O Γουίλιαμ Τζέιμς μέσα από το βιβλίο του «Οι Αρχές της Ψυχολογίας» μεταμόρφωσε την Ψυχολογία από ένα άθροισμα βιολογικών, ιατρικών και φιλοσοφικών αρχών σ’ ένα τομέα που μπορούσε να τεκμηριωθεί ερευνητικά και επιστημονικά.
Είναι ευρέως γνωστό πως η ψυχολογία δεν αντιμετωπιζόταν πάντα ως επιστήμη. Στις αρχές της ανάπτυξής της θεωρούνταν περισσότερο ως ένα άθροισμα βιολογικών, ιατρικών και φιλοσοφικών αρχών παρά ως ένας τομέας που μπορεί να τεκμηριωθεί ερευνητικά και επιστημονικά.
Το σημαντικό και καθοριστικό βήμα λοιπόν προς την ανάδειξή της σε επιστήμη έγινε μέσω της δημιουργίας του πρώτου πειραματικού εργαστηρίου ψυχολογίας, αλλά ακόμα περισσότερο μέσω της δημοσίευσης ενός βιβλίου που συνέβαλε στη διάδοση του επιστημονικού πυρήνα της ψυχολογίας. Το βιβλίο αυτό ονομαζόταν «Οι Αρχές της Ψυχολογίας» και συγγράφηκε το 1890 από τον William James.
Ο James ήταν Αμερικανός φιλόσοφος και διακεκριμένος ψυχολόγος, ο οποίος χαρακτηριζόταν από πρωτοποριακό και ανήσυχο πνεύμα. Αναζητούσε και διερευνούσε συχνά τις αρχές και τις σχέσεις ανάμεσα στη φιλοσοφία, τη φυσιολογία και την ψυχολογία, γεγονός που είναι φανερό και στο βιβλίο του.
Έτσι μέσα από αυτό –το οποίο μάλιστα χαρακτηρίστηκε από πολλούς ως αποκορύφωμα της καριέρας του- κατάφερε να αποτυπώσει τις ιδέες του γύρω από φιλοσοφικά ζητήματα που τον απασχολούσαν αλλά και να εγείρει ερωτήματα σχετικά με θέματα που αφορούν όλους τους ανθρώπους.
Πιο συγκεκριμένα, «οι Αρχές της Ψυχολογίας» αποτελούνταν από δύο τόμους και πραγματεύονταν ζητήματα όπως η συνείδηση, το συναίσθημα, η συνήθεια και η θέληση.
Αναλυτικότερα:
Σχετικά με την πρώτη, ο James χαρακτήριζε μεταφορικά τον ανθρώπινο νου ως ένα διαρκώς κινούμενο ρεύμα με συνεχιζόμενη συνείδηση, η οποία όμως δεν μπορεί να βιωθεί ακριβώς με τον ίδιο τρόπο για περισσότερες από μία φορά. Το γεγονός αυτό μάλιστα ήταν αντίθετο και με την ιδέα που επικρατούσε μέχρι τότε πως το ανθρώπινο μυαλό ήταν σαν μια διακριτή αλυσιδωτή αντίδραση προς κάθε ερέθισμα.
Όσον αφορά το συναίσθημα, στο βιβλίο συστάθηκε μία νέα θεωρία η οποία έμεινε γνωστή με το όνομα «θεωρία James–Lange». Σύμφωνα με αυτή, το συναίσθημα δεν είναι η αιτία της εμπειρίας του σώματος, αλλά αποτέλεσμά της. Με άλλα λόγια ένα ερέθισμα προκαλεί μια φυσιολογική αντίδραση στο σώμα και το συναίσθημα προκύπτει από την ερμηνεία της αντίδρασης αυτής.
Διαβάστε σχετικά: Το πρώτο πειραματικό εργαστήριο ψυχολογίας
Οι συνήθειες κατά το συγγραφέα ασκούν πολύ μεγάλη δύναμη και είναι υψηλής σημασίας για τον άνθρωπο, καθώς διαμορφώνονται συνεχώς προκειμένου να επιτύχουν ένα σκοπό. Ωστόσο οι συνήθειες έχουν τη δυνατότητα να προκαλέσουν εξίσου καλές και κακές πράξεις και εφόσον μια συνήθεια αρχίσει να διαμορφώνεται είναι πολύ δύσκολο να αλλάξει.
Τέλος αναφορικά με τη θέληση, ο James έλαβε αφορμή από προσωπικές του εμπειρίες και διερωτώμενος αν υπάρχει ελεύθερη θέληση κατέληξε στο εξής συμπέρασμα: Το πιο απαραίτητο κατόρθωμα της θέλησης είναι να επικεντρωθεί σε ένα σκοπό και να το διατηρήσει καλά στο μυαλό. Η προσπάθεια προσοχής επομένως είναι το απαραίτητο φαινόμενο της θέλησης.
Εκτός από τα παραπάνω όμως ιδιαίτερα σημαντική ήταν και η συνεισφορά του βιβλίου στο να θέσει τα θεμέλια για τις θεωρίες του «Λειτουργισμού» και του «Πραγματισμού».
Ειδικότερα, ο James ήταν αντίθετος με την επικέντρωση του δομισμού στην ενδοσκόπηση και στο διατμηματισμό των ψυχικών συμβάντων στα μικρότερα στοιχεία τους. Αντίθετα, εκείνος εστίασε στην ολότητα των γεγονότων, λαμβάνοντας υπόψιν την επίδραση του περιβάλλοντος στη συμπεριφορά. Εισήγαγε έτσι τα πρώτα στοιχεία λειτουργισμού στη σκέψη της επιστημονικής κοινότητας.
Καταληκτικά, άξια αναφοράς είναι κ η συμβολή του στην ανάπτυξη της θεωρίας του Πραγματισμού. Κατά τη θεωρία αυτή η αλήθεια μιας ιδέας δεν είναι δυνατόν να αποδειχθεί ποτέ. Έτσι πρότεινε την εστίαση στη χρησιμότητα κάθε ιδέας, παρά στην προσπάθεια αναπαράστασης της πραγματικότητας μέσω αυτής.
Οι ιδέες που παρουσιάζονταν στις «Αρχές της Ψυχολογίας» επηρέασαν πολλούς διανοούμενους τόσο εκείνη την εποχή αλλά και τα μεταγενέστερα χρόνια. Σημαντικό παράδειγμα είναι ο ιδιαίτερα γνωστός φιλόσοφος Ludwig Wittgenstein ο οποίος αν και άσκησε κριτικά σε κάποια σημεία του έργου του James, το χρησιμοποίησε παράλληλα ως εγχειρίδιο για το μάθημά του,
Σύμφωνα με τα παραπάνω είναι φανερό πως το βιβλίο «Οι Αρχές της Ψυχολογίας» υπήρξε καινοτόμο και πρωτοποριακό για την εποχή, καθώς όχι μόνο κατάφερε να συνδυάσει τα ψυχικά φαινόμενα με τις αρχές της βιολογίας, αλλά περιέγραψε και για πρώτη φορά τις λειτουργικές και πραγματιστικές πλευρές της ψυχολογίας. Μέσω του βιβλίου αυτού λοιπόν άνοιξε ο δρόμος για την ενίσχυση της εμπιστοσύνης του κοινού στην αξιοπιστία της ψυχολογίας ως επιστήμη.
Βιβλιογραφία:
- S, S. (2020g, July 6). 10 Key Moments in the History of Psychology. Online Psychology Degrees. https://www.online-psychology-degrees.org/study/key-moments-history-psychology/
- Cherry, K. (2020, April 23). The Life and Theories of Psychologist William James. Verywell Mind. https://www.verywellmind.com/william-james-biography-1842-1910-2795545
- Goodman, R., (2000, September 7). “William James”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy. https://plato.stanford.edu/archives/win2017/entries/james/
- Wikipedia contributors. (2021, February 17). The Principles of Psychology. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved from https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=The_Principles_of_Psychology&oldid=1007343083
- Kallen, H. M. William James | Life, Books, Psychology, Contribution, & Facts. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/biography/William-James
Απόδοση: Μορφιάδου Βασιλική – Ψυχολόγος
