Ήδη από την ηλικία των 10 ετών, ο εγκέφαλος των παιδιών περνάει από μια θεμελιώδη αλλαγή που τα παρακινεί να αναζητήσουν κοινωνικές ανταμοιβές, συμπεριλαμβανομένης της προσοχής και της έγκρισης από τους συνομηλίκους τους. Ταυτόχρονα, είναι και η ηλικία που τους παραδίδουμε τα smartphones.
Πλατφόρμες κοινωνικών μέσων όπως το Instagram, το YouTube, το TikTok και το Snapchat έχουν προσφέρει κρίσιμες ευκαιρίες αλληλεπίδρασης που αποτελούν φυσιολογικό μέρος της ανάπτυξης των παιδιών, ειδικά σε μια περίοδο μεγάλης απομόνωσης που είχε προκληθεί από την πανδημία. Παρ’ όλα αυτά, έχουν επίσης συνδεθεί όλο και περισσότερο με προβλήματα ψυχικής υγείας, συμπεριλαμβανομένων του άγχους, των καταθλιπτικών συμπτωμάτων και των ανησυχιών για την εικόνα του σώματος.
Γιατί λοιπόν τα παιδιά αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο κίνδυνο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Ας δούμε διεξοδικότερα τι συμβαίνει.
Κοινωνικές ανταμοιβές και εγκέφαλος
Μεταξύ 10 και 12 ετών, οι αλλαγές στον εγκέφαλο προωθούν τις κοινωνικές ανταμοιβές: για παράδειγμα οι φιλοφρονήσεις για ένα νέο χτένισμα, ή ένας συμμαθητής να γελάει με τα αστεία τους αρχίζουν να είναι ξυπνούν πολύ πιο ικανοποιητικά αισθήματα. Συγκεκριμένα, οι υποδοχείς για τις «ευτυχισμένες ορμόνες» ωκυτοκίνη και ντοπαμίνη πολλαπλασιάζονται σε ένα μέρος του εγκεφάλου που ονομάζεται κοιλιακό ραβδωτό, καθιστώντας τα παιδιά αυτής της ηλικίας εξαιρετικά ευαίσθητα στην προσοχή και τον θαυμασμό από τους άλλους.
Γνωρίζουμε ότι η δραστηριότητα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι στενά συνδεδεμένη με το κοιλιακό ραβδωτό, δήλωσε ο Μιτς Πρίνστιν, επικεφαλής επιστημονικός σύμβουλος του Αμερικανικού Ψυχολογικού Συλλόγου. Αυτή η περιοχή παράγει ντοπαμίνη και ωκυτοκίνη με έντονους ρυθμούς, κάθε φορά που βιώνουμε κάποιου είδους κοινωνική ανταμοιβή.
Ακριβώς δίπλα στο κοιλιακό ραβδωτό βρίσκεται η ωχρά σφαίρα, μια περιοχή-κλειδί του εγκεφάλου για την παροχή κινήτρων για δράση. Αυτές οι δομές υπάγονται στα παλαιότερα ανεπτυγμένα μέρη του εγκεφάλου, δηλαδή αυτά που καθοδηγούν τις ενστικτώδεις συμπεριφορές.
Στην ενηλικίωση, η χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης συνδέεται επίσης με την ενεργοποίηση στα κέντρα ανταμοιβής του εγκεφάλου, αλλά δύο βασικές διαφορές μπορεί να μειώσουν τη βλάβη. Πρώτον, οι ενήλικες τείνουν να έχουν μια σταθερή αίσθηση του εαυτού, που βασίζεται λιγότερο στην ανατροφοδότηση από τους συνομηλίκους τους. Δεύτερον, οι ενήλικες έχουν έναν πιο ώριμο προμετωπιαίο φλοιό, μια περιοχή που μπορεί να συμβάλλει στη ρύθμιση των συναισθηματικών αντιδράσεων όσον αφορά τις κοινωνικές ανταμοιβές.
Διαβάστε σχετικά: Τα παιδιά μαθαίνουν να χτίζουν την αυτοεκτίμησή τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από τις συμπεριφορές των ενηλίκων
Η μονιμότητα της δημοσιοποίησης
Στη νεολαία, η προσπάθεια για απόκτηση κοινωνικής έγκρισης έχει όντως βοηθήσει τα παιδιά και τους εφήβους να αναπτύξουν υγιείς κοινωνικές δεξιότητες. Όμως, το να φτάνεις στο σχολείο με ένα νέο επώνυμο τζιν, ελπίζοντας ότι ο έρωτάς σου θα σου χαμογελάσει στο προαύλιο, απέχει πολύ από την ανάρτηση ενός βίντεο στο TikTok που μπορεί να έχει χιλιάδες προβολές και likes.
Εν μέρει, αυτό που κάνει τις διαδικτυακές αλληλεπιδράσεις τόσο διαφορετικές από τις αλληλεπιδράσεις πρόσωπο με πρόσωπο, είναι η μόνιμη -και συχνά δημόσια- φύση τους. Από τη στιγμή που θα τελειώσει η ζωντανή συζήτηση, δεν μπορείτε να ξέρετε αν άρεσε στο άλλο άτομο ή αν άρεσε σε κάποιον τρίτο… και φυσικά τελείωσε. Αυτό όμως δεν ισχύει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Στην περίπτωση αυτή, τα παιδιά, οι φίλοι τους, ακόμη και οι άνθρωποι που δεν έχουν συναντήσει ποτέ μπορούν να συνεχίσουν να αναζητούν, να παρέχουν (ή όχι) κοινωνικές ανταμοιβές με τη μορφή του “μου αρέσει!”, σχολίων, απόψεων κ.λπ.
Καθώς τα παιδιά και οι έφηβοι μπαίνουν όλο και περισσότερο στο διαδίκτυο για ψυχαγωγία και σύνδεση, οι γονείς, οι ψυχολόγοι και οι υπεύθυνοι χάραξης ανάλογης πολιτικής ανησυχούν ότι η βιολογία των νέων τους καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Προστασία των νέων χρηστών
Περαιτέρω έρευνες δείχνουν πώς αυτή η βιολογική ευαλωτότητα διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή των παιδιών και των εφήβων. Οι νεότεροι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι πιο πιθανό να έχουν προβλήματα με την σωματική τους εικόνα συγκριτικά με τους μεγαλύτερους, ενώ τα παιδιά που χρησιμοποιούν το Instagram ή το Snapchat πριν από την ηλικία των 11 ετών διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο διαδικτυακής παρενόχλησης (Saiphoo, A. N., & vahedi, Z., Computers in Human Behavior, Vol. 101, 2019; Charmaraman, L., et al.)
Συγκεκριμένα, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και άλλες εταιρείες τεχνολογίας βοηθούν στην ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων από τις υπηρεσίες τους, μεταξύ άλλων δίνοντας προτεραιότητα στην ευημερία των νέων χρηστών και μοιραζόμενοι τα δεδομένα τους με ανεξάρτητους ερευνητές.
Ήρθε η ώρα να σταματήσουμε να προσπαθούμε να αποκομίσουμε κέρδος από την ανάπτυξη του εγκεφάλου των παιδιών, δήλωσε ο Πρίνστιν. Για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία, έχουμε εγκαταλείψει τον αυτόνομο έλεγχο των κοινωνικών μας σχέσεων και αλληλεπιδράσεων, και πλέον επιτρέπουμε στη μηχανική μάθηση και την τεχνητή νοημοσύνη να λαμβάνουν αποφάσεις εκ μέρους μας.
Έχουμε ήδη δει πώς αυτό έχει δημιουργήσει τεράστιες ευαλωτότητες στον τρόπο ζωής μας. Είναι ακόμα πιο τρομακτικό, αν σκεφτούμε πώς αυτό μπορεί να αλλάζει την ανάπτυξη του εγκεφάλου για μια ολόκληρη γενιά νέων.
Απόδοση: Κατερίνα Κακουλάκη, Ειδικευόμενη Σχολική Ψυχολόγος
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
