Όταν γνωρίζεις τα αποφευκτικά μοτίβα σου, έχεις τη δυνατότητα να αντιμετωπίσεις αυτό που σε τρομάζει. Τότε, μπορείς να μειώσεις τo επίπεδο του άγχους που περιορίζει την ύπαρξή σου.
Μερικές φορές μπορεί να επιλέγεις να μείνεις στο σπίτι και να μην πας σε κάποιο πάρτυ επειδή αισθάνεσαι άγχος σχετικά με την κοινωνική σου έκθεση. Ή, αναβάλεις υποχρεώσεις και εργασίες επειδή φοβάσαι την αποτυχία ή ο εαυτός σου σε σαμποτάρει. Ή, όταν είχες μια κακή μέρα, περνάς ατελείωτες ώρες στο κινητό του σκρολάροντας και βλέποντας memes κλπ.
Ως άνθρωπος, είσαι προγραμματισμένος να αποφεύγεις τον πόνο και να επιδιώκεις την ευχαρίστηση και την ασφάλεια. Όμως, κατά την προσπάθειά σου να αποφεύγεις άβολες καταστάσεις, στην πραγματικότητα αποκρυσταλλώνεις τα δυσφορικά σου συναισθήματα. Η γνωστική αποφευκτική θεωρία του Μπόρκοβετς υποστηρίζει ότι αυτά τα είδη νοητικών αποφάσεων ενισχύουν την αντίληψή σου για το φόβο.
Ενώ είναι αλήθεια ότι η αποφυγή παρέχει παροδική ανακούφιση, χρειάζεται να αναλογιστείς το κόστος αυτής της συμπεριφοράς στη ζωή σου. Για παράδειγμα, η διαταραχή γενικευμένου άγχους βασίζεται στην ψυχολογική προσέγγιση ότι, αντί να αντιμετωπίσει συγκεκριμένες πραγματικότητες, ο άνθρωπος που υποφέρει επιλέγει να φανταστεί καταστροφικά γεγονότα ούτως ώστε να δικαιολογήσει την ανάγκη να αποδράσει.
Τι μπορείς να κάνεις αν βρεθείς σε αυτό το είδος εξουθενωτικών συνθηκών;
Όταν γνωρίζεις τα αποφευκτικά μοτίβα σου, έχεις τη δυνατότητα να αντιμετωπίσεις αυτό που σε τρομάζει. Τότε, μπορείς να μειώσεις τo επίπεδο του άγχους που περιορίζει την ύπαρξή σου.
Η θεωρία γνωστικής αποφυγής του Μπόρκοβετς
Η νοοτροπία «νιώσε τον φόβο και κάντο έτσι κι αλλιώς» δεν αποδίδει πάντοτε. Ενώ θα σου άρεσε να μπορείς να αντιδράσεις αμέσως σε όλες εκείνες τις καταστάσεις που σου προκαλούν αγωνία, η ζωή δεν είναι έτσι. Χρονοτριβείς, όχι επειδή είσαι τεμπέλης, αλλά επειδή συγκεκριμένα καθήκοντα σε φοβίζουν ή σε αγχώνουν.
Μερικοί άνθρωποι γίνονται θύματα του αλκοολισμού ή άλλων εθιστικών συμπεριφορών επειδή αισθάνονται την ανάγκη να αποδράσουν από τον πόνο τους. Άλλοι αισθάνονται πληγωμένοι και συνεχίζουν να κουβαλάνε συνεχώς τα τραύματά τους αντί να τα αντιμετωπίσουν. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να φωνάζουν στους συντρόφους τους και να προβάλλουν σε εκείνους τον εκνευρισμό τους.
Όλοι αναβάλλουμε, αποφεύγουμε, παρακάμπτουμε και αποδρούμε από ό,τι μας ενοχλεί σε μια μάταιη απόπειρα να πιστέψουμε ότι συγκεκριμένες πραγματικότητες δεν υπάρχουν. Μας δίνει μια απατηλή αίσθηση ελέγχου.
Παρόλα αυτά, η χρήση αυτού του ελαττωματικού μηχανισμού για την απόδραση από αυτά που δεν σου αρέσουν, μόνο αυξάνει την ανησυχία σου. Εν τέλει, τα αρνητικά σου συναισθήματα είναι ακόμη εκεί, σε λανθάνουσα κατάσταση. Στην πραγματικότητα, ο συναισθηματικός πόνος, η αγωνία, ο φόβος, και η ταραχή εντείνουν το αρνητικό και εμμονικό τρόπο σκέψης σου. Πράγματι, μακροπρόθεσμα, αν έχει ένα αποφευκτικό μυαλό, ενισχύει τον ψυχολογικό σου πόνο.
Η γνωστική αποφευκτική θεωρία του Μπόρκοβετς εξηγεί πώς λειτουργεί αυτός ο μηχανισμός και πώς μπορείς να τον κλείσεις.
Η ανησυχία και η συναισθηματική δυσλειτουργία βρίσκονται πίσω από τις αποφευκτικές συμπεριφορές.
Όταν σκέφτεσαι ότι τίποτε δεν θα πάει καλά
Σε μια μελέτη του 2006, ο ψυχίατρος και καθηγητής του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια, Τόμας Μπόρκοβετς, προσδιόρισε μια θεωρία που εξηγεί τι βρίσκεται πίσω από την αποφευκτική συμπεριφορά. Υποστηρίζει ότι συχνά οι άνθρωποι αγωνίζονται να βρουν μια νοητική λύση στα προβλήματά τους. Αλλά, με αυτές τις απόπειρες, το μόνο που κάνουν είναι να φαντάζονται ακόμη πιο αρνητικά και καταστροφικά αποτελέσματα.
Ας δώσουμε ένα απλό παράδειγμα. Φαντάσου ότι αυτό το Σαββατοκύριακο πρέπει να δώσεις μια ομιλία και η κατάσταση σε κάνει να αγχώνεσαι. Προσπαθείς να σκεφτείς τι να κάνεις ώστε να είναι επιτυχημένη η παρουσίαση και όλα να πάνε καλά, αλλά είσαι πεπεισμένος ότι θα τα κάνεις θάλασσα και θα γελοιοποιηθείς. Καθώς πιστεύεις ότι δεν θα μπορέσεις να αντιμετωπίσεις την κατάσταση, επιλέγεις να την αποφύγεις και δηλώνεις ότι είσαι άρρωστος.
Ουσιαστικά, ο φόβος και οι αρνητικές σκέψεις σου που ενισχύουν κάποιες από τις ιδέες σου σε κάνουν να σκεφτείς ότι συγκεκριμένες καταστάσεις είναι πέρα από τον έλεγχό σου. Αυτή η αντίληψη, ότι υπάρχουν περιοχές της ζωής σου που δεν μπορείς να ελέγξεις, αυξάνει το επίπεδο του άγχους σου. Για να το κατευνάσεις, επιλέγεις να αποφύγεις αυτό που θα έπρεπε να αντιμετωπίσεις. Αυτού του είδους οι ψυχολογικές εμπειρίες είναι τα θεμέλια των διαταραχών άγχους.
Διαβάστε σχετικά: Τέσσερις ερωτήσεις που πρέπει να κάνετε στον εαυτό σας όταν νιώθετε αγχωμένοι
Συναισθηματική δυσλειτουργία και σωματικές αισθήσεις
Δύο πράγματα αρέσουν στον εγκέφαλό σου: η ασφάλεια και η σκέψη ότι έχει τα πάντα υπό έλεγχο. Όμως, η ζωή είναι αβέβαιη και, ενώ υπάρχουν πολλές περιοχές που μπορείς να ελέγξεις, υπάρχουν πολλές άλλες που δεν μπορείς. Η γνώση πώς να πλοηγείσαι μεταξύ βεβαιότητας και αβεβαιότητας είναι μια άσκηση στην ευεξία και στο κουράγιο.
Η θεωρία του Μπόρκοβετς για την γνωστική αποφυγή υποστηρίζει ότι υπάρχει ανατροφοδότηση μεταξύ ισχυρών συναισθημάτων και δυσλειτουργικών σκέψεων. Από τη μία, βρίσκεται ο φόβος, η ντροπή και το άγχος. Από την άλλη, βρίσκονται εκείνες οι καταστροφικές ιδέες που εντείνουν περαιτέρω τις αρνητικές συναισθηματικές καταστάσεις.
Αν αυτός ο φαύλος κύκλος της ανησυχίας είναι ιδιαίτερα έντονος, συμβαίνουν σωματικές αλλαγές (πονοκέφαλος, μυϊκή ένταση, κλπ). Αυτό δημιουργεί ένα εντονότερο και εξουθενωτικό μοτίβο πόνου. Οπότε, οι αποφευκτικές συμπεριφορές εντείνονται προκειμένου να μειώσουν τη σωματική δυσφορία.
Για παράδειγμα, φαντάσου ότι γνωρίζεις ότι πρέπει να ξεκινήσεις ένα συγκεκριμένο project, αλλά και μόνο που το σκέφτεσαι πονάει το στομάχι σου. Είσαι πεπεισμένος ότι θα πάει στραβά και ότι θα αποτύχεις και αυτό σε κάνει να αισθάνεσαι άσχημα. Οπότε, αποφασίζεις να το αναβάλλεις και να κάνεις κάτι που σε κάνει να αισθάνεσαι καλύτερα, όπως να βγεις με τους φίλους σου. Αλλά, όσο περισσότερο το αναβάλλεις, τόσο λιγότερο χρόνο θα έχεις για να ολοκληρώσεις το καθήκον και τόσο περισσότερο άγχος θα βιώνεις.
Πίσω από τις αποφευκτικές συμπεριφορές, βρίσκονται συγκεκριμένες πραγματικότητες που πρέπει να αντιμετωπιστούν και να επιλυθούν.
Πώς θα αντιμετωπίσεις τις αποφευκτικές συμπεριφορές
Όπως επισήμανε ο ψυχίατρος Καρλ Γιουνγκ, αυτό που αποδέχεσαι σε μεταμορφώνει και αυτό που αρνείσαι σε υποτάσσει. Αυτό είναι το μάντρα που θα πρέπει να εσωτερικεύσεις για να αντιμετωπίσεις τις συμπεριφορές της αποφυγής και της άρνησης. Η θεωρία του Μπόρκοβετς για τη γνωστική αποφυγή υποστηρίζει ότι όλοι μας καλλιεργούμε συμπεριφορές απόδρασης που θα πρέπει να εξετάσουμε, να αναθεωρήσουμε και να αντιμετωπίσουμε.
Ας πάρουμε ακόμη ένα παράδειγμα: Μερικές φορές, προκειμένου να μειώσεις το άγχος και το στρες, μπορεί να πας για ψώνια και να καταλήξεις να αγοράζεις πράγματα που δεν χρειάζεσαι. Άλλοι άνθρωποι επιλέγουν να αποσυνδεθούν νοητικά και ξοδεύουν ώρες στα κινητά τους τηλέφωνα. Υπάρχουν επίσης εκείνοι που πέφτουν στην παγίδα των αντιπαραγωγικών συμπεριφορών όπως εθισμοί και διαταραχές φαγητού.
Πίσω από την αποφυγή βρίσκεται ο φόβος, το άγχος, η δυστυχία, το τραύμα, και ένα πλήθος άβολων πραγματικοτήτων που αποτυχαίνεις να αντιμετωπίσεις. Αυτές οι διαστάσεις είναι πορώδεις. Διαπερνούν τις σκέψεις σου, φέρνοντας χρόνια ανησυχία και δυσλειτουργικές και παράλογες ιδέες. Οπότε, τι μπορείς να κάνεις γι’ αυτό;
Πρέπει να αντιμετωπίσεις τις εσωτερικές σου εμπειρίες αν θέλεις να ελέγχεις καλύτερα τις εξωτερικές. Η φυγή δε λύνει τίποτε. Στην πραγματικότητα, αυξάνει μόνο τον πόνο σου που είναι η πηγή των περισσότερων από τα νοητικά σου προβλήματα. Συνεπώς, θα πρέπει να ζητήσεις τη βοήθεια ψυχολόγου και να προσέξεις τι έχει πραγματικά σημασία, από τι προσπαθείς να αποδράσεις.
Απόδοση: Έφη Μεσιτίδου, Ψυχολόγος
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
