Το άγχος των πανελλαδικών εξετάσεων

Ο στόχος των γονιών και των εκπαιδευτικών είναι να βοηθήσουν τους μαθητές να αγαπήσουν τη μάθηση και να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες – και στην δύσκολη στιγμή των εξετάσεων – που θα επιτρέψουν στο παιδί να συνεχίσει και μετά απ’ αυτές να θέλει να μαθαίνει.

Το φυσιολογικό άγχος

– σήμα για ετοιμότητα
– προειδοποιεί για επικείμενο κίνδυνο
– καθιστά το άτομο ικανό να πάρει μέτρα ώστε να αντιμετωπίσει την απειλή
– Έτσι, το άτομο, εξασφαλίζοντας την εγρήγορση διατηρεί την ισορροπία ανάμεσα σ’ αυτό και το περιβάλλον

Το παθολογικό άγχος

• Το άγχος που αποτελεί αντικείμενο ιατρικής ευθύνης είναι το παθολογικό και κλινικό άγχος.

• Πρόκειται για ένα διάχυτο, πολύ δυσάρεστο και συχνά ασαφές αίσθημα ανησυχίας, που συνοδεύεται από μία ή περισσότερες σωματικές αισθήσεις (για παράδειγμα, αίσθημα παλμών, σφίξιμο στο στήθος, εφίδρωση, κεφαλαλγία κ.λπ.).

Το άγχος για τις εξετάσεις

Οι πανελλαδικές εξετάσεις είναι:

• το πλέον σημαντικό γεγονός της μαθητικής ζωής.
• η περισσότερο αγχογόνα κατάσταση που η πλειοψηφία των μαθητών έχει περάσει ως τότε.

Το άγχος για τις πανελλήνιες αφορά κυρίως:

– τη διαδικασία της εξέτασης (Τι θέματα θα πέσουν; Θα είναι δύσκολα ή εύκολα; Θα τα βγάλω πέρα; Θα καταλάβω την ερώτηση; Θα θυμηθώ εκείνη την ώρα την απάντηση; Θα μείνω ψύχραιμος; Κι αν κολλήσει η σκέψη μου;)

-την πιθανή αποτυχία (Κι αν δεν τα καταφέρω; Τόσος κόπος χαμένος; Πώς θα αντιδράσουν οι γονείς μου; Οι καθηγητές μου; Κι αν γίνω ρεζίλι στους συμμαθητές μου; Κι αν απογοητεύσω όσους πίστεψαν σε μένα; Τι θα αξίζω αν δεν τα καταφέρω; Θα αντέξω την αποτυχία; Τι θα κάνω μετά;)

μία μητέρα..

…Ο γιος μου διαβάζει, για να δώσει πανελλήνιες. Έχει πολύ άγχος. Ο αδερφός του άλλαξε δωμάτιο, για να μην τον ενοχλεί. Έχει βάλει υψηλούς στόχους και αγχώνεται, γιατί ανησυχεί ότι δεν θα τα καταφέρει. Λέει ότι δεν του φτάνει ο χρόνος και ότι δεν μπορεί να συγκεντρωθεί. Είναι καλός μαθητής, αλλά ανησυχεί μήπως ξεχνάει αυτά που διαβάζει. Το βράδυ αργεί να κοιμηθεί. Δεν τρώει καλά. Πήρα άδεια από τη δουλειά μου, για να είμαι σπίτι και να τον βοηθάω όσο μπορώ. Τι μπορώ να κάνω, για να μην αγχώνεται τόσο πολύ;….

μια μαθήτρια..

• Σε λίγες μέρες ξεκινάνε οι πανελλαδικές εξετάσεις και έχω πολύ άγχος, Όσο περνάει ο καιρός, νιώθω ότι το άγχος μου θα είναι τόσο μεγάλο που δεν θα καταφέρω τίποτα και σκέφτομαι ότι δεν θα πάω να γράψω. Οι γονείς μου με πιέζουν. Μου λένε ότι πρέπει να διαβάζω περισσότερο, ότι έχω ικανότητες και ότι μπορώ να κάνω πολλά περισσότερα από αυτά που καταφέρνω ως τώρα. Εγώ όμως αγχώνομαι περισσότερο και δεν μπορώ να το ελέγξω. Τι να κάνω;.

Που οφείλεται το άγχος για τις εξετάσεις

Στην ιδιαίτερη σημασία που έχουν οι εξετάσεις και ειδικά οι πανελλήνιες εξετάσεις, για την κοινωνία, την οικογένεια αλλά και τον κάθε εξεταζόμενο μαθητή.

Συχνά η οικογενειακή ζωή περιστρέφεται και οργανώνεται γύρω από το διάβασμα και την επιτυχία του μαθητή στις εξετάσεις. Γίνεται μια μεγάλη ‘επένδυση’ οικονομική και συναισθηματική από την οποία η οικογένεια περιμένει τη μέγιστη απόδοση.

Η σημασία που δίδεται στις εξετάσεις

• Για τον κάθε μαθητή οι εξετάσεις μπορεί να έχουν μια ιδιαίτερη σημασία ανάλογα με το στόχο που προσπαθεί να πετύχει μέσα από αυτές
• Μια αναπόφευκτη διαδικασία για να τελειώσουν το σχολείο.
• Ευκαιρία για να σπουδάσουν ένα αντικείμενο που τους ενδιαφέρει να ασχοληθούν επαγγελματικά με αυτό.
• Θέλουν να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των άλλων και να
• κερδίσουν έτσι την αναγνώριση τους.
• Ευκαιρία για περαιτέρω εκπαίδευση

Αρκετοί μαθητές ταυτίζουν την επιτυχία στις πανελλήνιες με την αξία τους ως άτομα, θεωρούν δηλαδή ότι αξίζουν κάτι μόνο αν πετύχουν. Έτσι έχουν πολύ υψηλές απαιτήσεις από τον εαυτό τους και πιέζονται για υψηλές επιδόσεις. Κάθε πιθανή αποτυχία τότε είναι ιδιαίτερα απειλητική για την αυτοεκτίμηση.

Προειδοποιητικά σημεία

• ευερεθιστότητα- έλλειψη υπομονής
• δυσκολίες συγκέντρωσης
• δυσκολίες στη μνήμη και στην ικανότητα για μάθηση
• έντονη ανησυχία για την απόδοση και τις εξετάσεις
• άγχος για μικροπράγματα
• εύκολα ξεσπάσματα σε κλάμα ή θυμό
• αίσθημα μοναξιάς και θλίψης
• αίσθημα κόπωσης
• διαταραγμένος ύπνος
• δυσπεψία, μειωμένη όρεξη για φαγητό

Τα στάδια

• Το σώμα είναι ο πρώτος στόχος του άγχους. Πόνος στο κεφάλι, στο στομάχι, την κοιλιά, στους μυς, συχνοουρία, τρεμούλα στα χέρια
• Συναίσθημα: συμπτώματα πανικού, κοκκίνισμα, σύγχυση, κλάμα, διάσπαση της προσοχής, εφιάλτες, άσχημος ύπνος
• Αρνητικές σκέψεις, επικεντρώνοντας κυρίως στην αποτυχία και στο πόσο κακός είναι ο εαυτός, μειώνοντας παράλληλα την αυτοπεποίθηση του.
• Μειωμένη συγκέντρωση ή και μπλοκάρισμα της μνήμης
• Απόσυρση: Μαθητές ανήμποροι να αντέξουν το άγχος οδηγούνται σε πλήρη απόσυρση η οποία ερμηνεύεται από τους γονείς ως αδιαφορία.

Τα κοινωνικά αίτια

• Επιτυχία στο σχολείο σημαίνει προοπτική μιας καλής θέσης στο μέλλον κυρίως μια καλή πρόσβαση στην κατανάλωση αγαθών.
• Σημαίνει «καλή θέση στην κοινωνία», να σε υπολογίζουν και να σε σέβονται.
• Μια σχολική αποτυχία σημαίνει παραίτηση από όλα αυτά.
• Η εκπαίδευση έχει σταματήσει να έχει στόχο την απόκτηση γνώσεων, έχει εντατικοποιηθεί με μοναδικό ίσως στόχο πια την απόκτηση μιας καλής θέσης στην κοινωνία.

Τα ψυχολογικά αίτια

• διαταραχή πανικού,
• κοινωνική φοβία ή άλλες ειδικές φοβίες,
• γενικευμένη αγχώδη διαταραχή,
• ψυχαναγκαστική-καταναγκαστική διαταραχή,
• μετατραυματική από στρες διαταραχή
• Ιστορικό παραμέλησης ή συναισθηματικής κακοποίησης

.. ή σύμπτωμα άλλων ψυχικών διαταραχών

• κατάθλιψη,
• σχιζοφρένεια,
• σωματο-δυσμορφοφοβική διαταραχή,
• σωματόμορφη διαταραχή,
• αυτισμός
• διαταραχή διατροφής
• παθολογικό παίξιμο
• Μαθησιακές δυσκολίες

.. ή σύμπτωμα ιατρικών καταστάσεων

• παθήσεις θυροειδούς,
• πρόπτωση μιτροειδούς,
• καρδιακές αρρυθμίες,
• διαβήτης,
• χρήση ή απόσυρση από ουσίες
• Επίσης, πολλά κοινά φάρμακα μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα άγχους.

Βασικές ομάδες συμπτωμάτων

• Σωματικά συμπτώματα, όπως αίσθημα παλμών, αίσθημα πνιγμονής, τρόμος, ζάλη, κόπωση, δύσπνοια, πόνος στο στήθος, και άλλα σημεία εφίδρωσης από το αυτόνομο

• Γνωσιακά συμπτώματα, όπως αρνητικές σκέψεις ή πεποιθήσεις ή γενικότερη γνωσιακή δυσλειτουργία, όπως έλλειψη προσοχής και πρόβλημα συγκέντρωσης.

• Αποφυγή: τα άτομα που βιώνουν άγχος τείνουν να αποφεύγουν καταστάσεις ή ερεθίσματα που σχετίζονται με το άγχος. Για παράδειγμα, άτομα που πάσχουν από κρίσεις πανικού αποφεύγουν να απομακρυνθούν από το σπίτι τους ή αποφεύγουν καταστάσεις από τις οποίες δεν θα μπορούσαν να αποδράσουν ή η παροχή βοήθειας θα ήταν αδύνατη εάν ένιωθαν κρίση πανικού.

Τα στάδια της κρίσης άγχους

• «κρίση άγχους (ή πανικού)»: αιφνίδια έναρξη με συμμετοχή του αυτόνομου και υποκειμενικό αίσθημα φόβου, διάρκειας 5–30 min, με πλήρη επιστροφή στην προηγούμενη βασική κατάσταση
• «άγχος αναμονής»: πιο χρονία κατάσταση, όπου ο ασθενής φοβάται ή περιμένει ότι η κρίση θα ξανασυμβεί
• «φοβική-αποφευκτική συμπεριφορά», όπου ο ασθενής επιλέγει καταστάσεις που θα τον βοηθήσουν σε μια ενδεχόμενη κρίση

Πώς αντιμετωπίζεται το άγχος για τις εξετάσεις

• Φροντίδα του εαυτού: να τρώει καλά, να κοιμάται καλά, να δίνει στον εαυτό του μικρά διαλείμματα χαλάρωσης και ξεκούρασης
• Οργάνωση χρόνου με στόχο την καλύτερη δυνατή αξιοποίηση του διαθέσιμου χρόνου.
• Αναγνώριση εαυτού: τί σημαίνουν οι εξετάσεις, η επιτυχία ή η αποτυχία
• Ας πει ο καθένας στους κοντινούς του ανθρώπους, κυρίως στην οικογένεια αλλά και άλλους π.χ. στους καθηγητές και στους φίλους, τι θα μπορούσαν να κάνουν για να τον βοηθήσουν ή τι να σταματήσουν να κάνουν για να μην τον επιβαρύνουν με επιπλέον άγχος.
• Βοηθάει να ακούει κανείς τις προτροπές και τις συμβουλές των δικών του που είναι έτσι κι αλλιώς καλοπροαίρετες, αλλά τελικά να βρίσκει το δικό του ρυθμό και να προσδιορίζει ο ίδιος τι τον βοηθάει και τι όχι.

Κρίση άγχους την ώρα των εξετάσεων

• Σε περίπτωση που αισθανθεί κανείς έντονο άγχος την ώρα που βρίσκεται στην αίθουσα των εξετάσεων καλό είναι να μην τα παρατήσει αμέσως.
• Τα σωματικά συμπτώματα του άγχους, όσο δυσάρεστα κι αν είναι, συνήθως υποχωρούν μετά από κάποια λεπτά της ώρας.
• Αν κάποιος δεν μπορεί να απαντήσει σε μια ερώτηση, ας προσπαθήσει να συγκεντρωθεί σε μια επόμενη χωρίς να σκέφτεται την αποτυχία και ας επανέλθει στη δύσκολη ερώτηση στο τέλος.

.. η αίσθηση της επάρκειας..

Ο βαθμός άγχους που βιώνει ο κάθε μαθητής στις εξετάσεις εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πόσο αισθάνεται επαρκής να τις αντιμετωπίσει.

• προετοιμασία του μαθητή
• πόσο σημαντικό θεωρεί το στόχο που έχει θέσει
• εμπιστοσύνη στον εαυτό του και ειδικά στην ικανότητά του να τα βγάζει πέρα σε δύσκολες καταστάσεις
• εμπιστοσύνη που εισπράττει από το περιβάλλον του (οικογένεια, καθηγητές κτλ)
• τις σχετικές πεποιθήσεις (πχ, οι εξετάσεις κρίνουν την επίδοση και όχι την αξία του μαθητή.

.. πεποιθήσεις – γνωσίες …

• Απαισιόδοξη οπτική: ‘οι εξετάσεις θα είναι πολύ δύσκολες, δεν πρόκειται να τα καταφέρω, σίγουρα θα αποτύχω‘
•  Υπεραισιόδοξη οπτική: ‘οι εξετάσεις είναι παιχνιδάκι για μένα, σίγουρα θα πετύχω’.
•  Ρεαλιστικά αισιόδοξη οπτική: ‘δεν ξέρω πώς θα είναι οι εξετάσεις αλλά θα βάλω τα δυνατά μου για να τα καταφέρω’.

Πότε το άγχος βοηθάει στις εξετάσεις

Ένα άγχος μέτριου βαθμού για τις εξετάσεις είναι απαραίτητο και πολύ βοηθητικό. Κινητοποιεί το μαθητή να αξιοποιήσει το χρόνο του και να οργανώσει το διάβασμά του. Κατά τη διάρκεια της εξέτασης κρατά τον οργανισμό σε εγρήγορση και οξύνει τις λειτουργίες αυτές που είναι απαραίτητες για μια καλή επίδοση (προσοχή, μνήμη, συγκέντρωση).

Πότε το άγχος δε βοηθάει στις εξετάσεις

Όταν το άγχος για τις εξετάσεις είναι πολύ έντονο μπορεί να επηρεάσει την προετοιμασία και το διάβασμα. Αντί να συγκεντρώνεται κανείς στην ύλη των εξετάσεων η σκέψη μονοπωλείται από όσα μπορεί να πάνε στραβά. Αλλά και κατά τη διάρκεια της εξέτασης το έντονο άγχος μπορεί να αναστείλει τη σκέψη και τη μνήμη και να δημιουργήσει πρόβλημα στην επίδοση. Μπορεί να επηρεαστεί η κριτική ικανότητα ή να ‘θολώσει το μυαλό’.

Πρακτικές οδηγίες για τους μαθητές

• Προγραμματίστε
• Οργανώστε την ύλη σας
• Μην αφήνετε την επανάληψη για την τελευταία στιγμή
• Αποφύγετε να ξενυχτάτε πριν τις εξετάσεις
• Φροντίστε τον εαυτό σας
• Φροντίστε τον ύπνο και τη διατροφή σας
• Κάντε ευχάριστα διαλείμματα

Πρακτικές οδηγίες για τους μαθητές:

Ο ρόλος των άλλων

• Κάνε τις επαναλήψεις σου μαζί με φίλους
• Δοκίμασε τις δυνάμεις σου μαζί με άλλους υποψηφίους
• Συνάντησε άλλους συμμαθητές σου και κάνετε ερωτήσεις ο ένας στον άλλον
• Αν μπορείς να το εξηγήσεις στους άλλους, τότε το έχεις κατανοήσει … διαφορετικά, χρειάζεσαι κι άλλες επαναλήψεις!

Πρακτικές οδηγίες για τους μαθητές: ο ρόλος της φαντασίας

• Πάρε μια λευκή σελίδα χαρτί: Γράψε απ’τη μια πλευρά της σελίδας τι είναι ακριβώς αυτό που σου προκαλεί άγχος, κι απ’την άλλη (στήλη της σελίδας) πώς μπορείς πρακτικά να διορθώσεις το συγκεκριμένο πρόβλημα!
• Κάνε ένα διάλειμμα και συζήτησε εκφράζοντας τους φόβους και τις αμφιβολίες σου στους γονείς σου και σε ανθρώπους που μπορούν να σε ακούσουν!
• Επιχείρησε μια νοητική αναπαράσταση των πραγματικών συνθηκών που σου προκαλούν άγχος (δηλ. ‘φαντάσου με λεπτομέρειες τις πραγματικές συνθήκες που σε αγχώνουν…’).
• Θα δεις ότι:
• Όσο πιο συχνά φαντάζεσαι τις εξετάσεις τόσο πιο πολύ εξοικειώνεσαι μαζί τους…!
• Αυτό που μπορείς να αντιμετωπίσεις στη φαντασία σου, μπορείς να το κάνεις και στην πραγματικότητα!!

Πρακτικές οδηγίες για τους μαθητές: ο ρόλος της χαλάρωσης

• Δοκίμασε ασκήσεις χαλάρωσης:
• για 15΄τη μέρα, συγκεντρώσου στη διαφραγματική αναπνοή και στο σώμα σου που βαραίνει καθώς χαλαρώνει…
• συνδύασε εισπνοές – εκπνοές με θετικές –και ρεαλιστικές- σκέψεις…
• Αντικατάστησε τις σκέψεις: ‘δεν θα φοβηθώ’, ή ‘θα πετύχω στα σίγουρα!’, με τις πιο ρεαλιστικές σκέψεις: ‘Ακόμα κι αν φοβηθώ, θα το αντιμετωπίσω’, ‘θα κάνω ό.τι περνάει από το χέρι μου για να επιτύχω’…
• Ξόδευε λίγο χρόνο για γυμναστική (καθημερινά)
• Φρόντισε να ξεκουράζεσαι και να κοιμάσαι καλά
• Κάνε καθημερινά ένα πρωινό μπάνιο με χλιαρό νερό

Πρακτικές οδηγίες για τους μαθητές: η ημέρα των εξετάσεων

• ξυπνήστε νωρίς,
• φάτε πρωινό,
• πάρτε τα απαραίτητα για την εξέταση,
• φτάστε έγκαιρα στον τόπο της εξέτασης

Πρακτικές οδηγίες για τους μαθητές: η ώρα της εξέτασης

• Κατά την εξέταση συγκεντρωθείτε και χαλαρώστε
• Αναπνέετε ήρεμα
• Διαβάστε προσεκτικά τις ερωτήσεις και οργανώστε το χρόνο σας
• Χρησιμοποιήστε πρόχειρο για να οργανώσετε τις σκέψεις σας
• Αν κολλήσετε σε μια ερώτηση, προχωρήστε στην επόμενη
• Αφήστε χρόνο για να ξαναδιαβάσετε τις απαντήσεις σας

Πρακτικές οδηγίες για τους μαθητές: η επόμενη μέρα

• Οι εξετάσεις τελείωσαν, μπορείτε να ξεκουραστείτε!
• Να θυμάστε: Η ζωή συνεχίζεται και μετά τις εξετάσεις.
• Μια αποτυχία, μικρή ή μεγάλη, δεν είναι το τέλος του κόσμου, ακόμα κι αν φαίνεται έτσι.
• Θα υπάρξουν πολλές ευκαιρίες για να δοκιμαστείτε και να πετύχετε στους μελλοντικούς σας στόχους.

Πρακτικές οδηγίες για γονείς

• Δώστε θάρρος, όχι πίεση
• Ενισχύστε την προσπάθεια χωρίς κριτική
• Δημιουργήστε για το μαθητή περιβάλλον κατάλληλο για μελέτη
• Συμβουλευτείτε ειδικούς αν αισθάνεστε ότι το χρειάζεστε
• Οι εξετάσεις είναι σημαντικές- αλλά δεν αποτελούν τη μόνη οδό για τη μελλοντική επιτυχία και ευτυχία.

Ο στόχος της εκπαίδευσης

• Ο κύριος σκοπός της εκπαίδευσης είναι να βοηθήσει τους νέους ανθρώπους να μαθαίνουν να ανταποκρίνονται με επιτυχία στις συνεχώς μεταβαλλόμενες κοινωνικο- πολιτικές και οικονομικές συνθήκες.

Ο στόχος των εξετάσεων

• Ο στόχος των γονιών και των εκπαιδευτικών είναι να βοηθήσουν τους μαθητές να αγαπήσουν τη μάθηση και να δημιουργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες – και στην δύσκολη στιγμή των εξετάσεων – που θα επιτρέψουν στο παιδί να συνεχίσει και μετά απ’ αυτές να θέλει να μαθαίνει.

*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*