Η χρήση της τεχνολογίας στην εκπαίδευση είναι αναπόφευκτη. Εκτός από τον παράγοντα της ελκυστικότητας της τεχνολογίας, υπάρχει και η αποτελεσματικότητα της χρήσης της, η οποία έχει αποδειχθεί μέσω διαφόρων μελετών. Ωστόσο, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι τα τεχνολογικά εργαλεία από μόνα τους δεν θα λύσουν κανένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μαθητές με ειδικές ανάγκες.
«Ο κόσμος της εκπαίδευσης βρίσκεται σήμερα σε μαζική μετατροπή, ως αποτέλεσμα της ψηφιακής επανάστασης» (Collins & Halverson, 2009, σ.1). Λόγω αυτής της «ψηφιακής επανάστασης,» είναι τόσο σημαντικό και πρακτικό να γίνεται χρήση της τεχνολογίας στο σχολείο και στο σχεδιασμό εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Η τεχνολογία έχει τη δυνατότητα να προσφέρει μια καλύτερη ποιότητα ζωής στους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, κάτι το οποίο είναι πολύ περισσότερο από μια απλή διευκόλυνση (Wehmeyer, Palmer, Smith, Davies, & Stock, 2008).
Η χρήση της τεχνολογίας στην εκπαίδευση είναι αναπόφευκτη. Εκτός από τον παράγοντα της ελκυστικότητας της τεχνολογίας, υπάρχει και η αποτελεσματικότητα της χρήσης της, η οποία έχει αποδειχθεί μέσω διαφόρων μελετών. Για παράδειγμα, οι Patton και Roschelle (2008) υποστηρίζουν ότι τα ψηφιακά εγχειρίδια προσφέρουν μια καλύτερη εναλλακτική λύση από τα παραδοσιακά εγχειρίδια, επειδή μπορούν να παρέχουν άμεση ανατροφοδότηση, διαδραστικές παραστάσεις, και ένα σύστημα καθολικού σχεδιασμού για την μάθηση.
Τι είναι η υποστηρικτική τεχνολογία;
Η υποστηρικτική τεχνολογία ορίζεται ως «ένα στοιχείο ή ένα κομμάτι εξοπλισμού ή ένα προϊόν που μπορεί να αποκτηθεί εμπορικώς από το ράφι, τροποποιημένο, ή προσαρμοσμένο και να χρησιμοποιηθεί για την αύξηση, τη διατήρηση, ή τη βελτίωση των λειτουργικών δυνατοτήτων για το άτομο με ειδικές ανάγκες» (Johnston, Beard, & Carpenter 2007, σ. 4). Οι δάσκαλοι της ειδικής αγωγής, ιδιαίτερα στο γυμνάσιο και το λύκειο, πρέπει να εκτίθενται σε τεχνολογικά εργαλεία που μπορούν να βοηθήσουν τους μαθητές να παρακάμψουν τις ακαδημαϊκές αδυναμίες τους (Mull & Sitlington, 2003).
Οι εκπαιδευτικοί θα βοηθήσουν τους μαθητές, με το να τους μάθουν να χρησιμοποιούν φορητά και φτηνά εργαλεία που στις περισσότερες περιπτώσεις, θα μπορούσαν να κάνουν τους μαθητές να ζουν και να συμπεριφέρονται πιο ανεξάρτητα, μετά το πέρας του σχολείου, με αποτέλεσμα την αύξηση των πιθανοτήτων για υλοποίηση των στόχων τους και ανεξαρτησία, αν και θα εξακολουθούν να είναι πίσω σε σχέση με τους συνομηλίκους τους χωρίς αναπηρία (Blackorby & Wagner, 1996). Για παράδειγμα, η εκπαίδευση των μαθητών στο να χρησιμοποιούν μια αριθμομηχανή μπορεί να είναι πιο πρακτική από το να διδάξουν στους μαθητές του γυμνασίου και λυκείου βασικά μαθηματικά.
Επιπλέον, αν οι μαθητές μπορούν να χρησιμοποιήσουν την αριθμομηχανή, αλλά έχουν δυσκολία στο να λένε τους αριθμούς σωστά, μπορούν να χρησιμοποιήσουν πιο προηγμένα εργαλεία, όπως μια αριθμομηχανή που μιλάει και η οποία βοηθά τους μαθητές να λένε τους αριθμούς σωστά και μπορεί να χρησιμοποιηθεί όποτε και όπου τη χρειάζονται (Lankutis, 2004).
Οι Mull και Sitlington (2003) έκαναν μια ανασκόπηση της βιβλιογραφίας σχετικά με το πως η χρήση της τεχνολογίας μπορεί να βοηθήσει τους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες να πετύχουν μετά την αποχώρησή τους από το γυμνάσιο. Με βάση την συνολική τους ανασκόπηση κατέληξαν στις παρακάτω προτάσεις:
1. Επειδή η υποστηρικτική τεχνολογία μπορεί να διαφέρει σημαντικά στο κόστος από τη μία συσκευή στην άλλη και μερικές φορές μπορεί να είναι πολύ ακριβή για τις οικογένειες ή τα σχολεία, οι πόροι χρηματοδότησης για την υποστηρικτική τεχνολογία πρέπει να αντιμετωπιστούν κατά τη διαδικασία μετάβασης. Επιπλέον, είναι σημαντικό να προσδιοριστεί η απαραίτητη συσκευή νωρίς, έτσι ώστε αυτή η συσκευή να μπορεί να βρεθεί και ο μαθητής να έχει το χρόνο να εκπαιδευτεί στη χρήση της.
2. Η εκτίμηση των αναγκών των μαθητών και οι απαιτήσεις του σχολικού περιβάλλοντος, είναι αυτές που θα καθορίσουν την επιλογή της κατάλληλης υποστηρικτικής τεχνολογίας.
3. Η εκπαίδευση των μαθητών στη χρήση της υποστηρικτικής τεχνολογίας θα τους βοηθήσει να αυξήσουν τα εκπαιδευτικά τους οφέλη.
Οι επτά αρχές που θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη κατά το σχεδιασμό μιας συσκευής είναι: 1) δίκαιη χρήση, 2) ευελιξία στη χρήση, 3) απλή και διαισθητική χρήση, 4) αισθητή πληροφορία, 5) ανοχή στο λάθος, 6) χαμηλή φυσική προσπάθεια, 7) μέγεθος και χώρος για προσέγγιση και κατάλληλη χρήση (Trace Center, 1995).
Αξίζει επίσης να αναφερθούν και τα πέντε εμπόδια τα οποία διαπίστωσαν οι Mull και Sitlington (2003) και τα οποία αποτρέπουν τη γενική χρήση των τεχνολογικών κατασκευασμάτων από τους μαθητές με ειδικές ανάγκες:
1) η χρήση της υποστηρικτικής τεχνολογίας στο ρόλο της “γνωστικής πρόθεσης”
2) η διαθεσιμότητα και το υψηλό κόστος της υποστηρικτικής τεχνολογίας
3) η εγκατάλειψη από τους μαθητές που αγόρασαν συσκευές υποστηρικτικής τεχνολογίας
4) οι ανάγκες για εκπαίδευση σχετικά με τη χρήση της τεχνολογίας και των βοηθητικών συσκευών
5) ερωτήσεις αναφορικά με τον καθορισμό των κριτηρίων επιλογής συσκευών και μαθητών (Σελ. 29)
Τέλος, είναι σημαντικό να επιλέχθεί η κατάλληλη και αποτελεσματική συσκευή ή εργαλείο, το οποίο δεν είναι απαραίτητο να είναι μία ακριβή συσκευή που έχει σχεδιαστεί μόνο για εκπαιδευτικούς σκοπούς ή για μαθητές με ειδικές ανάγκες. Οι Stodden et al. (2003) βρήκαν ότι οι πολύπλοκες και δαπανηρές συσκευές (π.χ. συσκευές υψηλής τεχνολογίας) έχουν χρησιμοποιηθεί λιγότερο και απευθύνονται σε ένα μικρότερο ποσοστό των μαθητών σε σύγκριση με τις συσκευές χαμηλής τεχνολογίας. Μερικές φορές είναι πολύ πιο αποτελεσματικό να δούμε εντός του φυσιολογικού, την υπάρχουσα τεχνολογία για να βρούμε χρήσιμες συσκευές ή λογισμικό για μαθητές με ειδικές ανάγκες, παρά να επικεντρωθούμε μόνο στην εξεύρεση μιας συγκεκριμένης συσκευής η οποία έχει σχεδιαστεί αποκλειστικά για τα άτομα με ειδικές ανάγκες.
Βασικά πλεονεκτήματα της υποστηρικτικής τεχνολογίας στην ειδική εκπαίδευση
Τα πλεονεκτήματα της υποστηρικτικής τεχνολογίας, όπως ειπώθηκε και πιο πάνω, είναι πολλά. Παρακάτω παραθέτω ορισμένα από αυτά, συνοδευόμενα από παραδείγματα για την πιο εύκολη κατανόησή τους (Burgstahler, 2003).
1. Μεγιστοποίηση της ανεξαρτησίας στα ακαδημαϊκά και εργασιακά καθήκοντα.
Παράδειγμα: Ένας μαθητής με προβλήματα κινητικότητας χρησιμοποιεί ακουστικό πληκτρολόγιο και ποντίκι για να λειτουργήσει έναν υπολογιστή ώστε να κρατάει σημειώσεις τάξη, να έχει πρόσβαση στις πηγές της βιβλιοθήκης και να συμπληρώνει χαρτιά, αντί να έχει ένα βοηθό που να τα γράφει για εκείνον.
2. Συμμετοχή στις συζητήσεις στην τάξη.
Παράδειγμα: Ένας μαθητής, ο οποίος δεν μπορεί να μιλήσει, χρησιμοποιεί μια συσκευή επικοινωνίας που βασίζεται σε υπολογιστή για να μιλάει και να συμμετέχει στις συζητήσεις της τάξης.
3. Ακαδημαϊκά καθήκοντα που δεν μπορούν να ολοκληρωθούν με άλλο τρόπο.
Παράδειγμα: Ένας μαθητής με μαθησιακές δυσκολίες χρησιμοποιεί ένα σύνολο εργαλείων λογισμικού για την υποστήριξη της ανάγνωσης, της γραφής και των απαιτήσεων της μελέτης στο σχολείο.
4. Πρόσβαση σε όλο το φάσμα των εκπαιδευτικών επιλογών.
Παράδειγμα: Ένας μαθητής, ο οποίος είναι τυφλός και χρησιμοποιεί την τεχνολογία παραγωγής λόγου μπορεί να συμμετέχει πλήρως μέσω εξ αποστάσεως εκπαίδευσης στο διαδίκτυο και που εφαρμόζει τις αρχές του σχεδιασμού για την εξασφάλιση της πρόσβασης των ατόμων με ειδικές ανάγκες.
5. Συμμετοχή σε δραστηριότητες που διαφορετικά θα ήταν αδύνατον.
Παράδειγμα: Ένας μαθητής, χωρίς λειτουργική χρήση των χεριών και των ποδιών του, μπορεί να παρακολουθήσει την ολοκλήρωση ενός πειράματος χημείας μέσα από μια προσομοίωση σε υπολογιστή και να παρατηρεί τη θαλάσσια ζωή, κολυμπώντας στον ωκεανό μέσω εικονικής πραγματικότητας.
6. Επιτυχία στην εμπειρία μάθησης βασισμένη στην εργασία.
Παράδειγμα: Ένας φοιτητής, ο οποίος δεν χρησιμοποιεί τα χέρια του, μπορεί να εργαστεί σε έναν εξειδικευμένο υπολογιστή για να συντάξει και να επεξεργαστεί άρθρα στα πλαίσια της πρακτικής του άσκησης στο γραφείο της τοπικής εφημερίδας.
7. Εξασφάλιση υψηλών επιπέδων ανεξάρτητης διαβίωσης.
Παράδειγμα: Ένα νεαρό άτομο που έχει μια αναπτυξιακή αναπηρία, χρησιμοποιεί ένα κινητό τηλέφωνο για να διατηρεί τακτική επαφή με τους φροντιστές του και ο ίδιος συμμετέχει σε δραστηριότητες της κοινότητας.
Πραγματικά, τα παραπάνω είναι αρκετά ενδιαφέροντα και δίνουν αρκετή ελπίδα. Όμως η χρήση της υποστηρικτικής τεχνολογίας και ο τρόπος οργάνωσης του μαθήματος με βάση αυτή, είναι ακόμα μια πρόκληση για τα εκπαιδευτικά συστήματα. Πρέπει να ληφθεί υπόψιν, ότι αυτοί οι μαθητές δεν βρίσκονται μόνο σε ειδικά σχολεία, αλλά και σε γενικά με άλλους μαθητές οι οποίοι δεν χρησιμοποιούν υποστηρικτικά μέσα. Για να επιτευχθεί το σωστό αποτέλεσμα είναι απαραίτητο να υπάρχει αρμονική συνεργασία όλων των εμπλεκομένων.
Πώς μπορεί να γίνει αυτό; Με κατάρτιση εκπαιδευτικών και μαθητών. Ο Muir-Herzig (2004) έκανε μία έρευνα, με στόχο να προσδιορίσει την επίδραση που έχει η χρήση της τεχνολογίας σε μαθητές με πολύ χαμηλούς βαθμούς, αναφορικά με τις επιδόσεις τους και τη συμμετοχή τους στο μάθημα. Τα αποτελέσματα της μελέτης έδειξαν, ότι η χρήση της τεχνολογίας από τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς χρήση δεν είχαν σημαντική θετική επίδραση στους βαθμούς και τη συμμετοχή αυτών των μαθητών.
Επιπλέον, η μελέτη διαπιστώνει ότι η χρήση της τεχνολογίας είναι χαμηλή μεταξύ των δασκάλων του δείγματος. Αυτά τα αποτελέσματα δείχνουν ότι για να είναι η τεχνολογία αποτελεσματική ώστε να γίνουν αλλαγές στους βαθμούς των μαθητών και τη συμμετοχή τους, τα σχολεία πρέπει να είναι προετοιμασμένα κατάλληλα για τη χρήση της τεχνολογίας στην τάξη. Οι επικεφαλής του εκπαιδευτικού συστήματος, πρέπει να αναπτύξουν ένα μοντέλο που θα περιλαμβάνει ένα κοινό όραμα, ενεργή συμμετοχή ολόκληρης της σχολικής κοινότητας, χρόνο για ειδική κατάρτιση του προσωπικού, διευθυντή τεχνολογίας και χρόνο για το προσωπικό, ώστε να επικοινωνεί και να μοιράζεται τις απόψεις του για την τεχνολογία και πως μπορεί αυτή να είναι ένα αποτελεσματικό εργαλείο μέσα στην τάξη.
Επομένως, εύλογα προκύπτει ότι αν υπάρχουν τέτοιες δυσκολίες για μαθητές που απλώς έχουν χαμηλούς βαθμούς και δεν διαβάζουν όσο θα έπρεπε, οι δυσκολίες πολλαπλασιάζονται για τους μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες.
Συμπεράσματα
Οι δυνατότητες που προσφέρει η υποστηρικτική τεχνολογία είναι σίγουρα συναρπαστικές. Η εξομάλυνση των διαφορών ανάμεσα στα παιδιά με αναπηρία και μη, μονό ωφέλιμη μπορεί να είναι. Επιπλέον, όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα στην εκπαίδευση, κάτι το οποίο η τεχνολογία μπορεί να καταφέρει. Η μη συμμετοχή των παιδιών με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες στο σχολικό σύστημα όχι μόνο τα απομονώνει, αλλά τους στερεί και το δικαίωμα έστω και για στοιχειώδη μόρφωση.
Ωστόσο, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι τα τεχνολογικά εργαλεία από μόνα τους δεν θα λύσουν κανένα από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μαθητές με ειδικές ανάγκες. Η παροχή στους μαθητές εργαλείων τεχνολογίας πρέπει να συνδυάζεται με την κατάλληλη εκπαίδευση (μαθητές, γονείς και επαγγελματίες), την προσεκτική αξιολόγηση και τη λήψη αποφάσεων, τα λεπτομερή σχέδια εφαρμογής και επιμονή στη παρακολούθηση της προόδου των μαθητών, αν θέλουμε να δούμε κέρδη στη μάθηση τους.
Βιβλιογραφία
– Blackorby, J., & Wagner, M. (1996). Longitudinal postschool outcomes of youth with disabilities: Findings from the National Longitudinal Transition Study. Exceptional children, 62(5), 399-413.
– Burgstahler, S. (2003). The role of technology in preparing youth with disabilities for postsecondary education and employment. Journal of Special Education Technology, 18(4), 7-19.
– Collins, A., & Halverson, R. (2009). Rethinking education in the age of technology: The digital revolution and schooling in America. Teachers College Press.
– Johnston, L., Beard, L. A., & Carpenter, L. B. (2007). Assistive technology: Access for all students. Prentice Hall.
– Lankutis, T. (2004). Special Needs Technologies: An Administrator’s Guide. Technology & Learning, 25(2), 30.
– Muir-Herzig, R. G. (2004). Technology and its impact in the classroom. Computers & Education, 42(2), 111-131.
– Mull, C. A., & Sitlington, P. L. (2003). The role of technology in the transition to postsecondary education of students with learning disabilities a review of the literature. The Journal of Special Education, 37(1), 26-32.
– Patton, C. M., & Roschelle, J. (2008). Why the best math curriculum won’t be a textbook. Education Week, 27(17), 8-10.
– Wehmeyer, M. L., Palmer, S. B., Smith, S. J., Davies, D. K., & Stock, S. (2008). The efficacy of technology use by people with intellectual disability: A single-subject design meta-analysis. Journal of Special Education Technology, 23(3), 21-30.
– Trace Center. (1995). Principles of universal design. Madison, WI: University of Wisconsin – Madison, Trace Center.
