Η ευεργετική μοναξιά

Ο άνθρωπος από τη φύση του είναι ον κοινωνικό. Αναζητά και απολαμβάνει την παρέα των άλλων και ορισμένες φορές ίσως να επινοεί πράγματα προκειμένου να αποφύγει να μείνει μόνος του. Η συνεχής τάση του όμως για κοινωνική αλληλεπίδραση μπορεί να αποβεί καταπιεστική.

Έτσι, λοιπόν, ο χρόνος με τον εαυτό του τον βοηθάει να «ανακουφιστεί» από τις καθημερινές πιέσεις και αποτελεί μια καλή ευκαιρία για προσωπική, πνευματική και δημιουργική ανάπτυξη. Η ευεργετική μοναξιά συχνά συνδέεται με πιο θετικές «απολαβές» για το άτομο, και μπορεί να λογιστεί ως μέσο για αναζωογόνηση και χαλάρωση.

Πρόκειται για τη μορφή μοναχικότητας κατά την οποία λαμβάνει χώρα η δημιουργική δραστηριότητα και η ανάπτυξη της προσωπικότητάς του. Σε συμφωνία με το παραπάνω, η ευκολία στην ανάπτυξη και καλλιέργεια δημιουργικών ταλέντων, έχει βρεθεί ότι συσχετίζεται με την ικανότητα του ανθρώπου να μένει μόνος του.

Αν και στις περισσότερες έρευνες, το είδος της μοναξιάς που ερευνάται είναι η επώδυνη μοναξιά, εν τούτοις υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που προτιμούν να είναι μόνοι τους, δίχως να ενοχλούνται από την απόσταση που έχουν επιλέξει να πάρουν από τα άτομα με τα οποία διατηρούν κάποιο δεσμό.

Το τελευταίο αφορά στη θετική πλευρά της μοναξιάς, την ευεργετική μοναξιά (solitude), και σχετίζεται με την εκούσια απόσυρση από τις καθημερινές ασχολίες και τη μετατόπιση του ενδιαφέροντος σε πιο υψηλούς στόχους όπως: περισυλλογή και επικοινωνία με το θεό. Σήμερα, η ευεργετική μοναξιά έχει να κάνει περισσότερο με την ανάγκη για ιδιωτικό χώρο και χρόνο (privacy). Πρόκειται για την ελεύθερη επιλογή του να μην συνδεόμαστε με τους άλλους.

Διαβάστε σχετικά: Μοναξιά: Μια φιλοσοφική προσέγγιση

Σε μια εκτεταμένη μελέτη για την ευεργετική μοναξιά οι Long & Averill (2003) την ορίζουν ως «κατάσταση όπου κανείς είναι μόνος του, χωρίς άλλους γύρω του ή υπό την παρουσία των άλλων, χωρίς όμως να αλληλεπιδρά μαζί τους». Τα μέρη όπου συνήθως οι άνθρωποι επιλέγουν να «απολαύσουν» τη μοναχικότητά τους, είναι το σπίτι και τα δημόσια μέρη, όπως οι καφετέριες ή στη φύση.

Η δημιουργική αυτή μορφή μοναξιάς προϋποθέτει την ικανότητα του ανθρώπου να είναι μόνος του και έχει θεωρηθεί ως μια κορυφαία ένδειξη συναισθηματικής ωριμότητας. Οι εμπειρίες που αποκομίζει το άτομο σε μια κατάσταση ηθελημένης μοναξιάς, θεωρούνται ιδιαίτερης σημασίας για τη διαμόρφωση μιας ασφαλούς ταυτότητας.

Στη βιβλιογραφία συναντάται ως συναφής έννοια με την αίσθηση του ιδιωτικού (privacy), και συνήθως αφορά στην ικανότητα του ατόμου να ελέγχει το βαθμό παρείσφρησης άλλων ατόμων ή καταστάσεων στη ζωή του. Ένα άτομο απολαμβάνει την ευεργετική μοναξιά, ακόμα και όταν είναι φυσικά παρόν σε μια παρέα, δίχως να είναι στη σφαίρα της άμεση επιρροής από τους άλλους.

Ωστόσο, αρκετοί άνθρωποι δεν διάκεινται θετικά προς την απομόνωση, δηλαδή δεν επιθυμούν να μένουν μόνοι τους. Άλλοι πάλι επιθυμούν, εντούτοις, την εμπλοκή τους σε κοινωνικές συναναστροφές και δραστηριότητες, ενώ άλλοι προτιμούν τις μοναχικές ενασχολήσεις. Η προτίμηση για εκούσια μοναχικότητα έχει βρεθεί ότι σχετίζεται τόσο με το χρόνο που έχουν στη διάθεσή τους τα άτομα, όσο και από το βαθμό αποτίμησης της κατάστασης ως ευχάριστης.

Από την παιδική ηλικία και στην πορεία της ενήλικης ζωής, ο άνθρωπος περνάει ολοένα και περισσότερο χρόνο μόνος του. Συγκεκριμένα, οι ενήλικες φαίνεται ότι περνούν το 29% του χρόνου τους μένοντας μόνοι.

Για να μπορέσει το άτομο να επωφεληθεί από τη μοναξιά του, προϋποθέτει την ικανότητά του να επιβιώνει ακόμα και όταν δεν υπάρχει άμεση κοινωνική ενίσχυση. Για να το επιτύχει θα πρέπει να συντελεστεί το εξής παράδοξο· μέχρι το τέλος της παιδικής του ηλικίας, να βιώσει την εμπειρία να είναι μόνο του υπό την παρουσία της μητέρας του.

H μητέρα θα το βοηθήσει μέσω της ικανοποίησης των αναγκών του – για κατανόηση, αποδοχή, αυθεντική αλληλεπίδραση – να οικοδομήσει εμπιστοσύνη σε ένα καλό περιβάλλον, ώστε να μπορέσει αρχικά και μετέπειτα να απολαμβάνει τις στιγμές της μοναξιάς του.

Ασκώντας κριτική στη θεωρία του Bowlby, αναφορικά με την έμφαση που δόθηκε στις στενές διαπροσωπικές σχέσεις, ο Αμερικανός ψυχίατρος-ψυχαναλυτής Storr, τόνισε τη σημασία του χρόνου που ο άνθρωπος είναι μόνος του, επικαλούμενος παραδείγματα ανθρώπων που αποσύρθηκαν από τα κοινά για να «συνδεθούν» καλύτερα με τον εαυτό τους ή το Θεό, όπως ο Ιησούς και ο Βούδας.

Διαβάστε σχετικά: Η αξία της μοναξιάς: Γιατί χρειάζεται να περνάμε χρόνο μόνοι μας

Ο Altman χαρακτηρίζει το χρόνο που αφιερώνουμε στον εαυτό μας, ως μια καλή ευκαιρία για να οργανώσουμε τι σκέψεις μας και να αξιοποιήσουμε την εμπειρία από παρελθούσες καταστάσεις, ώστε να προετοιμαστούμε καλύτερα για τις μελλοντικές κοινωνικές προκλήσεις. Αρκετοί ερευνητές από το χώρο της ψυχιατρικής, κατατάσσουν σε ένα από τα οφέλη της ευεργετικής μοναξιάς, την αποτροπή της κλιμάκωσης της αγωνίας και του αποδιοργανωτικού άγχους σε κλινικούς πληθυσμούς (αναφερόμενοι περισσότερο στους σχιζοφρενείς ασθενείς).

Από την άλλη πλευρά, όταν κανείς περνάει μεγάλα διαστήματα μόνος του, τίθεται υπό αμφισβήτηση το κατά πόσο επωφελείται ή υποφέρει από αυτό. Ορισμένες παθολογικές καταστάσεις, όπως η κατάθλιψη, συνδέονται με μεγάλα διαστήματα μόνωσης, ενώ η μεγάλη ανάγκη του ατόμου για μοναχικότητα έχει βρεθεί να αποτελεί νευρωτικό σύμπτωμα.

Το άτομο αναλογιζόμενο ότι οι άλλοι είναι «πηγή» άγχους για αυτόν, δεν επιδιώκει συναλλαγές μαζί τους, με αποτέλεσμα να αποσύρεται κοινωνικά. Η κοινωνική αυτή απόσυρση είναι ικανή να επιφέρει συναισθηματική αποδέσμευση από τους άλλους, μειώνοντας την ικανότητα του ατόμου να συναισθάνεται (ενσυναίσθηση) και να νοιάζεται.

Έτσι, λοιπόν, διαπιστώνουμε πως η μόνωση αποτελεί ένα γρίφο: μπορεί να είναι μια από τις πιο υπέροχες αλλά και τις πιο τρομακτικές εμπειρίες που βιώνει ο άνθρωπος.

Ενδεικτική βιβλιογραφία

Altman, I. (1975). The environment and social behavior. Monterey, CA: Brooks/Cole.

Bowlby, J. (1969/1982). Attachment and loss. Vol. 1. Attachment. New York: Basic Books.

De Jong Gierveld, J., Van Tilburg T., & Dykstra, A.P (2006). Loneliness and Social Isolation. In Vangelisti, A., & Perlman, D., (Eds.) Cambridge handbook of Personal Relationships (pp 485-500). London: Cambridge University Press.