Ψυχολογική κακοποίηση στο ζευγάρι: Μάθετε να την αναγνωρίζετε

Η ψυχολογική κακοποίηση στο ζευγάρι εκδηλώνεται μέσω ασύμμετρων σχέσεων στους οποίους εμφανίζονται η περιφρόνηση και η ακύρωση.

Η ψυχολογική κακοποίηση στο ζευγάρι είναι συνήθως πιο εύκολο να εντοπιστεί εξωτερικά παρά εσωτερικά. Οι φίλοι και η οικογένειά σας μπορεί να σας έχουν προειδοποιήσει για ορισμένες ανθυγιεινές δυναμικές στη σχέση σας. Ωστόσο, μπορεί να είναι πιο δύσκολο για εσάς να τις αντιληφθείτε και αυτό είναι φυσιολογικό. Μερικές φορές, οι συνέπειες της ίδιας της κακοποίησης καθιστούν δύσκολο να αναγνωρίσετε μπροστά σας τέτοιες επιβλαβείς ενέργειες.

Γεγονότα όπως η συνεχής υποτίμηση, η γελοιοποίηση ή ακόμη και ο οικονομικός έλεγχος αποτελούν παραδείγματα χειριστικών συμπεριφορών. Επίσης, το αίσθημα ότι δεν σας επιτρέπεται να παίρνετε τις δικές σας αποφάσεις και ότι αισθάνεστε όλο και περισσότερο απομονωμένοι από το στενό σας περιβάλλον. Στο παρακάτω άρθρο, θα σας δώσουμε περισσότερα στοιχεία, ώστε να μπορέσετε να το συνειδητοποιήσετε και να πάρετε μια απόφαση.

Ποιοι είναι οι τρόποι με τους οποίους εμφανίζεται η ψυχολογική κακοποίηση στο ζευγάρι

Η ψυχολογική κακοποίηση δεν αφήνει σημάδια στο δέρμα, αλλά υπονομεύει την ψυχική ακεραιότητα. Όλοι μπορεί να γίνουμε θύματα αυτών των επιθετικών συμπεριφορών. Το φύλο, η ηλικία, η ιδιότητα και ο σεξουαλικός προσανατολισμός ενός ατόμου δεν έχουν σημασία όταν πρόκειται για ψυχολογική κακοποίηση σε ένα ζευγάρι. Στην πραγματικότητα, σε κλινικό επίπεδο, έχει παρατηρηθεί αύξηση αυτού του είδους της βίας σε ζευγάρια εφήβων.

Η ανίχνευση της καθημερινής ψυχικής κακοποίησης από εκείνους που την υφίστανται δεν είναι πάντα εύκολη. Πολλές φορές, ο θύτης αλλοιώνει την ψυχολογική πραγματικότητα του θύματος με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι δύσκολο να παραδεχτεί τι συμβαίνει. Για το λόγο αυτό, θέλουμε να σας δώσουμε μια σειρά από ενδείξεις, ώστε να μπορέσετε να προβληματιστείτε πάνω σε αυτές.

Ασύμμετρες σχέσεις

Πρόκειται για έναν από τους πρώτους δείκτες που συνήθως αξιολογούνται για την ανίχνευση της ψυχολογικής κακοποίησης σε ένα ζευγάρι. Αντιλαμβανόμαστε τη σχεσιακή ασυμμετρία ως τη διαφορά δύναμης που υπάρχει σε έναν συναισθηματικό δεσμό. Αυτό που συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις είναι ότι υπάρχει μια φιγούρα που κυριαρχεί σε ολόκληρο τον τομέα. Θα σας δώσουμε μερικά παραδείγματα:

Η εξουσία λήψης αποφάσεων ανήκει πάντα στον σύντροφό σας.

Αν αποφασίσετε κάτι για τον εαυτό σας, ο σύντροφός σας θυμώνει.

Αισθάνεστε περιορισμένοι όταν κάνετε οτιδήποτε.

Το άλλο άτομο συνήθως επιβλέπει ή επικρίνει ό,τι κάνετε.

Τα οικονομικά θέματα, ακόμα και το τι θα δείτε στην τηλεόραση, αποφασίζονται από τον σύντροφό σας.

Περιφρόνηση και ταπείνωση

Οι υπάρχουσες έρευνες επικεντρώνονται σχεδόν πάντα στον επιπολασμό και τις συνέπειες της σωματικής και σεξουαλικής βίας μεταξύ συντρόφων. Η ψυχολογική κακοποίηση, από την πλευρά της, δεν έχει τύχει τόσο μεγάλης προσοχής, αν και οι επιπτώσεις της, όπως μπορείτε ήδη να φανταστείτε, είναι τόσο επιβλαβείς όσο και παραλυτικές.

Η ταπείνωση είναι ένας από τους τρόπους με τους οποίους εκδηλώνεται συχνότερα αυτή η δυναμική. Ο θύτης αποκτά δύναμη περιφρονώντας και υποτιμώντας το θύμα και ενισχύει την ταυτότητά του. Σημειώστε τους πιο συνηθισμένους τρόπους με τους οποίους μπορεί να εμφανιστεί στη σχέση σας:

Η χρήση σαρκασμού.

Η υποτίμηση των επιτευγμάτων σας.

Η χρήση υποτιμητικών παρατσούκλιων.

Οι επιβλαβείς συγκρίσεις.

Ο σύντροφός σας αγνοεί ή ελαχιστοποιεί τις ανάγκες σας.

Επικρίνει συνεχώς αυτό που κάνετε.

Χρησιμοποιεί επιθετική και υποτιμητική επικοινωνία.

Σας γελοιοποιεί ιδιωτικά αλλά και δημόσια.

Σας απευθύνεται με φράσεις όπως “είσαι άχρηστος/η. Δεν κάνεις τίποτα σωστά”.

Υπερβολικός έλεγχος

Μιλήσαμε στην αρχή για τα αυξανόμενα ποσοστά της χειραγώγησης του ζευγαριού μεταξύ των νεότερων ανθρώπων. Τα κινητά τηλέφωνα αποτελούν πλέον το κύριο μέσο ελέγχου στους σεξουαλικούς-συναισθηματικούς δεσμούς μεταξύ των εφήβων. Και αυτό αποτελεί επίσης κατάχρηση.

Από τη στιγμή που ο σύντροφός σας επιδιώκει να έχει τον έλεγχο σε οποιονδήποτε τομέα της ζωής σας, όποιος κι αν είναι αυτός, εφαρμόζει ήδη αυτή την επιβλαβή και δυσλειτουργική δυναμική σε εσάς. Αυτή η επιθυμία για έλεγχο αντανακλάται και σε άλλες καταστάσεις που θα περιγράψουμε παρακάτω:

Ελέγχουν με ποιον μιλάτε.

Θέλουν να ξέρουν τι φίλους έχετε.

Διαβάζουν τα μηνύματά σας στο κινητό σας τηλέφωνο.

Επιβάλλουν περιορισμούς στα ρούχα σας.

Επιμένουν να γνωρίζουν με ποιον είστε μαζί ανά πάσα στιγμή.

Έχουν τον έλεγχο των οικονομικών σας και της πιστωτικής σας κάρτας.

Θέτουν κανόνες για το τι μπορείτε και τι δεν μπορείτε να κάνετε.

Σας υποχρεώνουν να έχετε σεξουαλικές σχέσεις, ακόμη και αν δεν το θέλετε.

Συναισθηματική χειραγώγηση

Η ψυχολογική χειραγώγηση σε ένα ζευγάρι τρέφεται από εκλεπτυσμένες τεχνικές συναισθηματικής κυριαρχίας. Η πιο συνηθισμένη και καταστροφική τεχνική είναι το gaslighting, μια μορφή κακοποίησης κατά την οποία το θύμα καταλήγει να αμφισβητεί τη δική του πραγματικότητα και τις σκέψεις του ως αποτέλεσμα της επιρροής του θύτη. Παρακάτω, θα εξηγήσουμε πώς πραγματοποιείται:

Υποτίμηση: Ο σύντροφός σας υποβαθμίζει τα συναισθήματα ή τις ανησυχίες σας. Θα σας πει πράγματα όπως: “Είσαι πολύ ευαίσθητη” ή “Ό,τι κι αν σε ενοχλεί δεν είναι τόσο σημαντικό”.

Απαξίωση: Ο σύντροφός σας θα ακυρώσει τις απόψεις, τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας με εκφράσεις τόσο επιβλαβείς όσο “Δεν ξέρεις τι λες” ή “Είσαι απλά παρανοϊκή”.

Αλλαγή θέματος: Κάθε φορά που προσπαθείτε να επικοινωνήσετε μαζί του για ένα θέμα που σας ανησυχεί, εκείνος θα το αποφεύγει, θα αλλάζει θέμα ή θα ισχυρίζεται ότι έχετε εμμονή με ανοησίες που δεν αξίζει να συζητάτε.

Άρνηση της πραγματικότητας: Ο σύντροφός σας θα σας πει ότι ορισμένες συζητήσεις δεν έγιναν ποτέ. Για παράδειγμα, όταν προσπαθείτε να του μιλήσετε για κάτι που συνέβη, απαντά με το: “Είσαι τρελός. Ποτέ δεν το είπα αυτό”.

Η δημιουργία αμφιβολιών: Μια επαναλαμβανόμενη μορφή συναισθηματικής χειραγώγησης είναι να σας κάνει να αμφιβάλλετε για τη δική σας μνήμη και αντίληψη. Ο σύντροφός σας συχνά σας λέει: “Πάντα θυμάσαι τα πράγματα λάθος. Χάνεις το μυαλό σου”.

Η επίρριψη ευθυνών: Αυτή είναι μια κλασική μορφή χειραγώγησης. Σχεδόν χωρίς να το καταλάβετε, για οτιδήποτε αρνητικό συμβαίνει στο σπίτι θα είστε εσείς υπεύθυνοι. Επιπλέον, αν αντιμετωπίσετε τον κακοποιητή, θα σας κατηγορήσει προκειμένου να σας βλάψει, να σας ακυρώσει και να σας κάνει να φαίνεστε κακοί.

Συναισθηματική υπερφόρτωση: Να θυμάστε πάντα ότι κάθε φορά που ο σύντροφός σας σάς κάνει gaslighting, το κάνει με έναν πολύ ξεκάθαρο στόχο: να σας προκαλέσει σύγχυση, άγχος και συναισθηματική εξάντληση. Επιπλέον, για να το πετύχει αυτό, θα εναλλάσσει τη στοργή με την επιθετικότητα, προκειμένου να σας δημιουργήσει χάος.

Διαβάστε σχετικά: Αυτά είναι τα σημάδια ότι υποφέρετε από συναισθηματική κακοποίηση

Ο σύντροφός σας σας απομονώνει από το περιβάλλον σας

Η ψυχολογική κακοποίηση στο ζευγάρι εκδηλώνεται επίσης με την επιθυμία του συντρόφου σας να σας απομονώσει από τα αγαπημένα σας πρόσωπα. Ο θύτης θα προσπαθήσει πάση θυσία να σας κάνει να πιστέψετε ότι οι φίλοι και η οικογένειά σας δεν σας εκτιμούν. Θα επιμείνει ότι είναι κακοί άνθρωποι, ότι δεν σας αξίζουν και ότι δεν σας καταλαβαίνουν όσο ο σύντροφός σας. Μάλιστα, κάθε φορά που θα προσπαθείτε να τους συναντήσετε, θα αναστατώνονται και μπορεί ακόμη και να σταματήσουν να σας μιλούν ως τιμωρία.

Να θυμάστε ότι κάθε θύτης θέλει το θύμα του απομονωμένο, μόνο του και ευάλωτο. Αποχωρίζοντάς σας από την οικογένειά σας, έχουν μεγαλύτερο έλεγχο και, με τη σειρά τους, εξασφαλίζουν ότι εξαρτάστε αποκλειστικά από αυτούς για τα πάντα. Πρόκειται για μια επικίνδυνη συμπεριφορά που πρέπει να εντοπίσετε το συντομότερο δυνατό για να αποφύγετε να πέσετε στην παγίδα.

Νιώθετε ότι δεν είστε πια το ίδιο άτομο

Όταν εντοπίζετε τη δυναμική της ψυχολογικής κακοποίησης, είναι σύνηθες να εξετάζετε τον τρόπο με τον οποίο συμπεριφέρεται το άλλο άτομο. Ωστόσο, είναι επίσης ζωτικής σημασίας να πραγματοποιήσετε μια άσκηση ενδοσκόπησης για να αξιολογήσετε πώς βλέπετε τον εαυτό σας σε αυτή τη σχέση.

Είναι πολύ πιθανό να ζείτε αυτή την πραγματικότητα σιωπηλά. Μερικές φορές, επειδή δεν θέλετε να παραδεχτείτε τι σας συμβαίνει, μπορεί να προσπαθείτε να ελαχιστοποιήσετε κάθε επιθετική δυναμική. Τώρα, η άρνηση των στοιχείων θα έχει πάντα ένα αναπόφευκτο ψυχικό κόστος για εσάς και μπορείτε να το αξιολογήσετε με τους ακόλουθους δείκτες:

Νιώθετε ότι έχετε αλλάξει. Η αυτοεκτίμησή σας είναι πιο εύθραυστη. Αισθάνεστε όλο και περισσότερο αγχωμένοι. Μερικές φορές, νοσταλγείτε το πρόσωπο που ήσασταν πριν. Λέτε στον εαυτό σας ότι ο σύντροφός σας θα αλλάξει. Παρατηρείτε έναν συνδυασμό ντροπής και θλίψης. Υποφέρετε από εναλλαγές της διάθεσης και συναισθηματικά σκαμπανεβάσματα.

Δεν τολμάτε να μιλήσετε σε κανέναν για το πώς αισθάνεστε. Δεν έχετε σχεδόν καθόλου ελπίδες και δεν βάζετε στόχους για το μέλλον. Αντιλαμβάνεστε ότι η ψυχολογική σας υγεία επηρεάζεται όλο και περισσότερο.

Αν και είναι σύνηθες η ψυχολογική κακοποίηση να εμφανίζεται χωρίς να ξεπερνά τα όρια της σωματικής επιθετικότητας, αυτό δεν μειώνει τη σοβαρότητά της. Επιπλέον, σε πολλές περιπτώσεις, ο σύντροφός σας καταλήγει να ξεπερνάει κάποια στιγμή τα όρια με τη μορφή σπρωξίματος ή ρίψης αντικειμένων εναντίον σας.

Τι να κάνω αν βρεθώ σε μια τέτοια κατάσταση;

Δεν είναι εύκολο να βγείτε από μια κατάσταση ψυχολογικής κακοποίησης. Αν δεν είστε έτοιμοι ή δεν αισθάνεστε ακόμα δυνατοί, μην βασανίζετε τον εαυτό σας. Θα έρθει η στιγμή που θα νιώσετε έτοιμοι να κάνετε αυτό το βήμα. Ωστόσο, σας συνιστούμε να λάβετε υπόψη σας τις ακόλουθες κατευθυντήριες γραμμές για την ευημερία και την ασφάλειά σας:

Ζητήστε επαγγελματική βοήθεια: Σκεφτείτε να συμβουλευτείτε έναν ψυχολόγο, καθώς η θεραπεία θα σας βοηθήσει να κατανοήσετε και να αντιμετωπίσετε την κατάστασή σας.

Ζυγίστε τις επιλογές σας: Αξιολογήστε αν είναι απαραίτητο να απομακρυνθείτε από τη σχέση προσωρινά ή μόνιμα. Αναλύστε τις επιλογές σας και λάβετε αποφάσεις με βάση την ασφάλεια και την ευημερία σας. Προετοιμάστε ένα δίκτυο υποστήριξης: Αναζητήστε την υποστήριξη φίλων και συγγενών που είναι πρόθυμοι να σας βοηθήσουν όταν αποφασίσετε να εγκαταλείψετε αυτή τη σχέση. Είναι απαραίτητο να έχετε κοντά σας πρόσωπα που σας αγαπούν.

Καλέστε μια τηλεφωνική γραμμή βοήθειας: Σε πολλές χώρες υπάρχουν γραμμές βοήθειας και οργανώσεις υποστήριξης για τα θύματα βίας. Αν κάποια στιγμή βρεθείτε στα όρια ή θέλετε συμβουλές, επικοινωνήστε με αυτούς τους αριθμούς.

Να θυμάστε ότι δεν είστε μόνοι: Η πραγματικότητά σας είναι σκληρή, αλλά δεν είστε μόνοι. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι που έχουν περάσει καταστάσεις κακοποίησης και βρήκαν υποστήριξη για να βγουν από αυτές. Υπάρχουν διαθέσιμοι πόροι για να σας βοηθήσουν.

Καταγράψτε την κακοποίηση: Ποτέ δεν ξέρετε τι μπορεί να συμβεί. Το ιδανικό σε καταστάσεις κακοποίησης είναι να κρατάτε αρχείο των περιστατικών, όποτε είναι δυνατόν. Η αποθήκευση φωνητικών μηνυμάτων ή γραπτών μηνυμάτων στα οποία ο σύντροφός σας σας απειλεί ή σας ακυρώνει, για παράδειγμα, είναι μια καλή ιδέα.

Μιλήστε σε κάποιον που εμπιστεύεστε: Το πιο αποφασιστικό είναι να μοιραστείτε την κατάσταση ψυχολογικής κακοποίησης με κάποιον που εμπιστεύεστε, είτε πρόκειται για στενό φίλο, είτε για μέλος της οικογένειας, είτε για κοινωνικό λειτουργό. Το να μιλήσετε για όσα βιώνετε καθημερινά θα σας ανακουφίσει συναισθηματικά και μπορεί να σας ωφελήσει.

Η κακοποίηση δεν είναι αγάπη

Αν ο σύντροφός σας σας κάνει να αισθάνεστε άσχημα, σας ακυρώνει, σας περιφρονεί ή σας ελέγχει, δεν σας αγαπάει με υγιή τρόπο. Αυτό δεν είναι το είδος της αγάπης που σας αξίζει. Αν βρίσκεστε σε αυτή την κατάσταση αυτή τη στιγμή, να θυμάστε ότι δεν φταίτε για τίποτα. Μην αισθάνεστε άσχημα για τον εαυτό σας, επειδή όλη η ευθύνη για ό,τι σας συμβαίνει ανήκει στον θύτη σας.

Το πιο καθοριστικό είναι να μην απομονώνεσαι και να προσπαθείς να έχεις γύρω σου υποστηρικτικές φιγούρες. Τη στιγμή που θα νιώσετε έτοιμοι να εγκαταλείψετε αυτή τη σχέση, οι φίλοι σας, η οικογένειά σας και οι εξειδικευμένοι επαγγελματίες θα είναι εκεί. Κάτι τέτοιο είναι μια άσκηση γενναιότητας, και παρόλο που μια τέτοια πράξη είναι πάντα τρομακτική, σας διαβεβαιώνουμε ότι στο τέλος όλα θα πάνε καλά και θα γίνετε ξανά ευτυχισμένοι.

Βιβλιογραφία

Heise, L., Pallitto, C., García-Moreno, C., & Clark, C. J. (2019). Measuring psychological abuse by intimate partners: Constructing a cross-cultural indicator for the Sustainable Development Goals. SSM – Population Health, 9(100377), 100377. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2352827318302490

Karakurt, G., Whiting, K., van Esch, C., Bolen, S. D., & Calabrese, J. R. (2016). Couples therapy for intimate partner violence: A systematic review and meta-analysis. Journal of Marital and Family Therapy, 42(4), 567-583. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5050084/

Klein, W., Li, S., & Wood, S. (2023). A qualitative analysis of gaslighting in romantic relationships. Personal Relationships. https://onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1111/pere.12510

Rakovec-Felser, Z. (2014). Domestic violence and abuse in intimate relationship from public health perspective. Health Psychology Research, 2(3), 1821. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4768593/

Sánchez-Hernández, M. D., Herrera-Enríquez, M. C., & Expósito, F. (2020). Controlling behaviors in couple relationships in the digital age: Acceptability of gender violence, sexism, and myths about romantic love. Intervencion Psicosocial, 29(2), 67-81. https://journals.copmadrid.org/pi/art/pi2020a1