Ο Gordon Allport ήταν από τους πρώτους ψυχολόγους που εστίασε τη θεωρία του στη μελέτη της προσωπικότητας και για αυτό αναφέρεται στην ιστορία της ψυχολογίας ως ένας από τους κυριότερους εκφραστές της ψυχολογίας της προσωπικότητας.
Ο Allport μπορεί να μην αναφέρθηκε στη θεωρία του στα ανθρώπινα εξελικτικά στάδια, όμως προχώρησε στη διάκριση μεταξύ ώριμης και ανώριμης θρησκείας, στο σύγγραμμά του “The Individual and His Religion: A Psychological Interpretation”, που εκδόθηκε το 1950 στην Αμερική.
Η Ανώριμη Θρησκεία, σύμφωνα με τον Gordon Allport
Στην ανώριμη θρησκεία, σύμφωνα με τον Gordon Allport μπορούμε να βρούμε τα παρακάτω χαρακτηριστικά:
1. Μαγική σκέψη π.χ. «Αν κάνω κάτι λάθος, ο Θεός θα με τιμωρήσει», αυτο-κριτική από ένα ανώτερο πλάσμα που έχει φτιάξει τον κόσμο.
2. Εκπλήρωση επιθυμίας π.χ. «Αν προσεύχομαι πολύ σκληρά, θα πάρω άριστα στο διαγώνισμα αύριο», μη ρεαλιστική απεικόνιση της πραγματικότητας.
3. Φανατισμού π.χ. «Όλοι οι μη πιστοί πρέπει είτε να προσηλυτιστούν ή να πεθάνουν».
4. Κυριολεκτική σκέψη π.χ. «Ο Θεός είναι ένας γενειοφόρο, αρσενικό ανθρώπινο ον, βρίσκεται στον ουρανό, έχει ανθρώπινα χαρακτηριστικά, όπως η ζήλια και ο θυμός, κρίνει κάθε λέξη μου και θα με επιβραβεύσει ή θα με τιμωρήσει αναλόγως».
5. ‘Μεταχειρισμένη’ πίστη π.χ. «Πιστεύω και εφαρμόζω όλα όσα διδάχθηκα στο Κατηχητικό Σχολείο».
6. Μη αντανάκλαση της πραγματικότητας π.χ. «Το γράφει στην Αγία Γραφή».
Το μεγαλύτερο μέρος της κριτικής της θρησκείας κατευθύνεται προς τις ανώριμες μορφές της.
H Ώριμη Θρησκεία, σύμφωνα με τον Gordon Allport
Καθώς ο διαχωρισμός δεν είναι απόλυτος, σε αντίθεση με την ανώριμη θρησκεία, ο Gordon Allport αναφέρει ότι η ώριμη θρησκεία πρέπει να έχει τουλάχιστον μερικά από τα χαρακτηριστικά που αναφέρονται παρακάτω.
1. Να είναι σωστά διαφοροποιημένη
Ένας άνθρωπος που δεν είχε ποτέ οποιαδήποτε απορία σχετικά με τη θρησκεία του, δέχεται κάθε δόγμα και κάθε κανόνα, που αισθάνεται πάντα ότι αυτό που γνωρίζει είναι το τέλειο, ότι κατέχει ένα δώρο που δόθηκε στον ίδιο από μία ύψιστη αρχή, είναι ένα παράδειγμα ενός αδιαφοροποίητου συναίσθηματος.
Δεν είναι ρεαλιστικό.
Αντίθετα, κάποιος που θα πει «η εκκλησία μου έχει κάποια καλά χαρακτηριστικά, αλλά εγώ, για παράδειγμα, δεν συμφωνώ με την απαγόρευση της έκτρωσης», θα ήταν μια πιο ρεαλιστική και διαφοροποιημένη στάση. Όχι ότι το συγκεκριμένο παράδειγμα είναι το θέμα. Η εκκλησία μπορεί να είναι ή να μην είναι σωστή σχετικά με την έκτρωση. Αλλά το θέμα είναι ότι η απολύτη αποδοχή των όσων λέει η θρησκεία, χωρίς καμία κριτική ανάλυση δεν είναι ούτε ρεαλιστική, ούτε διαφοροποιημένη, ούτε ώριμη.
2. Έχει δυναμικό χαρακτήρα, παρά την επαγωγική της φύση
Το ώριμο θρησκευτικό συναίσθημα δεν καθοδηγείται από τις επιθυμίες, τους φόβους και τις ορέξεις του εαυτού. Το ώριμο θρησκευτικό συναίσθημα θα δώσει τη δική του κινητήρια δύναμη, ένα έμφυτο ενδιαφέρον στην πραγματικότητα και στα μυστήρια της ύπαρξης μας.
Ο Allport αναφέρει: «… η ώριμη θρησκεία είναι πιο ταπεινή από ένα υπηρέτη» (για τις ανάγκες του εαυτού) «και πιο σημαντική από έναν αρχηγό, στην οικονομία της ζωής».
«Χωρίς να είναι πλέον καθοδηγούμενη και κατευθυνόμενη αποκλειστικά από την παρόρμηση, το φόβο και την επιθυμία, τείνει περισσότερο να ελέγχει και να κατευθύνει αυτά τα κίνητρα προς έναν στόχο που δεν καθορίζεται πλέον από την απλή ιδιοτέλεια».
3. Δημιουργεί μια σταθερή ηθική
Προφανώς ο Allport αναφέρεται στην ιδέα ότι στην ανώριμη θρησκεία, όπου η ηθική κινητοποιείται από το φόβο της τιμωρίας παρά από τις προσωπικές αξίες, είναι πιθανό να υπάρξουν «ηθικές διαστρεβλώσεις» όταν η συμπεριφορά είναι σποραδικά μεταβαλλόμενη, ενώ στις ώριμες θρησκείες, η συμπεριφορά εμπνέεται περισσότερο από την εσωτερική, προσωπική αξία παρά από το φόβο μίας εξωτερικής τιμωρίας.
4. Ολοκληρωμένη
Η θρησκεία πρέπει να «εμποτίζει όλη τη ζωή με κίνητρο. Δε φαίνεται ποτέ ικανοποιημένη αν δεν ασχολείται με θέματα κεντρικής σημασίας για κάθε ύπαρξη … περιλαμβάνει το σύνολο του ορίζοντα ενός ώριμου ατόμου».
5. Αναπόσπαστη
Ένας θρησκευτικά ώριμος άνθρωπος πρέπει να έχει ένα τρόπο για την ενσωμάτωση όλων των πτυχών της ανθρώπινης εμπειρίας στο σύστημα αξιών του. Πρέπει να είναι πρόθυμος να παραδεχτεί ότι η ανθρώπινη ύπαρξη έχει εν μέρει τις ρίζες της στην ελευθερία της βούλησης αλλά είναι και εν μέρει προκαθορισμένη.
Αν και δεν προσφέρει απαντήσεις σχετικά με αυτό, ο Allport επιμένει στο γεγονός ότι το θρησκευτικά ώριμο άτομο πρέπει να βρει έναν τρόπο να ενσωματώσει στις πεποιθήσεις του, τη ρεαλιστική αναγνώριση της ύπαρξης του κακού.
6. Δομικά ευρετική
Αυτό σημαίνει ότι οι πεποιθήσεις κατέχονται προσωρινά, μέχρι να μπορούν να επιβεβαιωθούν ή μέχρι να έρθει η πιο έγκυρη πεποίθηση. Ο Allport υποστηρίζει ότι η ανοιχτότητα σε νέες ιδέες και η εξέλιξη, πάνε χέρι χέρι.
Όταν νιώθουμε ότι έχουμε ήδη κατακτήσει «τη μία τελική και πλήρη αλήθεια», μας αποτρέπει από το να ψάξουμε βαθύτερα στις έννοιες και στον εαυτό μας και ως εκ τούτου μία τέτοια στάση δεν είναι ώριμη.
Αυτό σημαίνει επίσης ότι ένας ώριμος πιστός πρέπει να είναι σε θέση να προχωρήσει μπροστά «ακόμη και χωρίς απόλυτη βεβαιότητα….Το ώριμο θρησκευτικό συναίσθημα διαμορφώνεται συνήθως στο εργαστήριο της αμφιβολίας».
Βιβλιογραφία:
Allport, Gordon W. The Individual and His Religion. New York, The Macmillan Company, 1950.
