Ας δοκιμάσουμε την επόμενη φορά που θα δημοσιεύσουμε κάτι να σκεφτούμε για ποιον λόγο ακριβώς το κάνουμε, που αποσκοπούμε και τι θα μας προσφέρει. Χωρίς κατακριτέα διάθεση αλλά με μια τάση για διερεύνηση και ανακάλυψη του εαυτού μας.
Πρόσφατα έκαναν έντονα την εμφάνιση τους τα άβαταρ. Πολλοί ήταν οι χρήστες του Facebook που έσπευσαν να φτιάξουν την απομίμηση του εαυτού τους στον ψηφιακό κόσμο. Άλλο ένα εικονίδιο στην συλλογή που δηλώνει συναισθήματα με την ταυτότητα του χρήστη.
Πολύ εύστοχα έχει παρομοιάσει ο Θεοφάνης Τάσης, λέκτωρ φιλοσοφίας, την επικοινωνία μέσω social media και τη χρήση emoticon με το αποτύπωμα που άφηναν στους τοίχους οι άνθρωποι στις πρωτόγονες κοινωνίες. Απλώς ο τοίχος πλέον δεν είναι κάποιας σπηλιάς αλλά ψηφιακός. Σίγουρα η επικοινωνία βρίσκεται σε κομβικό σημείο.
Τι γίνεται όμως με την αντίληψη του εαυτού;
Η πλειονότητα διατηρεί τουλάχιστον έναν λογαριασμό σε μια πλατφόρμα. Κάθε πλατφόρμα έχει διαφορετικό τρόπο αντιμετώπισης της online ταυτότητας. Για παράδειγμα διαφορετικές θα είναι οι πλευρές που θα φωτίσουν σε μια πλατφόρμα γνωριμιών, διαφορετικές σε μια εύρεσης εργασίας. Το ίδιο συμβαίνει και στα social media που αφορούν την καθημερινή μας ζωή, όπως στο Instagram και στο Facebook.
Έχει φανεί πως το Facebook αντιμετωπίζεται με περισσότερη άνεση στην φύση του εκάστοτε post, μοιάζει πως οι χρήστες του νιώθουν περισσότερη οικειότητα με τους διαδικτυακούς τους φίλους από ό,τι στο Instagram που επικρατεί μια αίσθηση του να δημιουργηθεί ένας όμορφος λογαριασμός με κάποια συγκεκριμένη αισθητική. Καθοριστικό ρόλο παίζει και το αρχικό κίνητρο δημιουργίας ενός προφίλ σε μια διαδικτυακή κοινότητα.
Διαβάστε σχετικά: Δημιουργώντας μία ψεύτικη ταυτότητα στα κοινωνικά δίκτυα
Κατά πόσο είμαστε ο ψηφιακός εαυτός μας;
Το πρώτο πράγμα που μας ζητείται όταν δημιουργούμε έναν λογαριασμό είναι να βάλουμε τ ‘όνομά μας, κάποιες προσωπικές πληροφορίες και την φωτογραφία μας. Να δηλώσουμε δηλαδή την ταυτότητα μας. Η κοινωνική ταυτότητα ορίζεται ως το σύνολο των στοιχείων της αυτοεικόνας ενός ατόμου που προέρχονται από τις κοινωνικές κατηγορίες και ομάδες που θεωρεί ότι ανήκει (Tajfel & Turner, 1979).
Βασικές αρχές στις οποίες στηρίζεται η θεωρία αυτή, είναι η θετική επίδραση στην αυτοεκτίμηση του ατόμου, η σύγκριση με άλλα μέλη της ομάδας καθορίζει το θετικό ή αρνητικό πρόσημο της ταυτότητας του και φυσικά η αλλαγή που μπορεί να επέλθει στην περίπτωση της αρνητικής αίσθησης της ταυτότητας είτε ακόμα και η αποχώρηση από την ομάδα. Ας φανταστούμε, το εκάστοτε μέσο κοινωνικής δικτύωσης σαν μια ομάδα που το κάθε μέλος προσπαθεί να επικοινωνήσει μια θετική ταυτότητα.
Η κατασκευή της ταυτότητας είναι μια κοινωνική διαδικασία (Zhao et al 2008). Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μοιάζει να προσφέρουν ένα περιβάλλον που η ταυτότητα του καθενός είναι εύπλαστη. Φαίνεται να έχουμε τον έλεγχο στο πως θέλουμε να παρουσιαστούμε αλλά όχι απόλυτα. Η ανατροφοδότηση από κάθε ψηφιακή κοινότητα συμβάλλει στην έκφραση του ψηφιακού εαυτού μας. Τι θα ποστάρουμε, πότε, τι θα σχολιάσουμε κ.ο.κ. Λαμβάνεται υπόψιν λοιπόν και η ψηφιακή ταυτότητα της λίστας των φίλων μας.
Αρχικά, το άτομο τονίζει τα θετικά του χαρακτηριστικά. Η διαδικασία κατασκευής και σκέψης πάνω στο πως να φτιάξεις ένα προφίλ έχει φανεί πως μπορεί να αποδειχθεί χρήσιμη σε μια πιο αντικειμενική οπτική του εαυτού (Gonzales and Hancock 2011).
Ωστόσο, η διατήρηση της εικόνας σχετίζεται περισσότερο με την ανάγκη να μοιάσει ο ψηφιακός εαυτός μας με την ιδανική εικόνα που έχουμε γι’ αυτόν και με τον τρόπο που θα θέλαμε να μας αντιμετωπίζουν οι άλλοι. Η ψηφιακή μας ταυτότητα τείνει να γίνεται κομμάτι της κοινωνικής μας, καθώς είναι ένα συνονθύλευμα προσδοκιών από τον εαυτό και από τις σχέσεις με τους άλλους.
Παράλληλα, η ανατροφοδότηση των μελών της κοινότητας στην οποία ανήκει το άτομο, είτε η ήδη υπάρχουσα λίστα των φίλων είτε ο ρυθμός προσέλκυσης των ατόμων που το αφορά συμβάλλει στην πορεία του online εαυτού.
Οι άνθρωποι τείνουν να επιβεβαιώνουν τις απόψεις των άλλων. Το φαινόμενο του Golem αφορά την επίδραση χαμηλών προσδοκιών των σημαντικών άλλων στην επίδοση του ατόμου. Από την άλλη σχετικά με τις θετικές προσδοκίες υπάρχει το Φαινόμενο του Πυγμαλίωνα. Έτσι λοιπόν, αν οι φωτογραφίες με συγκεκριμένο θέμα παίρνουν περισσότερα like, σχόλια και κοινοποιήσεις (θετική ανατροφοδότηση), κατά πάσα πιθανότητα το άτομο θα συνεχίσει να κοινοποιεί όμοιες.
Αντιθέτως, αν δεν λαμβάνει επιβεβαίωση τότε μειώνεται η ενασχόληση του αρά και η επίδοση του στην λήψη τέτοιου τύπου φωτογραφιών. Όμοια και σε ό,τι αφορά οποιαδήποτε δεξιότητα που θέλει το άτομο να προβάλλει (μουσική, βίντεο, κείμενα κ.ο.κ.). Γίνεται λοιπόν αντιληπτό πως η διαδικασία αυτή συμβάλλει στα στοιχεία που αποτελούν την ταυτότητα μας.
Διαβάστε σχετικά: Σκεφτείτε ξανά πριν πατήσετε «Δημοσίευση» στα κοινωνικά δίκτυα
Ποια είναι η σχέση του άβαταρ, του online εαυτού μας με την ταυτότητα μας offline;
Σίγουρα μπορούν να βγουν κάποια συμπεράσματα για τις προσδοκίες μας, για την αντίληψη του εαυτού μας και για το πως θα θέλαμε να μας βλέπουν οι άλλοι. Ωστόσο, γίνεται μια συνεχής ζύμωση, συχνά χωρίς τον απόλυτο έλεγχο του χρήστη και το ξεκάθαρο κίνητρο. Ας δοκιμάσουμε την επόμενη φορά που θα δημοσιεύσουμε κάτι να σκεφτούμε για ποιον λόγο ακριβώς το κάνουμε, που αποσκοπούμε και τι θα μας προσφέρει. Χωρίς κατακριτέα διάθεση αλλά με μια τάση για διερεύνηση και ανακάλυψη του εαυτού μας.
