Έχει τύχει να συναντήσετε κάποιον για πρώτη φορά και μετά να σας φαίνεται πως τον βλέπετε παντού; To φαινόμενο Baader-Meinhof εξηγεί αυτού του είδους τα γεγονότα.
Φανταστείτε ότι, κατά τη διάρκεια μιας συζήτησης, σας λένε για ένα προϊόν, το οποίο δεν το έχετε ξανακούσει. Μετά, πάτε σπίτι και, ξαφνικά, αρχίζετε να βλέπετε το προϊόν που σας ανέφεραν παντού. Μήπως αυτό σημαίνει πως οι σχετικές εταιρείες άκουσαν τη συζήτησή σας και άρχισαν να σας βομβαρδίζουν με διαφημίσεις;
Για την ακρίβεια, όσο κι αν αυτό ακούγεται ενδιαφέρον, η απάντηση είναι κάπως απλούστερη. Στην πραγματικότητα, βιώνετε την εμπειρία του φαινομένου Baader-Meinhof.
Αυτό το φαινόμενο είναι επίσης γνωστό ως ψευδαίσθηση της συχνότητας και βιώνεται διαρκώς από τους ανθρώπους. Πέραν του ότι είναι ένα παράξενο φαινόμενο, έχει συνέπειες στο πεδίο της επιστημονικής έρευνας, της ιατρικής, ακόμα και του μάρκετινγκ.
Το φαινόμενο Baader-Meinhof
Όλοι έχουμε βιώσει τα αποτελέσματα αυτού του φαινομένου κάποια στιγμή στη ζωή μας. Μερικές φορές, φαίνεται να συμβαίνει με ένα προϊόν ή μια υπηρεσία. Άλλες φορές, είναι μια συγκεκριμένη λέξη ή εικόνα. Έχετε την εντύπωση ότι αυτό που μόλις ανακαλύψατε, βρίσκεται παντού.
Ένα συχνό παράδειγμα μπορεί να είναι όταν συναντάτε ένα καινούριο πρόσωπο που ζει στην ίδια γειτονιά. Πριν το γνωρίσετε, η παρουσία του σας ήταν παντελώς άγνωστη, αλλά τώρα το βλέπετε παντού. Αυτό δεν σημαίνει ότι σας παρακολουθούν. Στην πραγματικότητα, απλώς βιώνετε το φαινόμενο Baader-Meinhof.
Γιατί αποκαλείται έτσι;
Οι ρίζες της ονομασίας προέρχονται από τη Γερμανία, κατά τη μεταπολεμική εποχή. Το 1986, ο Τέρι Μούλεν έστειλε ένα γράμμα στην εφημερίδα St. Paul’s Pioneer Press, αφηγούμενος μια προσωπική εμπειρία. Σύμφωνα με την αφήγησή του, διάβασε για πρώτη φορά το όνομα της τρομοκρατικής ομάδας Baader-Meinhof σε ένα άρθρο μιας εφημερίδας. Παρ’ όλα αυτά, από τη στιγμή που έμαθε για την ύπαρξή της, άρχισε να βλέπει το όνομα της οργάνωσης παντού.
Αφού δημοσιεύτηκε το γράμμα του, ο Μούλεν έλαβε πολλά γράμματα από άλλους ανθρώπους που του διηγούνταν παρόμοιες εμπειρίες. Από εκείνο το γεγονός, ο Μούλεν επινόησε τον όρο, για να περιγράψει αυτό το παράξενο αντιληπτικό φαινόμενο, που προκαλεί τόση περιέργεια στον κόσμο.
Αίτια της ψευδαίσθησης της συχνότητας
Όταν βιώνετε την ψευδαίσθηση της συχνότητας, συχνά έχετε την εντύπωση ότι σας παρακολουθούν. Παρ’ όλα αυτά, δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Για την ακρίβεια, έχει να κάνει με διαφορετικές διαδικασίες που συμβαίνουν στο μυαλό μας. Από τη στιγμή που θα μάθετε ποιες είναι αυτές, θα συνειδητοποιήσετε ότι ο κόσμος δεν έχει αλλάξει.
Επιλεκτική προσοχή
Σε μια συνηθισμένη μέρα, οι αισθήσεις σας βομβαρδίζονται με μια μεγάλη ποσότητα πληροφοριών, που είναι αδύνατο να επεξεργαστείτε εντελώς. Έτσι, ο εγκέφαλος χρησιμοποιεί την επιλεκτική προσοχή για να κάνει διαχωρισμό των ερεθισμάτων. Με αυτό τον τρόπο, μπορείτε να εστιάσετε μόνο σε ό,τι σας ενδιαφέρει. Όμως, πώς σχετίζεται αυτό με το φαινόμενο Baader-Meinhof;
H καινούρια πληροφορία, που ξαφνικά βλέπετε παντού, δεν εμφανίστηκε από το πουθενά. Ήταν πάντα εκεί. Αυτό που συνέβη είναι ότι, προηγουμένως, δεν ήταν σημαντική για σας, γι’ αυτό και ο εγκέφαλός σας την αγνοούσε. Όμως, τώρα που τη μάθατε, το μυαλό σας αρχίζει να την αντιμετωπίζει ως σχετική, κι έτσι την προσέχετε.
Μαθηματική πιθανότητα
Παρόλο που, μάλλον, δεν δίνετε μεγάλη σημασία στις πιθανότητες, αυτές επηρεάζουν τη ζωή σας σε καθημερινή βάση. Πραγματικά, συμπτώσεις συμβαίνουν, και δεν έχουν να κάνουν καθόλου με μαγεία, αλλά καθαρά και μόνο με μαθηματικά. Για παράδειγμα, σε μια τάξη με 25 μαθητές, είναι πάρα πολύ πιθανό ότι δύο από αυτούς θα έχουν το ίδιο όνομα ή την ίδια ημερομηνία γενεθλίων.
Αυτό είναι επίσης σχετικό με την περίπτωση της ψευδαίσθησης συχνότητας. Για παράδειγμα, ίσως να πιστεύετε πως είναι πρακτικά αδύνατο να συναντήσετε τον καινούριο σας γείτονα στον δρόμο. Όμως, αν το αναλύσετε με μαθηματικό τρόπο, θα συνειδητοποιήσετε ότι, στην πραγματικότητα, η πιθανότητα είναι πολύ μεγάλη.
Διαβάστε σχετικά: Η κοινωνικοπολιτισμική θεωρία ανάπτυξης του Lev Vygotsky
Εγκεφαλικά μοτίβα
Μαζί με το να διακρίνει τη σχετική από τη μη σχετική πληροφορία, ο εγκέφαλός μας χρειάζεται να οργανώσει όλες τις πληροφορίες που φιλτράρει. Γι’ αυτό, δημιουργούνται νευρωνικά μοτίβα που αποθηκεύουν όλα τα είδη πληροφοριών.
Σε μια μελέτη (Tong και Pratte, 2012), οι ερευνητές εξήγησαν ότι είναι δυνατό να καταλάβουμε διάφορες ψυχολογικές διαδικασίες μέσα από την ανάλυση των νευρωνικών μοτίβων. Χρησιμοποιώντας τη νευροαπεικόνιση, μπορούσαν να πουν τι κοίταζε κάποιος ή προς τα πού κατευθυνόταν η προσοχή του.
Προκειμένου να υπάρξουν αυτά τα μοτίβα, είναι απαραίτητο η καινούρια πληροφορία να επαναληφθεί αρκετές φορές. Ως αποτέλεσμα, το γεγονός ότι ανακαλύπτουμε κάτι και μετά το βλέπουμε διαρκώς εξηγείται χάρη σε αυτό τον μηχανισμό. Με άλλα λόγια, το φαινόμενο Baader-Meinhof έχει να κάνει με την τάση του μυαλού να δημιουργεί μοτίβα.
Συνέπειες του φαινομένου στη ζωή
Τώρα που καταλάβατε πώς λειτουργεί αυτός ο μηχανισμός, ίσως αναρωτηθείτε ποια είναι η σχέση του με την ανθρώπινη ζωή. Για την ακρίβεια, είναι κάτι που οι άνθρωποι βιώνουν καθημερινά, συνεπώς έχει πολλές επιπτώσεις. Ακόμα, αν η δύναμη αυτού του φαινομένου υποτιμηθεί, μπορεί να προκύψουν προβλήματα. Εδώ αναφέρονται μερικά από αυτά:
Ιατρικές διαγνώσεις
Οι επαγγελματίες υγείας πρέπει να παραμένουν διαρκώς ενημερωμένοι, διαβάζοντας καινούρια επιστημονικά άρθρα. Με άλλα λόγια, αποκτούν διαρκώς καινούρια γνώση, την οποία χρησιμοποιούν για να προσφέρουν καλύτερες θεραπείες. Με μια πρώτη ματιά, δεν φαίνεται να υπάρχει πρόβλημα σε αυτό, αλλά ο μηχανισμός Baader-Meinhof μπορεί να γίνει αρκετά επικίνδυνος σε αυτή την περίπτωση.
Για παράδειγμα, ένα άρθρο που δημοσιεύτηκε στο Εuropean Respiratory Journal ανέφερε τους κινδύνους της πρόωρης καθιέρωσης φαινοτύπων για τη διάγνωση της COVID-19. Σύμφωνα με τους συγγραφείς, αυτό ίσως να προκαλούσε προβλήματα στον ακριβή εντοπισμό της ασθένειας. Σε αυτήν την περίπτωση, το φαινόμενο Baader-Meinhof θα μπορούσε να επηρεάσει την κρίση του γιατρού, εξαιτίας των καινούριων αυτών κατηγοριοποιήσεων, οι οποίες δεν υποστηρίζονται ακόμη καλά (Bos, Sinha και Dickson, 2020).
Επιστημονική έρευνα
Στον τομέα της έρευνας, η ψευδαίσθηση της συχνότητας θα μπορούσε να προκαλέσει μεροληψία κατά την ανάλυση δεδομένων. Για παράδειγμα, αν ένας συγγραφέας βρει μια εργασία που υποστηρίζει μια συγκεκριμένη υπόθεση, ίσως αργότερα βρει πολλές άλλες μελέτες που λένε το ίδιο πράγμα. Παρ’ όλα αυτά, ακουσίως, θα μπορούσε να αγνοήσει ποικίλα άρθρα που είναι αντίθετα προς αυτό το επιχείρημα.
Γι’ αυτό, όσοι ασχολούνται με την έρευνα θα πρέπει να προσέχουν να μην πέσουν θύματα αυτής της μεροληψίας. Αυτός είναι επίσης ο λόγος που οι επιστήμονες χρησιμοποιούν μελέτες οι οποίες βασίζονται στα λεγόμενα τυφλά πειράματα (όπου κανένας από τους συμμετέχοντες δεν γνωρίζει καμία από τις πληροφορίες που ενδέχεται να επηρεάσουν τη συμπεριφορά τους στο πείραμα, έως ότου αυτό ολοκληρωθεί) και σε άλλα πειραματικά μοντέλα. Μόνο με αυτό τον τρόπο, μπορούν να διασφαλίσουν ότι οι έρευνές τους είναι όσο το δυνατό πιο αντικειμενικές.
Μάρκετινγκ
Από την άλλη, το μάρκετινγκ επωφελείται από ψυχολογικούς μηχανισμούς όπως αυτός της ψευδαίσθησης συχνότητας. Όπως ειπώθηκε και στα προηγούμενα παραδείγματα, αυτό συμβαίνει συνήθως με προϊόντα ή υπηρεσίες. Μάλιστα, η διαφήμιση χρησιμοποιεί αυτού του είδους τα φαινόμενα για να πετύχει πωλήσεις.
Συμπερασματικά, μπορούμε να επιβεβαιώσουμε ότι το φαινόμενο Baader-Meinhof έχει μεγάλη επιρροή. Επιπλέον, πρόκειται για ένα φαινόμενο που συχνά υποτιμάται. Όπως άλλες γνωστικές μεροληψίες, συμμετέχει στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας. Αν και δεν είναι τελείως αρνητικό, μπορεί να γίνει κατά καιρούς, και γι’ αυτό χρειάζεται να ενημερωθούμε γι’ αυτή την ψευδαίσθηση.
Βιβλιογραφία:
- Bos, L. D., Sinha, P., & Dickson, R. P. (2020). The perils of premature phenotyping in COVID-19: a call for caution.
- Johnston, W. A., & Dark, V. J. (1986). Selective attention. Annual review of psychology, 37(1), 43-75.
- Tong, F., & Pratte, M. S. (2012). Decoding patterns of human brain activity. Annual review of psychology, 63, 483-509.
Απόδοση: Νταλιακούρα Παναγιώτα, απόφοιτη του τμήματος Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΕΚΠΑ
Επιμέλεια: Ισμήνη Τσοχαλή, επιμελήτρια κειμένων
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
