Νέες έρευνες για το σχολικό εκφοβισμό, έρχονται να υποστηρίξουν το ήδη πολύτιμο έργο που γίνεται εδώ και χρόνια.
Έρευνες που έχουν πραγματοποιηθεί σε όλον τον κόσμο, έχουν αποδείξει ότι το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού (bullying) είναι συχνό και απειλητικό για τη δημόσια υγεία. Κάποιοι ψυχολόγοι χρησιμοποίησαν μία νέα έρευνα για την εφαρμογή προγραμμάτων πρόληψης του φαινομένου σε παγκόσμιο επίπεδο.
Tα ευρήματα
Το bullying είναι ένα φαινόμενο που υπάρχει εδώ και πολλά χρόνια, πολλές φορές κρύβεται όμως πίσω από τη δικαιολογία ότι «τα παιδιά είναι παιδιά». Είναι αρκετές οι υποθέσεις σχολικής βίας που έχουν σοβαρές ακόμα και θανάσιμες επιπτώσεις, οι οποίες μας υπενθυμίζουν ότι πρέπει να ρυθμιστούν οι συμπεριφορές εκφοβισμού επειγόντως.
Στο πλαίσιο αυτό, εκπαιδευτικοί και πολιτικοί απευθύνονται για βοήθεια σε εξειδικευμένους ψυχολόγους, οι οποίοι θεωρούνται πρωτοπόροι στην έρευνα γύρω από τον εκφοβισμό και τη θυματοποίηση. Ο ορισμός του σχολικού bullying είναι ως εξής: μια επαναλαμβανόμενη αρνητική συμπεριφορά με σκοπό την πρόκληση βλάβης που γίνεται από έναν ή περισσότερους μαθητές εναντίον κάποιου άλλου, ο οποίος δυσκολεύεται να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Οι περισσότερες συμπεριφορές εκφοβισμού γίνονται χωρίς να υπάρχει φανερή πρόκληση από τη μεριά του μαθητή που εκφοβίζεται.
Ο ψυχολόγος Dr. Olweus, ειδικευμένος στον σχολικό εκφοβισμό, αποτυπώνει τα χαρακτηριστικά των παιδιών που είναι πιο πιθανό να γίνουν θύτες εκφοβισμού (bullies) και των παιδιών που είναι πιο πιθανό να γίνουν θύματα εκφοβισμού.
Συγκεκριμένα, για τα χαρακτηριστικά των θυτών αναφέρει τα εξής:
- Έχουν έντονη την ανάγκη να κυριαρχούν και να υποτάσσουν τους άλλους μαθητές στις επιθυμίες τους.
- Είναι παρορμητικοί και ευερέθιστοι.
- Είναι συχνά προκλητικοί και επιθετικοί απέναντι στους ενήλικες, συμπεριλαμβανομένων των γονέων και των καθηγητών.
- Δείχνουν ελάχιστη συμπόνια στους μαθητές που θυματοποιούνται.
- Αν οι θύτες είναι αγόρια, είναι περισσότερο αναπτυγμένοι σωματικά από τα υπόλοιπα αγόρια της ηλικίας τους.
Τα χαρακτηριστικά των θυμάτων που παραμένουν παθητικά, σύμφωνα με έρευνα, είναι τα εξής:
- Είναι ευαίσθητα, ντροπαλά, ήσυχα και αποσυρμένα.
- Είναι συχνά ανήσυχα, ανασφαλή, λυπημένα και έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση.
- Έχουν καταθλιπτική διάθεση και αυτοκτονικές σκέψεις σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από τους συμμαθητές τους.
- Συχνά δεν έχουν ούτε έναν καλό φίλο και συναναστρέφονται καλύτερα με τους ενήλικες απ’ ότι με τους συνομηλίκους τους.
- Αν τα θύματα είναι αγόρια, είναι λιγότερο αναπτυγμένα σωματικά από τους συμμαθητές τους.
Όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά συντελούν τόσο στα αίτια όσο και στις συνέπειες του εκφοβισμού. Υπάρχει μια μικρότερη ομάδα θυμάτων, που λέγονται «προκλητικά θύματα» (bully-victims), με διαφορετικά χαρακτηριστικά και συνήθως αφορά παιδιά με προβλήματα στην ανάγνωση και τη γραφή και με ΔΕΠ-Υ. Η συμπεριφορά τους, προκαλεί αρνητικές αντιδράσεις στους συμμαθητές και στους δασκάλους τους.
Μέσα σε μία σχολική τάξη, δε διαδραματίζουν βασικό ρόλο στο φαινόμενο του εκφοβισμού μόνο ο θύτης και το θύμα αλλά και όλοι οι υπόλοιποι συμμαθητές. Ο «κύκλος του bullying», υποδεικνύει τους πολλαπλούς τρόπους με τους οποίους οι περισσότεροι από τους μαθητές μέσα σε μία τάξη που αντιμετωπίζει προβλήματα εκφοβισμού, εμπλέκονται στο πρόβλημα και το επηρεάζουν. Αρκετοί μηχανισμοί της ομάδας, όπως η κοινωνική μετάδοση και η άρνηση ανάληψης της ευθύνης, αποτελούν διευκολυντικούς παράγοντες στη μετάδοση του bullying.
Η ψυχολογική έρευνα έχει αποκαταστήσει πολλούς μύθους γύρω από το φαινόμενο του εκφοβισμού, ένας από τους οποίους είναι και το ότι οι θύτες είναι συνήθως μη δημοφιλή παιδιά στο σχολείο. Συγκεκριμένα, σε έρευνα που έγινε το 2000 από τον Philip Rodkin και τους συναδέλφους του, βρέθηκε ότι τα αγόρια με υψηλά επίπεδα επιθετικότητας ήταν συνήθως ανάμεσα στα πιο δημοφιλή και τα πιο κοινωνικά, όπως φαίνεται στους συμμαθητές και τους καθηγητές τους.
Ακόμα ένας μύθος, είναι ότι οι θύτες είναι συνήθως αγχώδη και ανασφαλή άτομα που χρησιμοποιούν τον εκφοβισμό ως μέσο για να τονώσουν τη χαμηλή τους αυτοεκτίμηση. Χρησιμοποιώντας πολλές και διαφορετικές μεθόδους συμπεριλαμβανομένων των προβολικών τεστ και τον έλεγχο των ορμονών άγχους, ο Olweus καταλήγει ότι αυτός ο μύθος δεν ισχύει. Οι περισσότεροι θύτες έχουν την ίδια ή περισσότερη αυτοεκτίμηση με τον μέσο όρο.
Πόσο συχνό είναι το bullying
Σε έρευνα με δείγμα 15.000 μαθητές των Ηνωμένων Πολιτειών, η οποία πραγματοποιήθηκε το 2001 από την Tonja Nansel και τους συναδέλφους της, βρέθηκε ότι το 10-17% των μαθητών έχουν υπάρξει θύματα εκφοβισμού «μερικές φορές» ή «πολύ συχνά» κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς. Περίπου το 19% των συμμετεχόντων ανέφερε ότι έχει εκφοβίσει «μερικές φορές» ή «πολύ συχνά» και το 6% ότι και έχει εκφοβίσει και έχει εκφοβιστεί. Από τα δεδομένα της έρευνας φαίνεται ότι συνήθως τα αγόρια που εκφοβίζουν είναι περισσότερα από τα κορίτσια και τα κορίτσια σε ποσοστό 50% ανέφεραν ότι εκφοβίζονται κυρίως από τα αγόρια. Αν και το bullying είναι πιο σύνηθες στα αγόρια, φαίνεται ότι και ανάμεσα στα κορίτσια αποτελεί ένα πρόβλημα με λίγο διαφορετική μορφή.
Το σωματικό bullying είναι λιγότερο συχνό στα κορίτσια, που συνήθως χρησιμοποιούν πιο εφευρετικούς και έμμεσους τρόπους για να εκφοβίσουν όπως όταν αποκλείουν κάποιον από την ομάδα τους, διαδίδουν φήμες και είναι χειριστικές στις φιλικές τους σχέσεις. Αυτές οι μορφές εκφοβισμού μπορεί να είναι εξίσου στρεσογόνες και επιβλαβείς με τις άμεσες επιθέσεις.
Σε μία νέα έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τις Μυστικές Υπηρεσίες και το U.S. Department of Education, στις οποίες συμπεριλήφθηκαν 37 ένοπλες επιθέσεις σε σχολεία, έδειξε ότι τα 2/3 των ένοπλων μαθητών ένιωθαν ντροπή και απειλή, ενώ είχαν πέσει θύματα εκφοβισμού ακόμα και τραυματισμού από άλλους. Οι περισσότερες υποθέσεις σχολικού εκφοβισμού δεν καταλήγουν σε πυροβολισμούς, αλλά το bullying είναι ένα πολύ συχνό πρόβλημα που αφήνει ανοιχτές πληγές και ψυχικά τραύματα, ακόμα και όταν τα σωματικά θεραπεύονται.
Πρακτικές εφαρμογές
Η έρευνα του Dr. Olweus οδήγησε στην ανάπτυξη του Olweus Bullying Prevention Program, ένα πολυεπίπεδο πρόγραμμα καλλιέργειας της ενσυναίσθησης, με ευρεία εφαρμογή σε μαθητές Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου, το οποίο εφαρμόστηκε στη Νορβηγία και την Αμερική και έχει εγκριθεί από το Center for the Study and Prevention of Violence του University of Colorado, στο πλαίσιο των προγραμμάτων πρόληψης της βίας.
Μέσα σε περίοδο 20 ετών τα αποτελέσματα που φάνηκαν από το συγκεκριμένο πρόγραμμα ήταν θετικά και μεταξύ άλλων περιλαμβάνουν:
- 30-50% μείωση της συχνότητας με την οποία οι μαθητές δηλώνουν ότι εκφοβίζουν ή εκφοβίζονται με παρόμοιες δηλώσεις και από τους συμμαθητές τους.
- Μείωση των αναφορών για μαθητές με αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά, όπως βανδαλισμός, ληστεία, μεθύσια και απουσίες.
- Σημαντική βελτίωση στο κοινωνικό κλίμα της τάξης, όπως φαίνεται μέσα από δηλώσεις των μαθητών είναι πιο πειθαρχημένοι, έχουν πιο θετικές κοινωνικές συναναστροφές και πιο θετική στάση απέναντι στις εργασίες για το σπίτι και το σχολείο.
- Βελτίωση της ευχαρίστησης των μαθητών από τη σχολική ζωή.
Η παρέμβαση αυτού του προγράμματος στηρίχτηκε σε κάποιες αρχές, που αφορούσαν στη δημιουργία ενός σχολικού και, ιδανικά, οικογενειακού κλίματος, που χαρακτηρίζεται από ζεστασιά, ενδιαφέρον και εμπλοκή ενηλίκων, αυστηρά όρια για τις μη αποδεκτές συμπεριφορές, εφαρμογή μη σωματικής και μη προσβλητικής τιμωρίας για τις συμπεριφορές αυτές ή για την παραβίαση κανόνων και συμπεριφορά ενηλίκων ως θετικά πρότυπα προς μίμηση. Το πρόγραμμα αυτό δουλεύει τόσο στο πλαίσιο του σχολείου και της τάξης, όσο και σε ατομικό επίπεδο θέτοντας ως στόχο να αλλάξουν οι ευκαιρίες και οι επιβραβεύσεις που δίνονται για τον εκφοβισμό, μειώνοντας το πρόσφορο έδαφος για το bullying.
Πηγή: apa.org
Aπόδοση: Γλυκερία Αποστολοπούλου, Ψυχολόγος
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
