντίθετο. Π.χ. Πολύ ευγενικά αισθήματα μπορεί να καλύπτουν εχθρικά αισθήματα.
Χαρακτηριστικά: Ιδιότητα υπερβολική και δύσκαμπτη. Όχι απαραιτήτως παθολογική κατάσταση.
Αντιρρόπιση Αντιστάθμιση
Ορισμένες ιδιότητες αυξάνονται κατά πολύ προκειμένου να καλύψουν συναισθήματα μειονεκτικότητας.
Χαρακτηριστικά: Συνήθως υπερβολικές. Αισθήματα μειονεκτικότητας βασίζονται σε πραγματικότητα ή όχι.
Εκλογίκευση
Με το μηχανισμό αυτό κίνητρα ορισμένης συμπεριφοράς απωθούνται στο ασυνείδητο ως απαράδεκτα και η συμπεριφορά αυτή εξηγείται συνειδητά με άλλα κίνητρα.
Χαρακτηριστικά: Διατηρεί αυτοσεβασμό. Μεγάλη επιμονή δυνατό να είναι ένδειξη.
Μετατόπιση
Συναισθήματα ή παρορμήσεις μεταφέρονται από το αρχικό αντικείμενο (πρόσωπο αντικείμενο ή κατάσταση) σε ένα υποκατάστατο.
Χαρακτηριστικά: Η μετατόπιση είναι ένας βασικός μηχανισμός στις φοβίες. Το αντικείμενο αποκτά ψυχολογική σημασία.
Προβολή
Κάτι το εσωτερικό προβάλλεται στο περιβάλλον ως εξωτερικό.
Χαρακτηριστικά: Το άτομο βλέπει το περιβάλλον ως εχθρικό. Βασικός μηχανισμός ψυχώσεως κυρίως παρανοϊκών μορφών. Βιώνει παραλήρημα καταδιώξεως, ψευδαισθήσεις (ακουστικές, οπτικές) και παρατηρείται μία επίμονη αναφορά στον εαυτό.
Συμβολισμός
Με το μηχανισμό αυτό σκέψη ή επιθυμία που δημιουργεί ψυχο-σύγκρουση εκφράζεται συμβολικά.
Χαρακτηριστικά: Θεωρείται βασικός τρόπος εκφράσεως του ασυνείδητου (όνειρα, συμπτώματα, ευδαισθήσεις).
Χιούμορ
Το χιούμορ επιτρέπει στο άτομο να εκφράσει ιδέες και καταστάσεις που προκαλούν άγχος.
Παλινδρόμηση
Το άτομο καταφεύγει σε τρόπους λειτουργίας, προσαρμογής και εκφράσεως προηγουμένων σταδίων της ανάπτυξης προκειμένου να αποφύγει άγχος που δημιουργείται από την τωρινή κατάσταση.
Χαρακτηριστικά: Συνήθως παλινδρόμηση σε στάδια που υπήρχε καθήλωση. Παθολογικό και φυσιολογικό φαινόμενο.
Άρνηση
Το άτομο αρνείται την ύπαρξη εξωτερικής πραγματικότητας.
Χαρακτηριστικά: Αναφέρεται στο εξωτερικό περιβάλλον, επηρεάζει τις σκέψεις ή τη συμπεριφορά.
Μετουσίωση – Εξειδανίκευση
Ενέργεια παρορμήσεων επιθετικών ή σεξουαλικών μετατρέπεται σε ενέργεια υπό τον έλεγχο του εγώ με ταυτόχρονη αλλαγή στο αντικείμενο των παρορμήσεων από μη αποδεκτό σε κοινωνικά αποδεκτό.
Χαρακτηριστικά: Απαιτείται ορισμένη ανάπτυξη και ωριμότητα. Προσφέρει ικανοποίηση των παρορμήσεων.
Διχοτόμηση
η πίστη ότι κάποιος είναι μόνο καλός ή μόνο κακός γιατί δεν αντέχουμε την αμφιθυμία δηλαδή ότι κάποιος που είναι καλός μπορεί να κάνει και κακά πράγματα και το αντίθετο.
Απομόνωση
Με το μηχανισμό αυτό, συναίσθημα που συνοδεύει μια σκέψη ή επιθυμία απωθείται στο ασυνείδητο. Ή μια σκέψη απομονώνεται από άλλες που προηγούνται ή που ακολουθούν.
Χαρακτηριστικά: Συχνός μηχανισμός στις ΙΔΨ καταστάσεις.
Ματαίωση ή Ανατροπή
Με το μηχανισμό αυτό η συμπεριφορά του ατόμου έχει σκοπό να ανατρέψει κάποια πράξη ή επιθυμία η οποία είναι στο ασυνείδητο και δεν είναι αποδεκτή.
Χαρακτηριστικά: Συχνός μηχανισμός στις ΙΔΨ νευρώσεις.
Εκδραμάτιση
όταν προβαίνουμε σε μία συμπεριφορά που ικανοποιεί συναισθήματα ή επιθυμίες, ακόμα κι αν αυτή δεν είναι επιτρεπτή, αντί να τα σκεφτούμε και να τα εκφράσουμε με άλλον τρόπο.
Στροφή εναντίον του Εαυτού
Επιθετικές διαθέσεις αντί να εξωτερικευθούν, επειδή αυτό είναι επικίνδυνο, στρέφονται εναντίον του ίδιου του ατόμου.
Χαρακτηριστικά: Σε κατάθλιψη. Ταύτιση με αντικείμενο εχθρικών διαθέσεων.
Διανοητικοποίηση
Υπερβολική διανοητική ανάλυση μιας κατάστασης την στερεί από τη συναισθηματική φόρτιση.
Χαρακτηριστικά: Απαντάνται περισσότερο στους ΙΔΨ χαρακτήρες.
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
