Ο Παντελής Πρώιος, είναι Ψυχολόγος με μεγάλη εμπειρία σε θέματα βίας, σχολείου και ψυχολογίας και τακτικά καλείται ως ομιλητής σε σχολεία και φορείς να μιλήσει για το σχολικό εκφοβισμό.
Ο κος Πρώιος είναι επίσης συντονιστής του Προγράµµατος “ACT/ΜΜΜΕ-Βίας” “Μικροί Μεγάλοι Εναντίον της Βίας” του Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων (ΣΕΨ), σε συνεργασία µε τον American Psychological Association (APA) και με μεγάλη προθυμία μας παραθέτει την κλινική του εμπειρία και τις ερευνητικές του γνώσεις, ώστε να ενημερωθούμε αξιόπιστα και έγκυρα για το φαινόμενο του σχολικού εκφοβισμού, τη σχέση με την αυτοκτονία αλλά και τις προληπτικές παρεμβάσεις που χρειάζεται να γίνουν από τους σχολικούς φορείς.
Επιπτώσεις της αυτοκτονίας:
Την τελευταία δεκαετία έχουν γίνει δυστυχώς συχνές πρωτοσέλιδες αναφορές για τραγικές ιστορίες θανάτων – αυτοκτονιών νεαρών ατόµων που συνδέονται µε κάποιο τρόπο µε τον εκφοβισµό (σωµατικό, λεκτικό, διαδικτυακό). Υπάρχει τόσος πόνος και δυστυχία που επηρεάζει τις οικογένειες, το στενό περιβάλλον και την ευρύτερη κοινωνία µας γενικότερα. Έτσι, δηµιουργείται η κοινωνική κατακραυγή µε το αίτηµα να γίνει επειγόντως κάτι για την αντιµετώπιση του προβλήµατος του Εκφοβισµού και της Αυτοκτονίας.
Υπηρεσίες Αντιµετώπισης του εκφοβισμού στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής:
Για τον λόγο αυτόν τα Κέντρα Ελέγχου Ασθενειών και Πρόληψης των ΗΠΑ (Centers for Disease Control and Prevention (CDC), καθώς και άλλοι φορείς και ερευνητές πρόληψης της βίας έχουν επενδύσει για να µάθουν περισσότερα για τη συσχέτιση µεταξύ των δύο αυτών προβληµάτων που αφορούν τη Δηµόσια Υγεία, µε στόχο να χρησιµοποιήσουν αυτή τη γνώση για να σώσουν ζωές και να προλάβουν τον µελλοντικό εκφοβισµό.
Αντιµετώπιση από την Εκπαιδευτική Κοινότητα:
Εσείς ως Διευθυντές, δάσκαλοι, και γενικά εκπαιδευτικοί, που είστε σε καθηµερινή επαφή µε νεαρά άτοµα, επηρεάζεστε κατεξοχήν από αυτά τα γεγονότα και νιώθετε τεράστια πίεση ώστε να βοηθήσετε στην πρόληψή τους στο µέλλον. Ο στόχος αυτού του κειµένου είναι να προσφέρει συγκεκριµένες, πρακτικές πληροφορίες που βασίζονται στα πρόσφατα επιστηµονικά ευρήµατα, ώστε να βοηθήσουν στην κατανόηση των δεδοµένων των σχολείων σας και στην ικανότητα να προληφθούν και να αντιµετωπιστούν τα προβλήµατα εκφοβισµού και των επακόλουθων αυτοκτονικών συµπεριφορών.
Τι γνωρίζουµε για τον Εκφοβισµό;
Εκφοβισµός είναι η επιθετική συµπεριφορά µεταξύ µαθητών και περιλαµβάνει πραγµατική ή φανταστική ανισορροπία δυνάµεων, καθώς συχνά γίνεται από δυνατότερο-ους εναντίον ασθενέστερου- ων. Η συµπεριφορά επαναλαµβάνεται συνεχώς για µεγάλο διάστηµα. Ο εκφοβισµός περιλαµβάνει πράξεις όπως: απειλές, διασπορά φηµών, επίθεση σωµατική ή λεκτική ή σκόπιµο αποκλεισµό κάποιου από την παρέα, κ.α.. Ο εκφοβισµός µπορεί να γίνεται απ’ ευθείας µεταξύ ατόµων ή δια µέσου κάποιας τεχνολογίας, συνήθως ηλεκτρονικών συσκευών (ΜΜΕ).
Επιπτώσεις Εκφοβισµού στην ψυχική και γενική υγεία των εµπλεκοµένων:
Ο Εκφοβισµός έχει σοβαρές και διαρκείς αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία και στη γενικότερη υγεία των νεαρών ατόµων που εµπλέκονται µε οποιοδήποτε τρόπο, όπως αυτούς που εκφοβίζουν άλλους (θύτες), ή αυτούς που υφίστανται εκφοβισµό (θύµατα) και αυτούς που εκφοβίζουν άλλους ή εκφοβίζονται οι ίδιοι (θύτες-θύµατα). Αλλά και σε αυτούς που παρίστανται ως µάρτυρες.
Επιπτώσεις εκφοβισµού σε µάρτυρες:
Ακόµα και νέοι που έχουν παρευρεθεί αλλά δεν έχουν πάρει µέρος στον εκφοβισµό (µάρτυρες) αναφέρουν σηµαντικά περισσότερα συναισθήµατα ανηµποριάς και την αίσθηση ότι δεν είναι ενσωµατωµένοι µε το σχολικό περιβάλλον και ότι δεν νιώθουν υποστήριξη από τους υπεύθυνους ενήλικες (γονείς-σχολείο) συγκριτικά µε αυτούς που δεν έχουν παρευρεθεί στον εκφοβισµό.
Χαρακτηριστικά εµπλεκοµένων στον Εκφοβισµό:
Αρνητικές επιπτώσεις από τον εκφοβισµό έχουν αναφερθεί από τους θύτες, τα θύµατα και αυτούς που είναι και τα δύο, που µπορεί να περιλαµβάνουν: κατάθλιψη, άγχος, εµπλοκή σε διαπροσωπική βία ή σεξουαλική βία, κατάχρηση ουσιών, φτωχές επικοινωνιακές δεξιότητες, φτωχές επιδόσεις στο σχολείο όπως: χαµηλή βαθµολογία, αποτυχία στις εξετάσεις και συχνές απουσίες.
Κίνδυνοι αυτοκτονίας εµπλεκοµένων σε Εκφοβισµό:
Νέοι που εµπλέκονται συχνά σε επιθετικές συµπεριφορές ως θύτες ή θύµατα, παρουσιάζουν τον πιο αυξηµένο κίνδυνο για αυτοκτονικές συµεριφορές συγκριτικά µε οποιαδήποτε άλλη οµάδα που εµπλέκεται στον εκφοβισµό.
Συσχέτιση Εκφοβισµού Αυτοκτονίας
Τι γνωρίζουµε για την Αυτοκτονία;
Αυτοκτονία: Θάνατος προερχόµενος από αυτοτραυµατική συµπεριφορά µε σκοπό τον θάνατο.
Αυτοκτονική Απόπειρα: Μια µη-θανατηφόρα δυνητικά τραυµατική αυτοχειρία µε οποιοδήποτε µέσο και σκοπό τον θάνατο. Η απόπειρα µπορεί να επιφέρει τον θάνατο ή µόνο τον τραυµατισµό.
Αυτοκτονική ιδεοληψία: Σκέψεις, µελέτη, ή σχεδιασµός αυτοκτονίας
Συναισθήµατα αυτοκτονίας:
Η αυτοκτονική συµπεριφορά είναι µια πολύπλοκη διεργασία και σπάνια το αποτέλεσµα µιας µόνο τραυµατικής αιτίας ή πίεσης (stress). Τα άτοµα που εµπλέκονται σε αυτοκτονική συµπεριφορά βιώνουν συχνά κατακλυσµιαία συναισθήµατα ανηµποριάς και απελπισίας
Παράγοντες αυξηµένου κινδύνου:
Οποιαδήποτε εµπλοκή µε εκφοβιστική συµπεριφορά είναι ένας επί πλέον σηµαντικός πιεστικός παράγοντας που συνεισφέρει σηµαντικά σε συναισθήµατα ανηµποριάς και απελπισίας που αυξάνουν τον κίνδυνο αυτοκτονίας. Νέοι που ευρίσκονται σε αυξηµένο κίνδυνο αυτοκτονικής συµπεριφοράς συνήθως αντιµετωπίζουν µια πολύπλοκη διάδραση πολλαπλών παραγόντων που σχετίζονται µε κοινωνικές σχέσεις όπως: µε συνοµηλίκους, οικογένεια, ερωτικό σύντροφο, κατάσταση ψυχικής υγείας και πιέσεις σχολικών καθηκόντων.
Τι γνωρίζουµε για τον Εκφοβισµό και την Αυτοκτονία µαζί;
Γνωρίζοµε ότι οι συµπεριφορές Εκφοβισµού και των αυτοκτονικών συµπεριφορών έχουν στενή σχέση. Αυτό σηµαίνει ότι οι νέοι που αναφέρονται σε οποιαδήποτε εµπλοκή µε τις συµπεριφορές εκφοβισµού είναι πολύ πιο πιθανό να αναφέρουν υψηλού επιπέδου συµπεριφορές µε αυτοκτονικές τάσεις, συγκριτικά µε νέους που δεν εµπλέκονται µε οποιαδήποτε εκφοβιστική συµπεριφορά. Γνωρίζοµε πλέον αρκετά για τη στενή σχέση εκφοβισµού και αυτοκτονικής συµπεριφοράς ώστε να µπορούµε να κάνουµε εισηγήσεις για ερευνητικά αποδεδειγµένους τρόπους πρόληψης του Εκφοβισµού.
Σχέσεις µεταξύ Εκφοβισµού και Αυτοκτονίας:
Η πρόσφατη προσοχή που εστιάζεται στη σχέση µεταξύ Εκφοβισµού και Αυτοκτονίας είναι χρήσιµη διότι: Εγείρει την αντίληψη για τις σοβαρές επιβλαβείς επιπτώσεις που προκαλεί ο Εκφοβισµός σε όλους τους νέους που εµπλέκονται µε οποιονδήποτε τρόπο. Επισηµαίνει τους σηµαντικούς κινδύνους για τα πιο ευάλωτα παιδιά-νεαρά άτοµα, όπως αυτά µε αναπηρίες και όποιες άλλες ιδιαιτερότητες. Ενθαρρύνει την ανταλλαγή γνώσεων και συζητήσεων για τα προβλήµατα του Εκφοβισµού και της Αυτοκτονίας και προωθεί τη συνεργασία σε τοπικό και παγκόσµιο επίπεδο για την πρόληψή τους.
Τι μπορούµε να κάνουµε µε αυτά που γνωρίζουµε:
Η γνώση είναι πολύ πιο χρήσιµη όταν επιδιώκει τη δράση για θετική αλλαγή. Στο προκείµενο, την πρόληψη του Εκφοβισµού και της αυτοκτονικής συµπεριφοράς. Από τη θέση σας όπου περνάτε πολλές ώρες καθηµερινά µε τη νεολαία, έχετε την ευκαιρία να θέσετε σε λειτουργία τις καλύτερες γνώσεις, αλλά πολύ λίγο χρόνο να εντρυφήσετε στον τεράστιο όγκο πληροφοριών. Ελπίζουµε να βρείτε αυτές τις επιστηµονικά έγκυρες προτάσεις ρεαλιστικές και εφαρµόσιµες στους συγκεκριµένους χώρους εργασίας σας
Τι γνωρίζουµε από τις έρευνες;
Οι έρευνες δείχνουν ότι οι νέοι που αισθάνονται ασφαλείς και σε στενή σχέση µε το σχολείο τους σπάνια δείχνουν αυτοκτονικές συµπεριφορές.
9 τρόποι προληπτικής και προστατευτικής παρέμβασης του σχολικού φορέα:
1. Βοηθήστε τους µαθητές σας να αισθάνονται οικεία µαζί σας και µε το σχολείο. Για παράδειγµα χαιρετίστε τους ονοµαστικά καθηµερινά. Ρωτήστε τους πως είναι; Για τα ενδιαφέροντα τους και για τις ασχολίες τους. Ένα ισχυρό αίσθηµα σύνδεσης µε δασκάλους του σχολείου που τους νοιάζονται και ανταποκρίνονται θετικά, µπορεί να εφοδιάσει µε µια πολύτιµη στήριξη τους νέους οι οποίοι µπορεί να αγωνίζονται να σταθούν κοινωνικά ή/και συναισθηµατικά.
Τι γνωρίζουμε για αυτό: Οι νέοι που µπορούν να αντιµετωπίζουν τα διάφορα προβλήµατα µε υγιείς τρόπους και να λύνουν προβλήµατα ειρηνικά µε διάλογο, είναι πολύ λιγότερο πιθανό να εµπλακούν σε Εκφοβισµό και Αυτοκτονικές συµπεριφορές.
2. Δείξτε στους νέους δεξιότητες αντιµετώπισης προβληµάτων επιβίωσης-ζωής. Εστιάζετε στα θετικά µηνύµατα που τους ενδυναµώνουν και καλλιεργούν αντοχές και αποδοχή των δικών τους διαφορετικοτήτων καθώς και των άλλων. Πρώιµη εκπαίδευση, από τα πρώτα σχολικά χρόνια, ώστε να τους βοηθήσουν να αναπτύξουν δεξιότητες επίλυσης προβληµάτων, οικοδόµιση αντοχών, αύξηση της κοινωνικής ευφυίας και της ενσυναίσθησης, που είναι πολύ σηµαντικές στην απόκτηση θετικής ψυχικής υγείας και θετικής κοινωνικής συµπεριφοράς.
Τι γνωρίζουµε για αυτό: Παιδιά-νέοι µε αναπηρία ή διαφορές στην µάθηση, σεξουαλικό προσανατολισµό και ταύτιση φύλου, ή µε διαφορετικό πολιτισµικό υπόβαθρο είναι συνήθως οι πιο ευάλωτοι στο να υποστούν Εκφοβισµό.
3. Διδάξτε-εκπαιδεύστε όλο το προσωπικό του σχολείου που εργάζεται µε τα παιδιά. Διδάξτε τους για τα ευάλωτα άτοµα και τους κατάλληλους τρόπους παρέµβασης σε περιπτώσεις Εκφοβισµού. Είναι σωστό να κατανοηθεί ότι η αναγνώριση των παραγόντων κινδύνου δεν είναι το ίδιο µε την ενοχοποίηση του θύµατος. Υπάρχει διαφορά δυνάµεων στις περιπτώσεις Εκφοβισµού. Για τον λόγο αυτόν οι γενικοί κανόνες επίλυσης συγκρούσεων δεν είναι κατάλληλοι και αποτελεσµατικοί. Υιοθετήστε και εφαρµόστε αποτελεσµατικές και συµπεριληπτικές πολιτικές αντι-εκφοβισµού.
Τι γνωρίζουµε για αυτό: Νέοι οι οποίοι συχνά εκφοβίζουν άλλους συνήθως είναι σε υψηλό επίπεδο µελλοντικού κινδύνου για συµπεριφορές που σχετίζονται µε αυτοκτονία. Θύτες και θύµατα παρουσιάζουν υψηλότερο βαθµό αρνητικής ψυχικής υγείας που περιλαµβάνει κατάθλιψη, άγχος, και αυτοκτονικό ιδεασµό. Νέοι που αναφέρουν ότι εκφοβίζονται συχνά από άλλους είναι σε υψηλό επίπεδο κινδύνου αυτοκτονικών συµπεριφορών, καθώς και αρνητική φυσική και ψυχική υγεία.
4. Παρέχετε υποστήριξη και παραποµπές σε ειδικούς στα άτοµα που εµπλέκονται µε Εκφοβισµό καθώς και τις οικογένειές τους. Νέοι που εκδηλώνονται µε το να εκφοβίζουν άλλους, είναι πιθανόν να προσπαθούν να ενσωµατωθούν, ή και να αντιδρούν σε πιέσεις-στρες, κακοποίηση, ή σε άλλα προβλήµατα στο σπίτι ή στο σχολείο. Ο εκφοβισµός µπορεί να είναι το σηµαντικό σινιάλο ότι χρειάζονται υπηρεσίες ψυχικής υγείας και επιπλέον στήριξη. Οι συνέπειες είναι συχνά µια αναγκαία αντίδραση από την µεριά του σχολείου, αλλά πρέπει να κινηθούµε πέρα από τιµωρία και ενοχοποίηση και αντ’ αυτού να προσανατολιστούµε σε µια πολιτική διαρκούς πρόληψης. Η ποινικοποίηση είναι διαιρετική και µπορεί να είναι το εµπόδιο στο να βρουν τα παιδιά και οι οικογένειές τους την επαγγελµατική στήριξη που χρειάζονται για να επιτύχουν µια θετική αλλαγή και να προλάβουν µελλοντικές δυστυχίες και πόνους.
Τι γνωρίζουµε για αυτό: Εµπλοκή µε οποιονδήποτε τρόπο στον Εκφοβισµό, ακόµα και ως µάρτυρα, έχει σοβαρές και µακροχρόνιες αρνητικές επιπτώσεις για τους νέους. Νέοι που αναφέρουν ότι είναι µάρτυρες Εκφοβισµού έχουν µεγαλύτερο βαθµό συναισθηµάτων ανηµποριάς και αισθάνονται λιγότερο συνδεδεµένοι µε το σχολείο, παρά νέοι που δεν έχουν γίνει µάρτυρες εκφοβισµού.
5. Ενδυναµώστε του νέους παρέχοντας συγκεκριµένους, θετικούς και αποτελεσµατικούς τρόπους µε τους οποίους µπορούν να επηρεάσουν τους κοινωνικούς κανόνες-συνήθειες των συνοµηλίκων τους, ούτως ώστε ο Εκφοβισµός να φαίνεται ότι δεν είναι πλέον κάτι επιθυµητό σαν συµπεριφορά (not cool).
6. Ενθαρρύνετε περισσότερο τον σηµαντικό ρόλο που µπορεί να διαδραµατίσει ο µάρτυρας στην πρόληψη της βίας γενικότερα. Βλέποντας µπροστά υπάρχει µεγάλη ανησυχία, ακόµα και πανικός για το εξελισσόµενο πρόβληµα του Εκφοβισµού και της σχετιζόµενης αυτοκτονικής συµπεριφοράς µεταξύ των νεαρών µαθητών.
7. Τα περισσότερα ΜΜΕ εστιάζουν στην ενοχοποίηση και την ποινικοποιηµένη παρέµβαση της Δικαιοσύνης, παρά στην έγκυρη και ενεργή δράση που αποσκοπεί στην Πρόληψη. Οι ερευνητές που ασχολούνται µε την Δηµόσια Υγεία ερευνούν συνεχώς τα δεδοµένα για την καλύτερη κατανόηση της σχέσης µεταξύ Εκφοβισµού και αυτοκτονικής συµπεριφοράς, καθώς επίσης και για τους σχετιζόµενους κινδύνους και τους παράγοντες που επηρεάζουν τους νέους.
8. Η αυξανόµενη αντίληψη για το τι γνωρίζουµε, τι δεν γνωρίζουµε και ποιες πληροφορίες είναι οι πλέον βοηθητικές και εφαρµόσιµες για την πρόληψη, είναι κρίσιµες στην προσπάθεια των σχολείων σας να προστατεύσετε τους µαθητές σας από οποιαδήποτε βλάβη. Τα καλά νέα είναι ότι έχουµε πλέον έγκυρες και εφαρµόσιµες πληροφορίες που µας βοηθούν στην Πρόληψη του Εκφοβισµού και της Αυτοκτονίας.
9. Εσείς ως δάσκαλοι, διευθυντές και σχολικό προσωπικό έχετε να διαδραµατίσετε ένα ζωτικό ρόλο που θα σας ικανοποιεί µε το να διαδίδετε αυτές τις πληροφορίες και να ενθαρρύνετε τους συναδέλφους σας και τον επαγγελµατικό και κοινωνικό σας περίγυρο να αναλάβει δράση.
Πηγές: National Center for Injury Prevention and Control Division for Violence Prevention, ΗΠΑ.
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα:
Παντελής Πρώιος, Ψυχολόγος. Συντονιστής του Προγράµµατος “ACT/ΜΜΜΕ-Βίας” “Μικροί Μεγάλοι Εναντίον της Βίας”του Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων (ΣΕΨ) σε συνεργασία µε τον American Psychological Association (APA). e.mail: pproios@hotmail.com
Βρείτε περισσότερες πληροφορίες για το πρόγραμμα “ΑCT/MMEE-Bίας” “Μικροί Μεγάλοι Εναντίον της Βίας” στη συνέντευξη που μας έχει παραχωρήσει κατ’ αποκλειστικότητα.
