Ο Φρόυντ έλεγε τα όρια φυσιολογικού και παθολογικού είναι για την ψυχική ζωή πολύ ρευστά.
Όλοι είμαστε εν μέρει νευρωτικοί, η έννοια της καθαρής ψυχικής υγείας είναι μια καθαρή αυταπάτη. Για τον Φουκώ, «η τρέλα είναι το αρνητικό του Λόγου (Raison), είναι deraison, απουσία Λόγου ή άρνηση Λόγου. Η τρέλα γίνεται μια μορφή σχετική με τη λογική, ή μάλλον η τρέλα και η λογική μπαίνουν σε μια σχέση διαρκώς αντιστρεπτή έτσι ώστε κάθε τρέλα να έχει τη λογική της και κάθε λογική την τρέλα της. Η κάθε μια είναι το μέτρο της άλλης και μέσα σ΄ αυτή την κίνηση αμοιβαίας αναφοράς, η κάθε μια θεωρεί τον εαυτό της αναρμόδιο, αλλά η καθεμιά γίνεται το θεμέλιο της άλλης».
Ο Marcel Proust υποστηρίζει ότι οτιδήποτε μεγάλο στον κόσμο προέρχεται από τους νευρωτικούς. Η τραγωδία του Σοφοκλή «Αίας» παρουσιάζει το παράξενο ταξίδι του Αίαντα προς την παράνοια και την τρέλα. Η τρέλα του ωστόσο δεν είναι τίποτε άλλο παρά αίτημα γνησιότητας και ανάδυσης του πραγματικού εαυτού του.
Όλοι ανεξαιρέτως οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι ήταν άνθρωποι εκκεντρικοί, πολυσχιδείς και πολυμαθείς ή μεγαλοφυΐες. Αν κυκλοφορούσαν σήμερα ανάμεσα μας, ίσως μερικοί θα τους θεωρούσαν είτε τρελούς, είτε γραφικούς, είτε επικίνδυνους αιρετικούς, είτε ανατρεπτικούς, είτε τελείως ακατανόητους. Ο Διογένης Λαέρτιος λέει ότι ο Ηράκλειτος καταλήφθηκε από μισανθρωπία, δεν ήθελε να ζει μαζί με τους ανθρώπους, κατέφυγε στα όρη και στα άγρια βουνά, όπου ζούσε ολομόναχος τρώγοντας ρίζες και βότανα. Ο Σωκράτης συνεχώς καταλαμβανόταν από το «δαιμόνιο»(«θείον τι καὶ δαιμόνιον γίγνεται φωνή», Απολογία Σωκράτους)….
Το βιβλίο «Περί φιλοσόφων και τρελών( Ένα ψυχογράφημα για τους Μ. Χάιντεγγερ, Μένταρντ Μπος και Σίγκμουντ Φρόυντ, μτφρ.-επίμετρο Χλόη Κολύρη, εκδ. «Μελάνι», 2015.) αναφέρεται στους Χάιντεγκερ, Μένταρντ Μπος και Φρόυντ. Αρχίζει από την άνοιξη του 1946 όταν ο Μάρτιν Χάιντεγκερ―για πολλούς ο μεγαλύτερος φιλόσοφος του 20ου αιώνα―υπέστη νευρικό κλονισμό κατά τη διάρκεια της ανάκρισής του στην Επιτροπή Αποναζιστικοποίησης που αφορούσε το εύρος της εμπλοκής του στο Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τα χρόνια αμέσως πριν. Μπήκε στο Κρατικό Νοσοκομείο της Βίδας και υποβλήθηκε σε θεραπεία από τον ψυχαναλυτή Βίκτωρα φον Γκεμπσάτελ. Για πρώτη φορά στη ζωή του καλείται να αντιμετωπίσει μια συγκεκριμένη διαδικασία όπου εκ των πραγμάτων θα τεθεί αντιμέτωπος και με την εφαρμογή της δικής του διδασκαλίας, αλλά και με την Ψυχολογία και την Ψυχιατρική, τις οποίες μέχρι τότε δεν είχε σε μεγάλη υπόληψη. Αυτό το ιστορικό γεγονός αποτελεί την πρώτη συνάντηση, έστω και υπό ιδιότυπες ιστορικές συνθήκες, δύο πολύ σημαντικών θεωριών του εικοστού αιώνα: της ψυχανάλυσης με τον υπαρξισμό.
Στόχος του βιβλίου είναι να δείξει τη σύνδεση Υπαρξιακής φιλοσοφίας και ψυχανάλυσης. Μέσα από αυτήν την εκ των πραγμάτων αντιπαράθεση της υπαρξιακής φιλοσοφίας με την ψυχανάλυση και την ψυχιατρική αναδύεται η φιλοσοφία του Μάρτιν Χάιντεγκερ.Ο Richard Askay, καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Πόρτλαντ, και ο Jensen Farquhar, ψυχοθεραπευτής και φιλόσοφος, συνεργάζονται εδώ και πολλά χρόνια για να δείξουν με τα εργαλεία της ψυχανάλυσης τον περιπλεγμένο βρόχο ιστορίας-φιλοσοφίας-τρέλας στη ζωή και τη σκέψη του Μάρτιν Χάιντεγκερ. Σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον βιβλίο, οι συγγραφείς προσπαθούν να διερευνήσουν, μέσα από μια ταυτόχρονα θεατρική, ιστορική και φιλοσοφική ανασυγκρότηση της ζωής και της σκέψης του Μάρτιν Χάιντεγκερ, το αν, και ενδεχομένως το πώς, υπεισέρχεται η τρέλα -άλλοτε ανατρεπτικά και άλλοτε γονιμοποιητικά- στη φιλοσοφική σκέψη ενός κορυφαίου στοχαστή του 20ού αιώνα.
Ο Χάιντεγκερ αρχικά εναντιώθηκε στη φροϋδική ψυχανάλυση για την επιστημονική της μέθοδο και ενώ ο Φρόυντ ζητά να θεραπεύσει το άγχος, ο Χάιντεγκερ το θεωρεί διάνοιξη του αυθεντικού Είναι που πρέπει να μελετηθεί και να γίνει κατανοητό το νόημά του,ως αφετηρία για την επέκταση των δυνατοτήτων της ύπαρξης. Διαφωνεί ως φιλόσοφος της ύπαρξης δηλαδή με την ταύτιση υπαρξιακού άγχους και οντικού φόβου. Αργότερα με τον Μένταρντ Μπος συναντιούνται επί 25 χρόνια στο Τσόλικον της Ελβετίας και από κοινού διαμορφώνουν τη σύνδεση της ψυχανάλυσης με τη Χαϊντεγκεριανή φιλοσοφία,την «Daseinsanalysis» ή υπαρξιακή ψυχανάλυση. Καταλήγουν ότι η ψυχική υγεία αλλά και η νόσος αποτελούν τρόπους της σχέσης μας με τον κόσμο και εκεί πρέπει να αναζητηθούν οι λύσεις και όχι σε έναν σκοτεινό εσωτερικό χώρο, το υποσυνείδητο.
Η υπαρξιακή ψυχολογία, σύμφωνα με τους συγγραφείς του βιβλίου, ασχολείται με τη μετάβαση από την υγεία στην αρρώστεια, από το ξέφωτο στη σκοτεινιά, και αυτή τη μεταβατικότητα τη θεωρεί ουσία του ανθρώπου: « Δεν είναι πια η ψυχική νόσος κάτι ξένο, αντικειμενικά παρατηρήσιμο, που θα μετρηθεί, θα αποκοπεί και θα στηθεί απέναντι από ένα υγιές υποκείμενο. Είναι μέσα στην ουσία του, μέρος της πραγματικότητάς του. Ήδη και χωρίς ψυχοπαθολογία η συνηθισμένη θέση του ανθρώπου είναι η πτώση στην καθημερινότητα, η «ερριμμενότητα». Στην Υπαρξιακή ανάλυση το κύριο μέλημα είναι η μελέτη του υπαρξιακού άγχους στα οικουμενικά υπαρξιακά και πανανθρώπινα πλαίσιά του και με μόνη διέξοδο την ανάληψη του εαυτού σε αντιδιαστολή με το περιφερικό, το «οντικό» άγχος, τους φόβους που αντιστοιχούν σε λάθη της πρόσληψης και της ερμηνείας του κόσμου μας και εκδηλώνονται ως ψυχοπαθολογία. Ο άνθρωπος ως Dasein γίνεται ό,τι ο ίδιος επιλέγει και οι επιλογές του στηρίζονται μόνο στην ύπαρξή του, στην εμμένεια, τη μοναδικότητά του και όχι σε κάτι που τον ορίζει απέξω. Του ανοίγονται δύο δρόμοι, ή θα καταληφθεί από τρόμο μπροστά στο μηδέν και θα καταφύγει στην «ασφάλεια», στην ομοιομορφία μιας ψευτοζωής που ρυθμίζει η κοινή γνώμη ή θα ατενίσει το μηδέν και θα αποφασίσει ο ίδιος να γίνει η αιτία και το θεμέλιο του εαυτού του.
Στο βιβλίο αναφέρεται ότι εντοπίζεται συγγένεια μεταξύ τρέλας και φιλοσοφίας: «Η μεγαλοφυΐα έχει ένα άγγιγμα τρέλας». «Ο Πλάτωνας, ο Δημόκριτος ή ο Σοπενάουερ παρουσιάζουν υπερβατικές επιφοιτήσεις, πρωτοφανείς ιδέες, απώλεια της επαφής έστω και προσωρινά με την απλή καθημερινότητα. Οι κρίσεις μελαγχολίας, η παθιασμένη σχέση του Χάιντεγκερ με την Άρεντ, οι σχέσεις του με το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμμα ίσως υποδεικνύουν υποσυνείδητη ενοχή και κατακυρίευση από τον Ίλιγγο του Μηδενός. Ο Βιτγκενστάιν γράφει ότι ο φιλόσοφος είναι κάποιος που πρέπει να θεραπεύσει τον εαυτό του από πολλές αρρώστειες της αντίληψης. Ο Αριστοτέλης πίστευε ότι οι φιλόσοφοι έχουν τάση προς την κατάθλιψη και νοσούν ευκολότερα… Η λίστα των καταθλιπτικών με αυτοκτονικές τάσεις είναι ατελείωτη: Pascal, Voltaire, Hume, Rousseau, Kant, Hegel, Schopenhauer, Nietzsche, Kierkegaard, Mill, Compte, Russel, Wittgenstein, Husserl, Camus.»
Για τον Χάιντεγκερ, « η αυθεντική ύπαρξη στέκεται πάντα αντιμέτωπη στις ομοιόμορφες «γνώμες των πολλών» που περιορίζουν την ελευθερία και άνθρωποι που τολμηρά επιλέγουν και δεν υποτάσσονται στην ομοιομορφία κινδυνεύουν να θεωρηθούν ψυχασθενείς». Γράφει επίσης: «Ποιητικά κατοικεί ο άνθρωπος όταν ως προσκυνητής ενδιατρίβει και αναμένει το Είναι». Ο Νίτσε κατέληξε στην ψύχωση. Για τον Ντοστογιέφσκι η διερεύνηση της ουσίας των πραγμάτων γίνεται ταυτόχρονα κίνδυνος και «ασθένεια». Ο Χάιντεγκερ ξανασηκώθηκε έχοντας μια εποικοδομητική εμπειρία του «πάσχειν». Ψυχωσικοί και φιλόσοφοι επιμένουν σε μια οξεία εγρήγορση της συνείδησης που καταλήγει είτε σε μια νέα σύλληψη της ζωής είτε στην πλήρη διάλυση της συνοχής. Και οι δυό ωστόσο επικεντρώνονται στο ερώτημα «ποιο είναι το νόημα της ζωής», στο δύσβατο αυτό αλλά και φωτεινό μονοπάτι.
Πηγή: artinews.gr
Περί φιλοσόφων και τρελών
(Ένα ψυχογράφημα για τους Μ. Χάιντεγγερ, Μένταρντ Μπος και Σίγκμουντ Φρόυντ, μτφρ.-επίμετρο Χλόη Κολύρη, εκδ. «Μελάνι», 2015.)
