Όταν λέμε ότι ένας μαθητής έχει αποκτήσει την δεξιότητα της αυτορρυθμιζόμενης μάθησης, εννοούμε πως μπορεί και συμμετέχει ενεργά μεταγνωστικά, βουλητικά και συμπεριφορικά στην διαδικασία της εκπαίδευσης. Αποτελεί σύνθετη διαδικασία ανάπτυξης διεργασιών που βοηθούν τη μάθηση.
Ένας σύντομος ορισμός
Η αυτορρύθμιση θεωρείται ένας από τους πολύ σημαντικούς παράγοντες στην εκπαίδευση. Υπάρχουν αρκετοί ορισμοί, το βασικό, όμως, σημείο στο οποίο εστιάζουν είναι η τροποποίηση της συμπεριφοράς από το ίδιο το άτομο, με σκοπό την επίτευξη ενός στόχου (Γεωργίου, 2019). Αποτελεί σύνθετη δεξιότητα και ενσωματώνει χαρακτηριστικά γνωστικά, βουλητικά, συμπεριφορικά, ενώ θεωρείται σημαντικό αναπτυξιακό επίτευγμα (Καραγεωργίου, 2015).
Σύμφωνα με τον ορισμό του Bandura, η αυτορρύθμιση διακρίνεται σε τρεις διαδικασίες: την αυτοπαρατήρηση, την αυτοαξιολόγηση και αυτοαντίδραση. Από την σκοπιά αυτήν, της κοινωνικογνωστικής θεωρίας, οι δύο διαστάσεις της αυτορρύθμισης αφορούν τη μελέτη των στόχων που θέτει το άτομο και του σχεδιασμού ενός πλάνου, προκειμένου να τους επιτύχει (Καραγεωργίου, 2015).
Bασικό να αναφέρουμε πως στην δεξιότητα της αυτορρύθμισης εμπεριέχονται οι μεταγνωστικές δεξιότητες, που βοηθούν το άτομο να παρακολουθεί την πορεία εκτέλεσης ενός έργου και να προσαρμόζουν τις στρατηγικές τους έτσι ώστε να επιτύχουν το στόχο (Λιόρας, 2017).
Όταν λέμε ότι ένας μαθητής έχει αποκτήσει την δεξιότητα της αυτορρυθμιζόμενης μάθησης, εννοούμε πως μπορεί και συμμετέχει ενεργά μεταγνωστικά, βουλητικά και συμπεριφορικά στην διαδικασία της εκπαίδευσης. Αποτελεί σύνθετη διαδικασία ανάπτυξης διεργασιών που βοηθούν τη μάθηση.
Τα άτομα που την έχουν κατακτήσει μπορούν και θέτουν μαθησιακούς στόχους, οργανώνουν το υλικό τους, επεξεργάζονται πιο εύκολα πληροφορίες, συντονίζουν τις στρατηγικές που χρειάζονται για την επίτευξη του έργου, ερμηνεύουν και σχεδιάζουν κι ελέγχουν τον διαθέσιμο χρόνο τους (Καραγεωργίου, 2015).
Διαβάστε σχετικά: Μέθοδος μάθησης Kumon για παιδιά
Αποτελεί η αυτορρύθμιση έναν εκπαιδευτικό στόχο;
Η αυτορρύθμιση, ως στόχος, είναι απαραίτητη για το επίπεδο ετοιμότητας του παιδιού στο σχολείο, αλλά και για τις επιτυχίες που θα σημειώσει στο μέλλον (Φραγκούλη, 2015). Είναι μία δεξιότητα την οποία την αποκτά το άτομο, εκπαιδεύεται σε αυτήν και δεν γεννιέται με αυτήν. Επομένως, για την ανάπτυξή της σημαντικό ρόλο παίζουν οι γονείς του παιδιού και οι εκπαιδευτικοί (Σκαρλάτος, 2013).
Αυτορρυθμιστικές δεξιότητες μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε στη ρύθμιση του συναισθήματος μας (αυτοέλεγχος), της συμπεριφοράς μας, στα μαθήματα, όπως στα μαθηματικά, την ανάγνωση, στην επίλυση ενός προβλήματος, ενώ μπορούν να την αποκτήσουν και μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες, νοητική υστέρηση ή αυτισμό. Σύμφωνα με την Cooper (2009), η αυτορρύθμιση προσφέρει αυτονομία στο άτομο, ώστε από την παιδική κιόλας ηλικία να μπορεί να ενεργεί ανεξάρτητο.
Η Dehnam (1998), θεωρεί ότι η αυτορρύθμιση σχετίζεται με την εκφραστικότητα, την κατανόηση και την κοινωνικοποίηση του ατόμου, ενώ ο Thomson, τη θεωρεί ως μορφή ελέγχου συμπεριφοράς, συναισθήματος, σκέψης και προσοχής. Ένα άτομο που διαθέτει αυτορρύθμιση, είναι ικανό να ελέγξει το συναίσθημα και τη συμπεριφορά του και να συνάψει υγιείς σχέσης με τους συνομηλίκους του (Σκαρλάτος, 2013).
Επίσης, κατά τον Goleman και σύμφωνα με την θεωρία του για τη συναισθηματική νοημοσύνη, η αυτορρύθμιση αποτελεί μία από τις πέντε συνιστώσες της νοημοσύνης αυτής. Για να ελέγξει ένα άτομο το συναίσθημά του πρέπει να διαθέτει την συγκεκριμένη δεξιότητα (Ackerman, 2019).
H έλλειψη αυτορρύθμισης μπορεί να δημιουργήσει ακαδημαϊκές αλλά και κοινωνικές δυσκολίες, αφού εμποδίζει τους μαθητές στο να μάθουν και να ενεργήσουν ανεξάρτητα. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο, ότι οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες διακρίνονται από έλλειψη τέτοιων δεξιοτήτων (Χουρζούμη, 2015). Έχει διαπιστωθεί, επίσης, ότι οι μαθητές που διαθέτουν ικανότητες στον γραπτό λόγο είναι γιατί έχουν ανεπτυγμένες δεξιότητες αυτορρύθμισης και ακολουθούν κάποιες στρατηγικές που τους διευκολύνουν (Graham & Harris, 2000).
Ακόμα, το να δρα ο μαθητής αυτόνομα σε επίπεδο τάξης είναι βασικό, καθώς μαθαίνει να ανταπεξέρχεται μόνος του στις δυσκολίες που του παρουσιάζονται. Για να το επιτύχει, όμως, αυτό είναι βασικό να έχει αναπτύξει την αυτορρύθμιση (Luftenegger et al., 2012).
Μία έννοια που σχετίζεται αρκετά με την έννοια της αυτορρύθμισης είναι αυτή της αυτοαποτελεσματικότητας, αφού άτομα που δεν διαθέτουν αυτορρυθμιστικές δεξιότητες ενδέχεται να έχουν και χαμηλή αντίληψη αυτοαποτελεσματικότητας, δηλαδή την αντίληψη για το κατά πόσο τα καταφέρνουν (Χουρζούμη, 2015).
Εκπαιδεύοντας τους μαθητές σε αυτορρυθμιστικές δεξιότητες
Είναι βασικό οι δάσκαλοι να εκπαιδεύουν τους μαθητές σε δεξιότητες αυτορρύθμισης κι αυτό μπορεί να γίνει με την βοήθεια παρεμβάσεων μέσα στο χώρο του σχολείου και στο πλαίσιο της τάξης, αλλά κι έξω, στο φυσικό περιβάλλον (Zimmerman, 2008). Η ανάπτυξη της αυτορρύθμισης μπορεί να γίνει με τρείς τρόπους.
Το πρώτο βήμα, είναι η ανάπτυξη αυτού που ονομάζουμε ενσυνειδητότητα ( “mindfulness”), δηλαδή την ικανότητα του ατόμου να παρατηρεί τα συναισθήματά του, τον τρόπο που διαχειρίζεται μια κατάσταση στο εδώ και τώρα, κι όλα αυτά χωρίς την διάθεση επίκρισης. Επόμενο βήμα, είναι το άτομο να κατανοήσει τις πηγές του άγχους του. Είναι σημαντικό να εντοπίζουμε τι μας αγχώνει κάθε φορά, την πηγή του προβλήματος, με σκοπό να θέσουμε σε λειτουργία τις δεξιότητες αυτορρύθμισης και να το αντιμετωπίζουμε.
Tέλος, η ανάπτυξη της συναισθηματικής κατανόησης είναι βασικό συστατικό της συναισθηματικής νοημοσύνης και εμπεριέχεται στην έννοια της αυτορρύθμισης. Για να αναπτύξει ένα άτομο την αυτορρύθμιση πρέπει να έχει γνώσει των συναισθημάτων του και των συναισθημάτων των άλλων, γεγονός που θα το βοηθήσει στις διαπροσωπικές του σχέσεις (Shanker, 2013).
Oι δάσκαλοι μπορούν να αφιερώσουν χρόνο με στόχο να εκπαιδεύσουν τους μαθητές τους στις δεξιότητες αυτορρύθμισης με το να να συζητήσουν με τους μαθητές γύρω από τα συναισθήματα και τους τρόπους διαχείρισής τους, να βοηθήσουν τους μαθητές στο να θέσουν στόχους, να φτιάξουν ένα πλάνο για την επίτευξη του κάθε στόχου, να τους εκπαιδεύσουν στο να επιλέγουν τις κατάλληλες στρατηγικές επίλυσης ενός προβλήματος, να κάνουν τις απαραίτητες αλλαγές στο πλάνο αυτό και να τους ενθαρρύνουν να βασίζονται στις δικές τους δυνάμεις και να λειτουργούν όσο το δυνατό ανεξάρτητοι.
Μπορούν, επίσης, να τους εκπαιδεύσουν στο πώς να ρυθμίζουν το χρόνο τους, βάζοντάς τους χρονικό περιορισμό για την κάθε δραστηριότητα, να ακολουθούν συγκεκριμένους κανόνες, να παραμένουν πιστοί στο στόχο τους, περιμένοντας κάθε φορά την δική τους σειρά (Ackerman, 2019).
Διαβάστε σχετικά: Η ικανότητα αυτορρύθμισης και ο ρόλος των δασκάλων στην ακαδημαϊκή πορεία των παιδιών
Δραστηριότητες
Μία δραστηριότητα που εκπαιδεύει τους μαθητές σε δεξιότητες αυτορρύθμισης και ειδικότερα στο να διατηρούν την προσοχή τους είναι το παιχνίδι «διευθύνοντας την ορχήστρα». Στο συγκεκριμένο παιχνίδι οι μαθητές παριστάνουν ότι παίζουν ένα μουσικό όργανο κι ακολουθούν τις εντολές του μαέστρου.
Όταν τα χέρια του μαέστρου κινούνται γρήγορα οι μαθητές κάνουν ότι παίζουν το μουσικό τους όργανο, ενώ όταν τα χέρια του σταματούν, σταματούν και οι ίδιοι. Στη συνέχεια, παίζουν το παιχνίδι κάνοντας το αντίθετο. Το συγκεκριμένο παιχνίδι, των Tominey & McClelland (2011), εκπαιδεύει τους μαθητές στο να υπακούν στις εντολές και να διατηρούν την προσοχή τους τεταμένη καθ’ όλη την διάρκεια (Σκαρλάτος, 2013).
Ακόμη μια δραστηριότητα, που προτείνεται για τους εκπαιδευτικούς και στόχο έχει την εκπαίδευση των μαθητών στην αυτορρύθμιση, είναι το παιχνίδι «ρύθμισης των άλλων», που το παιδί καλείται να παρατηρήσει τι κάνουν τα υπόλοιπα παιδί στην ομάδα.
Αυτό το παιχνίδι, των Bordova & Leong (2003) στοχεύει στο να βοηθήσει τα παιδιά να αποκτήσουν τον έλεγχο των υπόλοιπων ατόμων γύρω τους, παράλληλα με τον δικό τους έλεγχο (Σκαρλάτος, 2013). Με τους παραπάνω τρόπους μπορούν οι μικροί μαθητές να εξασκηθούν σε τέτοιες δεξιότητες με έναν ευχάριστο και δημιουργικό τρόπο.
Βιβλιογραφία:
- Αckerman, C., E. (2019). What is self – regulation? Aνακτήθηκε στις 20/2/2020 από https://positivepsychology.com/self-regulation/
- Γεωργίου, Μ. (2019). Δυσκολίες μάθησης. (Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, σημειώσεις μαθήματος «Δυσκολίες μάθησης»).
- Graham, S. & Harris, K., R. (2000). The Role of Self- Regulation and Transcription Skills in Writing Development. Educational Psychologist, 35, (1), 3-12.
- Καραγεωργίου, Ε. (2015). Αυτορρύθμιση και κίνητρα επίτευξης σε μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες και ήπια νοητική ανεπάρκεια. (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, διπλωματική εργασία). Ανακτήθηκε 3/2/2020 από http://ikee.lib.auth.gr/record/281522/files/GRI-2016-15920.pdf
- Λιόρας, Ν. (2017). Αυτορρύθμιση μαθητών με ήπιες εκπαιδευτικές ανάγκες στο μάθημα των μαθηματικών : Στοχοθεσία και οι επιπτώσεις της στη διδασκαλία. (Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, διπλωματική εργασία).
- Lüftenegger, M., Schober, B., van de Schoot, R., Wagner, P., Finsterwald, M., & Spiel, C. (2012). Lifelong learning as a goal – Do autonomy and self-regulation in school result in well prepared pupils? Learning and Instruction, 22(1), 27–36.
- Shanker, S. (2013). 3 Ways to Develop Self- Regulation. Ανακτήθηκε 16/2/2020 από https://www.habitsforwellbeing.com/3-ways-to-develop-self-regulation/
- Σκαρλάτος, Π. (2013). Ανάπτυξη της αυτορρύθμισης στα παιδιά και διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας. (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, διπλωματική εργασία).
- Φραγκούλη, Ε. (2015). Η ικανότητα της αυτορρύθμισης και ο ρόλος των δασκάλων στην ακαδημαϊκή πορεία των παιδιών. Ανακτήθηκε 20/2/2020 από https://www.psychologynow.gr/arthra-psyxologias/sxoleio/mathisi/614-i-ikanotita-aftorrithmisis-ke-o-rolos-ton-daskalon-stin-akadimaiki-poria-ton-pedion.html
- Χουρζούμη, Μ. (2015). Σχέσεις συνομηλίκων, αυτορρύθμιση και επίλυση συγκρούσεων σε μαθητές δημοτικού σχολείου με μαθησιακές δυσκολίες και νοητική ανεπάρκεια. (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, διπλωματική εργασία).
- Ζimmerman, B., J. (2008). Investigating Self- Regulation and Motivation: Historical Background, Methodological Developments, and Future Prospects. American Educational Research Journal, 45, (1), 166-183.
