«Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί μαλώνουμε τόση ώρα», «Διαφωνούμε ακόμα και για τα πιο απλά πράγματα», «Δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε ακόμα και για θέματα που έχουν προφανείς απαντήσεις». Αυτές είναι μερικές φράσεις που καταδεικνύουν διαφορετικά επίπεδα διαφωνίας.
Στο βιβλίο Ανθρώπινη επικοινωνία, οι Watzlawick, Bavelas & Jackson γράφουν πως «Κάθε επικοινωνία έχει δύο όψεις – την όψη του περιεχομένου και την όψη της σχέσης – τέτοιες ώστε η δεύτερη κατατάσσει την πρώτη και αποτελεί συνεπώς μεταεπικοινωνία».
Στο επίπεδο του περιεχομένου ανήκει η άμεση επικοινωνία, η ανταλλαγή πληροφοριών, ιδεών, αντιλήψεων, αισθήσεων και οτιδήποτε μπορεί να συζητιέται μεταξύ δύο ή περισσότερων ανθρώπων δίχως να ενέχει και κάποιο σχόλιο/αναστοχασμό αναφορικά με τη σχέση τους. Παραδείγματος χάριν, η πρόσκληση σε κάποιους φίλους για επίσκεψη στο σπίτι ή το μέγεθος του εβδομαδιαίου προϋπολογισμού για αγορά τροφίμων, είναι μια συζήτηση περιεχομένου.
Στο επίπεδο της σχέσης ή διεργασίας, ανήκει η μεταεπικοινωνία, ο αναστοχασμός, τα σχόλια για τη σχέση και τη διαδικασία, πάθη ή εντάσεις που δε δικαιολογούνται απαραίτητα από το εκάστοτε θέμα διαφωνίας. Το επίπεδο αυτό μπορεί να είναι συνειδητό και να συνυπολογίζεται στην κουβέντα ή μπορεί να διαρρέει ασυνείδητα στη διαφωνία και να τη διογκώνει και εκτροχιάζει.
Σε συνέχεια των προηγούμενων παραδειγμάτων, ενώ η πρόσκληση των φίλων μπορεί να είναι μια συνηθισμένη κίνηση και ν’ αφορά κοινώς αποδεκτούς ανθρώπους, ενδέχεται να πυροδοτήσει μια -φαινομενικά- αδικαιολόγητη σύγκρουση. Το ζευγάρι μπορεί ν’ αναλώσει αρκετή ώρα να διαπληκτίζεται γι’ αυτό το θέμα σε επίπεδο περιεχομένου («Γιατί τους κάλεσες», «Δεν τους θέλω σπίτι μου» κλπ), βιώνοντας ένα παράλογο αδιέξοδο ενώ στην πραγματικότητα η σύγκρουση να βρίσκεται ένα επίπεδο πιο πάνω, σε αυτό της σχέσης ή διεργασίας.
Ενδέχεται η πραγματική διαφωνία να είναι ότι το ζητούμενο ήταν η συνδιαμόρφωση, μια από κοινού απόφαση και ν’ άπτεται έτσι ζητημάτων για το πώς δουλεύει αυτό το ζευγάρι («Θέλω να με ρωτάς πρώτα», «Θέλω να είμαστε ισότιμοι και αμοιβαίοι» κλπ).
Οι δυσκολίες εμφανίζονται όταν η ένταση του δεύτερου επιπέδου δε γίνεται συνειδητή ή όταν δεν αλληλεπιδρούν όλα τα εμπλεκόμενα μέρη στο ίδιο επίπεδο. Στην πρώτη περίπτωση μπορεί καυγάδες για απλά πράγματα να εκρήγνυνται, να παίρνουν πιο σοβαρή και επιθετική μορφή, να απλώνονται στο χρόνο και ν’ επαναλαμβάνονται περιοδικά. Επίσης, αν δεν αναγνωριστεί και συζητηθεί το ζήτημα της σχέσης, η πραγματική ενδεχομένως αιτία, τότε μπορεί να ξεσπούν με μεγαλύτερη συχνότητα εντάσεις ως συμπτώματα.
Διαβάστε σχετικά: Κεφάλαιο σχέσεις: συγκρούσεις και διαχείριση
Αν οι δυνάμεις και το σθένος του οικογενειακού συστήματος εξαντλώνται στο επίπεδο του περιεχομένου, τότε ακόμα και αν βρίσκονται πρόσκαιρες λύσεις και αντιμετωπίζεται η τρέχουσα διαφωνία, το βαθύτερο ζήτημα θα επανεμφανιστεί με κάποια άλλη μορφή. Μια συμπτωματικοκεντρική προσέγγιση που δεν εστιάζει στην αιτία δε δύναται να αποτελέσει ουσιαστική και βιώσιμη λύση.
Στη δεύτερη περίπτωση, δημιουργείται μια ασυμφωνία μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών και αντί να επιλυθεί η σύγκρουση μπορεί να ενισχυθεί. Καθώς το επίπεδο της διεργασίας είναι μεταεπικοινωνία (συζήτηση περί της συζήτησης), απαιτεί μια απόσταση από την άμεση συνθήκη ώστε να μπορεί κάποιος να τη δει σφαιρικά και στην πληρότητά της για να μπορέσει ν’ αναστοχαστεί επ’ αυτής.
Εάν μόνο ένα από τα εμπλεκόμενα μέρη υιοθετήσει μια αναστοχαστική στάση, αυξάνεται η απόσταση, ενισχύεται το αίσθημα μοναξιάς όλων των μερών και η αίσθηση της μη κατανόησης εντείνεται. Δίχως ισοτιμία δεν είναι εφικτός ένας γόνιμος διάλογος αφού οι εμπλεκόμενοι καταλήγουν να μιλούν μια διαφορετική γλώσσα.
Διαφωνίες επί του περιεχομένου που φαίνονται να είναι περιπλεγμένες και επενδεδυμένες με άλλα στοιχεία, είναι μια καλή ένδειξη ότι κάποιο κομμάτι της σχέσης χρειάζεται παραπάνω προσοχή και φροντίδα. Από αυτήν την άποψη, μπορούν να σταθούν αφορμές βελτίωσης της σχέσης. Ένα κάλεσμα για παύση και αναστοχασμό, όταν γίνεται με σεβασμό και ενδιαφέρον για τη σχέση, είναι το νήμα που μπορεί ν’ ακολουθήσει ένα ζευγάρι ή μια οικογένεια για να βρει το δρόμο έξω από ένα λαβύρινθο επαναλαμβανόμενων και ατέρμονων διαπληκτισμών.
Το πιο σημαντικό και αυτό που βοηθάει την ελεύθερη μετακίνηση μεταξύ επιπέδων περιεχομένου και διεργασίας, είναι μια στάση συμμαχίας και αμοιβαιότητας. Είναι εύκολο, ειδικά όταν η διαφωνία και η σύγκρουση μένουν σε επίπεδο περιεχομένου, τα εμπλεκόμενα μέρη να εισέλθουν σε μια στάση επιθετικότητας και αμυντικότητας. Όταν όμως συνυπολογίζεται και το επίπεδο της διεργασίας, τότε επιτρέπεται στο οικογενειακό σύστημα να δει την ιστορικότητά του και τη μεταξύ τους σχέση.
Δεν είναι απλά οι φορείς δύο ή περισσότερων συγκρουσιακών στάσεων, ιδεών, αντιλήψεων, αλλά άνθρωποι σε σχέση με έναν κοινό πλούτο εμπειριών από τον οποίο μπορούν ν’ αντλήσουν. Ως σύμμαχοι, μπορούν να αποφασίσουν μια εκεχειρία και να δουν αναστοχαστικά και ψύχραιμα, όχι το πώς θα συντρίψουν ο ένας τον άλλον αλλά πώς θα λειτουργήσουν συνεργατικά για να απαντήσουν στα πιο θεμελιώδη ζητήματα που μπορεί να υπάρχουν στη σχέση.
Βιβλιογραφία
- Watzlawick P., Bavelas J.B., Jackson D.D. (1967), Pragmatics of human communication, W.W. Norton & Company, New York – London
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
