Η Θεωρία Ηθικής Ανάπτυξης του Lawrence Kohlberg

Η θεωρία του Kohlberg διερευνούσε τη σκεπτική διεργασία που συνέβαινε όταν κάποιος αποφάσιζε αν μια συμπεριφορά είναι σωστή ή λάθος. Έτσι η θεωρητική έμφαση βρισκόταν στο πώς κάποιος αποφασίζει να αντιδράσει σε ένα ηθικό δίλημμα, παρά στο τι αποφασίζει και τι πραγματικά κάνει.

Η διαδικασία της ηθικής ανάπτυξης αποτελούσε ένα διαρκές και ιδιαίτερα ενδιαφέρον ερώτημα που απασχολούσε όλες τις θεωρητικές επιστήμες για χρόνια. Στο ερώτημα αυτό λοιπόν κατάφερε να απαντήσει ο Αμερικανός ψυχολόγος Lawrence Kohlberg το 1958 με τη θεωρία του για τα στάδια ηθικής ανάπτυξης των ανθρώπων.

Αναλυτικότερα, ο Kohlberg βασίστηκε και επέκτεινε τη θεωρία ηθικής ανάπτυξης δύο σταδίων του Jean Piaget και επικεντρώθηκε στην ερμηνεία της λογικής πίσω από την οποία τα άτομα αναπτύσσουν ηθική συνείδηση. Η θεωρία του Kohlberg δηλαδή διερευνούσε τη σκεπτική διεργασία που συνέβαινε όταν κάποιος αποφάσιζε αν μια συμπεριφορά είναι σωστή ή λάθος. Έτσι η θεωρητική έμφαση βρισκόταν στο πώς κάποιος αποφασίζει να αντιδράσει σε ένα ηθικό δίλημμα, παρά στο τι αποφασίζει και τι πραγματικά κάνει.

Ο Kohlberg βάσισε τη θεωρία του σε μια σειρά από ηθικά διλήμματα που παρουσίασε στα υποκείμενα της μελέτης του. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα ήταν η ιστορία με τίτλο «Ο Heinz κλέβει το φάρμακο». Σε αυτό το σενάριο μία γυναίκα είχε καρκίνο και οι γιατροί θεωρούσαν πως μόνο ένα φάρμακο μπορεί να τη σώσει. Το φάρμακο αυτό ωστόσο είχε ανακαλυφθεί από έναν τοπικό φαρμακοποιό, ο οποίος πουλούσε κάθε δόση πολύ ακριβά και ο άντρας της γυναίκας, ο Heinz, δεν είχε τα απαραίτητα χρήματα για να το αγοράσει.

Προσπάθησε μάλιστα να διαπραγματευτεί με τον φαρμακοποιό ώστε να το αγοράσει σε χαμηλότερη τιμή ή να το πληρώσει σε δόσεις, αλλά μάταια. Έτσι ο Heinz αποφάσισε να διαρρήξει το φαρμακείο και να κλέψει το φάρμακο ώστε να σώσει τη γυναίκα του. Στο σημείο αυτό της ιστορίας ο Kohlberg έκανε στους συμμετέχοντες την ερώτηση «Έπρεπε ο Heinz να το είχε κάνει αυτό;», αποσκοπώντας στο να διερευνήσει τη λογική πίσω από την απάντηση του κάθε υποκειμένου παρά την απάντηση αυτή καθ’ αυτή.

Λαμβάνοντας υπόψιν λοιπόν τις απαντήσεις τους οδηγήθηκε στη θεωρία του και συγκεκριμένα στα στάδια ηθικής ανάπτυξης των ανθρώπων που έχουν την αφετηρία τους ήδη από την παιδική ηλικία.

Η θεωρία του Kohlberg διαχωρίζεται σε τρία κύρια επίπεδα ηθικής ανάπτυξης, καθένα από τα οποία διακρίνεται με τη σειρά του σε δύο επιμέρους στάδια. Ωστόσο δεν είναι σίγουρο πως ο κάθε άνθρωπος θα καταφέρει να εξελιχθεί και να φτάσει στα ανώτερα επίπεδα ηθικής ανάπτυξης. Πιο συγκεκριμένα:

Επίπεδο 1- Προσυμβατική ηθική

Η προσυμβατική ηθική είναι το πρώτο επίπεδο της ηθικής ανάπτυξης και διαρκεί περίπου έως τα 9 έτη. Σε αυτό το στάδιο τα παιδιά δεν έχουν κάποιο προσωπικό ηθικό κώδικα αλλά οι αποφάσεις και οι αντιδράσεις τους καθορίζονται με βάση τις προσδοκίες των ενηλίκων και τις συνέπειες που ακολουθούν αν δεν συμμορφωθούν με τους κανόνες. Υπάρχουν δύο επιμέρους στάδια στο επίπεδο αυτό:

Στάδιο 1 (Υπακοή και Τιμωρία): τα παιδιά θεωρούν τους κανόνες σταθερούς και απόλυτους, οπότε η υπακοή σε αυτούς είναι απαραίτητη ώστε να αποφευχθεί η τιμωρία

Στάδιο 2 (Ατομικότητα και Ανταλλαγή): σε αυτό το στάδιο τα παιδιά αντιλαμβάνονται ως σωστή συμπεριφορά, τη συμπεριφορά που εξυπηρετεί το συμφέρον του καθενός

Διαβάστε σχετικά: Η ηθική συμπεριφορά μας μπορεί να αλλάξει ανάλογα με το πλαίσιο στο οποίο βρισκόμαστε

Επίπεδο 2- Συμβατική ηθική

Το επίπεδο της συμβατικής ηθικής χαρακτηρίζεται από την αποδοχή των κοινωνικών κανόνων σχετικά με το σωστό και το λάθος. Οι έφηβοι εσωτερικεύουν τους ηθικούς κανόνες της κοινωνίας και των προτύπων, ενώ ταυτόχρονα αποδέχονται την εξουσία και συμμορφώνονται με τους κανόνες των ομάδων. Τα δύο επιμέρους στάδια του επιπέδου αυτού είναι τα εξής:

Στάδιο 3 (Καλές διαπροσωπικές σχέσεις): το στάδιο αυτό επικεντρώνεται στη συμμόρφωση με τις κοινωνικές προσδοκίες και ρόλους, ώστε τα άτομα να αποκτήσουν την αποδοχή των άλλων

Στάδιο 4 (Διατήρηση της κοινωνικής τάξης): στο στάδιο αυτό τα άτομα αρχίζουν να λαμβάνουν υπόψιν την κοινωνία ως σύνολο πριν λάβουν κάποια απόφαση, ενώ στόχος είναι η διατήρηση του νόμου και της τάξης

Επίπεδο 3- Μετασυμβατική ηθική

Σε αυτό το ύψιστο επίπεδο ηθικής τα άτομα αρχίζουν να κατανοούν παγκόσμιες αφηρημένες ηθικές αρχές και αξίες, οι οποίες βασίζονται σε ατομική κρίση και στην ιδέα του καθενός για τα ατομικά δικαιώματα και τη δικαιοσύνη. Σύμφωνα με τον Kohlberg μόνο το 10-15% των ατόμων καταφέρνουν να φτάσουν σε αυτό το επίπεδο, καθώς οι περισσότεροι άνθρωποι υιοθετούν τις απόψεις των γύρω τους για την ηθική και ελάχιστοι σκέφτονται και αναλύουν ατομικά τις ηθικές αξίες τους. Το επίπεδο αυτό διαχωρίζεται εξίσου σε δύο στάδια:

Στάδιο 5 (Κοινωνικό Συμβόλαιο και Ατομικά Δικαιώματα): τα άτομα σε αυτό το στάδιο μαθαίνουν πως ενώ υπάρχουν κανόνες που ευνοούν τη συνύπαρξη στις κοινωνίες, ωστόσο οι ίδιοι κανόνες μπορεί να μην εξυπηρετούν τις ανάγκες κάποιων ανθρώπων

Στάδιο 6 (Παγκόσμιες Αρχές): τα άτομα αναπτύσσουν τους δικούς τους ηθικούς κανόνες που μπορεί να συμφωνούν ή όχι με το νόμο -π.χ. ανθρώπινα δικαιώματα, δικαιοσύνη, ισότητα- και τους οποίους είναι προετοιμασμένοι να υπερασπιστούν, ακόμα και αν πρέπει να υποστούν τις επιπτώσεις της αποδοκιμασίας ή της φυλάκισης

Η θεωρία του Kohlberg δέχτηκε έντονη κριτική τόσο για τη μεθοδολογία της, όσο και για τις βασικές αρχές της. Ωστόσο αναμφίβολα διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο στην εξέλιξη της ηθικής ψυχολογίας, στην ερμηνεία του τρόπου λήψης ηθικών αποφάσεων των παιδιών και των ενηλίκων αλλά και στην κατανόηση του πως η ηθική σκέψη μπορεί να επηρεάσει τις αποφάσεις και τη συμπεριφορά των ατόμων.

Βιβλιογραφία: