Οι άνθρωποι χάνουν τον αυθεντικό εαυτό τους όταν δεν αντιμετωπίζουν με ειλικρίνεια τις δυνατότητες της ζωής.
Σύμφωνα με τον Σαίρεν Κίρκεγκωρ, ο καθένας μας έλκεται από δύο κατευθύνσεις: από το «πεπερασμένο» και το «άπειρο». Όταν κινούμαστε υπερβολικά προς μια από τις δύο κατευθύνσεις, κινδυνεύουμε να ζήσουμε στάσιμες και απατηλές ζωές. Το να είσαι άνθρωπος σημαίνει να αποδέχεσαι τόσο το πεπερασμένο όσο και το άπειρο. Πρέπει να διασχίσουμε τη γέφυρα που βρίσκεται ανάμεσα στα δύο αυτά χάσματα τα οποία κινδυνεύουν να καταστρέψουν αυτό που είμαστε.
Όσον αφορά τη λήψη ουσιαστικών και αυθεντικών αποφάσεων, είμαστε ένα είδος που βαδίζει πάνω σε μια στενή γέφυρα με δύο χάσματα να πλαισιώνουν το δρόμο μας: το πεπερασμένο και το άπειρο.
Στην πλευρά του πεπερασμένου βρίσκονται οι καθορισμένες συνθήκες όλων όσων είμαστε. Αυτά είναι τα στοιχεία της ύπαρξής μας που μας αναγκάζουν να ζούμε με συγκεκριμένους τρόπους: οι ανάγκες του σώματός μας, η λειτουργία του εγκεφάλου μας, και η έλξη και η ώθηση της ανάγκης γενικότερα.
Στην πλευρά του απείρου βρίσκεται ένα σύμπαν δυνατοτήτων – όλα όσα πιστεύουμε ότι θα μπορούσαμε να κάνουμε ή να γίνουμε κάποια μέρα, ένα μέλλον γεμάτο δυνατότητες χωρίς καθορισμένη πορεία.
Και οι δύο πλευρές έχουν τα σειρήνια καλέσματα τους που μας δελεάζουν με υποσχέσεις χαλάρωσης και κινδυνεύουν να μας καταστήσουν ανίκανους να προχωρήσουμε πραγματικά στη ζωή μας. Για τον Δανό φιλόσοφο Σαίρεν Κίρκεγκωρ, το σοφό αλλά δύσκολο έργο της ζωής είναι να διασχίσει κανείς το μονοπάτι ανάμεσα σε αυτές τις δύο αβύσσους: ούτε το πεπερασμένο, ούτε το άπειρο αλλά τη μέση οδό.
Το να γίνεσαι το απόλυτο τίποτα
Αυτήν τη στιγμή, έχετε αναρίθμητες επιθυμίες, πόθους, ανησυχίες, φοβίες ή όνειρα που σας τραβούν από εδώ και από εκεί. Κατά το μεγαλύτερο μέρος της ζωής σας, θα υποκύψετε σε αυτά. Θα ξύσετε μια φαγούρα, θα πιείτε λίγο νερό, θα χαμογελάσετε σε ένα όμορφο κορίτσι, θα πάτε για ύπνο, θα φροντίσετε ένα τσίμπημα σφήκας κ.ο.κ. Σε αυτές τις στιγμές, ζείτε στο όριο της ύπαρξής σας – την πραγματικότητα και την αναγκαιότητα της ζωής.
Για πολλούς ανθρώπους, αυτό είναι το μόνο που υπάρχει: ένας κόσμος που ο Κίρκεγκωρ αποκαλεί «αισθητικό». Το πρόβλημα είναι ότι αν ζούμε μόνο για τις ανάγκες και τις ιδιοτροπίες μας, τότε τίποτα σημαντικότερο δε θα ταράζει τη ζωή μας. Όταν ζούμε μόνο για την αισθητική, και ενστερνιζόμαστε πλήρως μόνο το πεπερασμένο, κινδυνεύουμε να χάσουμε τον εαυτό μας.
Αυτό μπορεί να συμβεί με δύο τρόπους. Ο ένας είναι να γίνουμε σκλάβοι των επιθυμιών μας – ένα είδος ηδονιστικού αυτοματισμού. Ένας άλλος είναι να γίνουμε ένα απρόσωπο και χωρίς ενδιαφέρον στρατιωτάκι μεταξύ των μαζών — ή, όπως το έθεσε ο Κίρκεγκωρ, «να γίνουμε σαν τους άλλους, μια φτηνή απομίμηση, ένας αριθμός, ένα τίποτα στο πλήθος».
Για παράδειγμα, πάρτε κάποιο άτομο που ταυτίζεται με ζήλο και εμμονή με κάποιο χόμπι, επάγγελμα ή ρόλο. Θα μπορούσε να είναι ο καλός πατέρας, ο πιστός θρησκευόμενος, ο πατριώτης κ.ο.κ. Ό,τι κάνουν στη ζωή υπόκειται σε αυτήν την προκατασκευασμένη ταυτότητα που φέρουν και κάθε τους πράξη πρέπει να ικανοποιεί έναν κοινωνικό ρόλο.
Ο πιστός θρησκευόμενος δεν πρέπει ποτέ να πει ένα χυδαίο αστείο. Ο πατριώτης δεν πρέπει ποτέ να προσβάλει τη χώρα του. Ο καλός πατέρας δεν πρέπει ποτέ να φωνάξει και να παραπονεθεί για το παιδί του που γκρινιάζει ανεξέλεγκτα.
Αυτοί οι άνθρωποι πρέπει να ενταχθούν σε μια ομάδα, μια οικογένεια ή ένα πλήθος ανθρώπων, επειδή πιστεύουν ότι εκεί θα βρουν τον εαυτό τους. Νομίζουν ότι αυτό σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Ωστόσο, το να ενδίδεις στις ταμπέλες του «πεπερασμένου» σημαίνει να ενδίδεις και στην περίπλοκη ικανότητα που έχεις να ξανά βρίσκεις συνεχώς τον εαυτό σου.
Όταν ζεις μόνο για το πεπερασμένο, παύεις να υπάρχεις ως εαυτός. Γίνεσαι φύλλο που πρέπει να ανεμιστεί ή πιόνι που πρέπει να μετακινηθεί.
Διαβάστε σχετικά: Έξι σημαντικοί παράγοντες που σας εμποδίζουν να γίνετε αυτοί που είστε πραγματικά
Κοιτώντας τη δυνατότητα
Ο Κίρκεγκωρ πίστευε ότι το πεπερασμένο δεν είναι το μόνο που υπάρχει στη σύσταση του ανθρώπου. Υπάρχει, επίσης, το άπειρο — η αναγνώριση του ότι έχουμε την ικανότητα να επιλέγουμε και να κατευθύνουμε τη ζωή μας ουσιαστικά με όποιον τρόπο ονειρευόμαστε. Όμως, το να σπαταλάμε υπερβολικά πολύ τον χρόνο μας κοιτώντας επίμονα τον κόσμο των δυνατοτήτων με τον οποίο ερχόμαστε αντιμέτωποι, δεν είναι απολύτως φυσιολογικό. Πολλούς τους τρομάζει.
Οι περισσότεροι από εμάς μπορούμε να θυμηθούμε την «αγωνία» που νιώθουμε σε εκείνες τις «άπειρες» στιγμές της ζωής, όταν φεύγουμε από το σπίτι των γονιών μας, τερματίζουμε μια σχέση ή κοιτάζουμε την κενή πρώτη σελίδα ενός μυθιστορήματος. Το να γνωρίζεις το άπειρο σημαίνει επίσης να έχεις τρομερή επίγνωση της απεραντοσύνης του μέλλοντος. Σε μια φράση που έκανε διάσημο τον Κίρκεγκωρ (διάσημο από φιλοσοφικής άποψης), αυτό σημαίνει να βιώνεις και να γνωρίζεις τον «ίλιγγο της ελευθερίας».
Πολλοί άνθρωποι παραλύουν από το άγχος και τον πανικό που βιώνουν όταν αντιμετωπίζουν τις τεράστιες δυνατότητες της ζωής. Αυτή η παράλυση σε καθιστά ανίκανο να επιλέξεις, εξαιτίας της πληθώρας των επιλογών και των πιθανών εναλλακτικών που έχεις για να διαλέξεις.
Για ένα μεγάλο μέρος της ζωής μας, καθοδηγούμαστε από τους γύρω μας ή μας παρέχονται εύκολες και παρορμητικές λύσεις από τη φύση μας. Ωστόσο, άνθρωπος είναι κάποιος που μπορεί να εκτιμήσει καταστάσεις και που μπορεί – που πρέπει – να πάρει αποφάσεις που κανείς άλλος δεν θα πάρει.
Πολλοί είναι εκείνοι που θα χάσουν τον εαυτό τους από το άγχος του πόσο σημαντικές είναι αυτές οι επιλογές. Με άλλα λόγια, βλέπουν το πόσο οι αποφάσεις τους μπορούν να επηρεάσουν τους πάντες γύρω τους και γνωρίζουν ότι δε μπορούν παρά να διαλέξουν μόνο ένα μονοπάτι τη φορά. Πολλοί θα κολυμπήσουν τόσο πολύ στο άπειρο που, αργά ή γρήγορα, θα πνιγούν.
Η στενή γέφυρα
Υπάρχει μεγάλος κίνδυνος εκατέρωθεν της πορείας μας. Από τη μια κινδυνεύουμε να χάσουμε ό,τι μας διαμορφώνει ως άτομο: ένα ον με επιλογή και ελευθερία. Από την άλλη κινδυνεύουμε να μην δεσμευτούμε ποτέ στη ζωή μας, αναβάλλοντας τις αποφάσεις μας ή αρνούμενοι της ικανότητάς μας να επιλέξουμε.
Πρέπει, λοιπόν, να κάνουμε ένα βήμα κατά μήκος αυτής της στενής γέφυρας μεταξύ του απείρου και του πεπερασμένου. Άλλωστε, σαν μια σβούρα, κινδυνεύουμε να ανατρέψουμε και να χάσουμε τον ίδιο μας τον εαυτό όταν σταματήσουμε να κινούμαστε.
Η συμβουλή του Κίρκεγκωρ συνίσταται στο ότι ο καθένας μας πρέπει να «μάθει πώς να αγχώνεται». Πρέπει να εκφράζουμε την άποψη μας εκεί που θέλουμε και με εξωστρέφεια. Υπάρχει ένα παράδοξο σε όλα αυτά (και ο Κίρκεγκωρ λατρεύει ιδιαίτερα τα παράδοξα) και πρέπει να έχουμε δύο φαινομενικά αντιφατικές πεποιθήσεις ταυτόχρονα, χωρίς ποτέ να αφήσουμε καμία από τις δύο να κυριαρχήσει.
Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι είμαστε πενιχροί κι ασήμαντοι – πρωτεύοντα θηλαστικά που λειτουργούν με ορμόνες και συνάψεις. Όμως, πρέπει, επίσης, να αναγνωρίσουμε ότι είμαστε πανίσχυροι κι ότι κάθε μια από τις αποφάσεις που παίρνουμε επηρεάζει το μέλλον μας και το καθορίζει. Το να αποδέχεσαι και να ζεις με αυτό το παράδοξο δείχνει ψυχική ωρίμανση και είναι ένα απαραίτητο βήμα για να γίνεις άνθρωπος.
Όπως έγραψε ο Κίρκεγκωρ, «Θα έλεγα ότι πρόκειται για μια περιπέτεια που κάθε άνθρωπος πρέπει να περάσει». Όλοι ζούμε με αντιφάσεις. Η σοφία προκύπτει μέσα από την αποδοχή αυτού.
Απόδοση – Επιμέλεια: Μάγια Μπούντζα, μεταφράστρια
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
